Normative Foundations and Historical Development of Informed Consent in Turkish Health Law

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 624 - 640, 30.09.2025

Neslihan Z. Akkanat

https://doi.org/10.21551/jhf.1748168

Öz

The historical development of informed consent practices in healthcare institutions in Turkey has progressed in parallel with ethical and legal developments. Informed consent is a fundamental tool that enables individuals to effectively exercise their right to control their own bodies prior to medical intervention, and it forms the core of patient rights. Informed consent must be examined in light of international documents such as the Nuremberg Code (1947), the Helsinki Declaration (1964) and the UNESCO Declaration on Bioethics (2005), starting with the historical origins of the concept in Hippocratic ethics. In the context of Turkey, the normative process initiated by the Turkish Penal Code of 1926, the Patient Rights Regulation of 1998, and the new Turkish Penal Code of 2004 is analysed. Additionally, issues in practice, inadequacies in the form and content of consent, and cultural and institutional barriers are evaluated. Finally, developments during the COVID-19 pandemic have highlighted the dynamic and crisis-prone nature of the concept of consent. Informed consent is not only a legal requirement but also an ethical responsibility and a fundamental principle of a democratic healthcare system.

Anahtar Kelimeler

Informed Consent , Patient Rights , Turkish Penal Code , Medical Ethics , History of Health

Türk Sağlık Hukukunda Bilgilendirilmiş Rızanın Normatif Temelleri ve Tarihsel Gelişimi

Öz

Türkiye’de sağlık kurumlarında bilgilendirilmiş rıza uygulamalarının tarihsel gelişimi etik ve hukuki bağlamda paralel ilerlemiştir. Bilgilendirilmiş rıza, bireyin kendi bedeni üzerindeki tasarruf hakkının tıbbi müdahale öncesinde etkin biçimde kullanabilmesi için temel bir araç olup, hasta haklarının özünü oluşturmaktadır. Bilgilendirilmiş rıza, kavramın tarihsel kökenleri Hipokratik etikten başlayarak Nümberg Kodu (1947), Helsinki Bildirgesi (1964) ve Unesco Biyoetik Bildirgesi (2005) gibi uluslararası belgeler ışığında ele alınması gerekmektedir. Türkiye özelinde 1926 tarihli Türk Ceza Kanunu, 1998 Hasta Hakları Yönetmeliği ve 2004 yeni TCK ile başlayan normatif süreç analiz edilmektedir. Ayrıca uygulamadaki sorunlar, rızanın şekli ve içeriği bakımından yetersizlikler, kültürel ve kurumsal engeller ışığında değerlendirilmiştir. Son olarak, COVİD-19 pandemisi sırasında yaşanan gelişmeler rıza kavramının dinamik ve krizlere açık yapısını ortaya koymuştur. Bilgilendirilmiş rızanın yalnızca hukuki bir gereklilik değil, aynı zamanda etik bir sorumluluk ve demokratik sağlık sisteminin temel ilkesidir.

Anahtar Kelimeler

Bilgilendirilmiş Rıza , Hasta hakları , Türk Ceza Kanunu , Tıp Etiği , Sağlık Tarihi

Kaynakça

• Erdem, Aydın. “Tarihsel ve Güncel Yönden Tıp.” Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 15, no. 44 (2006): 83–102.
• Bardak, Ümmühan, and Dilaver Tengilimoğlu. “Sağlık Alanında İnsan Hakları ve Etik.” Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 16, no. 1–2 (1998): 215–232.
• Bayık, Ayla. “Hasta Hakları, Etik ve Hemşirelik.” Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 16, no. 1 (2000): 52–72.
• Beyaztaş, Fatma Yücel, and Özgür Demirkan. “Tıbbi Girişim Öncesi Bilgilendirilmiş Rızanın Alınması ile İlgili Bir Anket Çalışması.” Adli Tıp Bülteni 6, no. 2 (2001): 76–80.
• Çalım, Gülşen Altuntaş, and Semra Elmas. “Hemşirelik Uygulamalarında Aydınlatılmış Onam.” Akdeniz Hemşirelik Dergisi 2, no. 2 (2023): 65–72.
• Çelik, Deniz, and Işıl Pakiş. “Avukatların Aydınlatılmış Onama İlişkin Görüş ve Farkındalıkları.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 149 (2020): 187–208.
• Emir, Murat. Hukuki ve Etik Yönleriyle Biyotıp Araştırmalarında Biyobankalar. Unpublished PhD diss., Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2013.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan. “Etik, Tıp Etiği, Tıp Etiği İlkeleri ve Hasta Hekim İlişkilerinde Etiğin Yeri.” Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 15, no. 44 (2005): 27–72.
• Ertem, Aysel, Ayla Yava, and Ufuk Demirkılıç. “Kardiyak Cerrahi Yapılan Hastaların Ameliyat Öncesi Verilen Aydınlatılmış Onam Hakkındaki Görüş ve Önerilerinin Belirlenmesi.” Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi 21, no. 2 (2013): 378–391.
• Gayır, Gülfer Büyüktaş. “Sağlık Çalışanlarının Demografik Özellikleri ile Aydınlatılmış Onam Algıları Arasındaki İlişki: Bir Araştırma.” ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi 7, no. 16 (2020): 15–40.
• Ghooi, Ravindra B. “Ensuring That Informed Consent Is Really an Informed Consent: Role of Videography.” Perspectives in Clinical Research 5, no. 1 (2014): 3–5.
• Karaöz, Süreyya. “Cerrahi Hemşireliği ve Etik.” Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 4, no. 1 (2000): 145–158.
• Sinngh, Jay Phoenix. “Autonomy/Respect for Persons.” University of Cambridge Publication, January 2015, 1–6. Şimşek, Uğur. “Sağlık Hukukunda Aydınlatılmış Rıza.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16, Special Issue (2014): 3535–3556.
• Uyumaz, Alper. “İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmalarına Katılacak Çocuklardan Olur (Rıza) Alınması.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 31, no. 2 (2023): 855–906.
• Yiğitalp, Gülhan, Vasfiye Değer Bayram, and Sema Çiftçi. “Health Literacy, Health Perception and Related Factors Among Different Ethnic Groups: A Cross-Sectional Study in Southeastern Turkey.” BMC Public Health 21, no. 1109 (2021): 1–10.
• Mohd Yusmiaidil Putera Mohd Yusof, Chin Hai Teo, and Chirk Jenn Ng. “Electronic Informed Consent Criteria for Research Ethics Review: A Scoping Review.” BMC Medical Ethics 23, no. 117 (2022): 1–11.
• Yargıtay Başkanlığı. Resmî Web Sitesi. Accessed July 1, 2005. https://www.yargitay.gov.tr
• .Yargıtay Başkanlığı. Resmî Web Sitesi. Accessed July 1, 2025. https://www.yargitay.gov.tr UNESCO. Universal Declaration on Bioethics and Human Rights. Accessed July 1, 2025. https://www.unesco.org . Türk Tabipleri Birliği. Kütüphane Web Sitesi. Accessed July 5, 2025. http://www.ttb.kutuphane.org.tr
• Sağlık Hukuku Platformu. Sağlık Hukuku Portalı. Accessed July 5, 2025. http://www.saglikhukuku.gen.tr Türk Tabipleri Birliği. Bilgilendirilmiş Tıbbi Onam Formu. Accessed July 8, 2025. https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/onam.pdf