Selçukluların Siyasi Sürekliliği ve Bölgesel Yeniden Düzenlemeler: Anadolu Beyliklerinin Yükselişi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 444 - 454, 30.09.2025

Hüseyin Erkan Bedirhanoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.1755562

Öz

Anadolu’da merkezi yönetimin zayıflamasının ardından, bölgede bir dizi küçük, bağımsız Türk beylikleri ortaya çıktı. Bunlar Anadolu beylikleri olarak biliniyordu ve her biri “bey” unvanına sahip yerel bir hükümdar tarafından yönetiliyordu. Bu beyliklerin kökenleri, Türk gruplarının Malazgirt Savaşı’nda Selçukluların zaferinin ardından Anadolu’ya yerleşmeye başladığı 11. yüzyılın sonlarına kadar uzanır . Başlangıçta Türklerin Bizans topraklarına yayılmasının ilk aşamalarında sınır bölgelerinde kurulan bu ilk beylikler dağınık ve nispeten kısa ömürlüydü. Ancak, 13. yüzyılda, özellikle Rum Sultanlığı’nın dağılmasından sonra bunların önemi büyük ölçüde arttı. Bu beylikler, her biri kendi idaresi, ordusu ve saray gelenekleriyle özerk olarak yönetiliyordu. Çoğu zaman birbirleriyle rakip olsalar da, bu siyasi parçalanma döneminde Anadolu’nun kültürel, mimari ve ekonomik canlanmasına katkıda bulundular. Ekonomik olarak, Anadolu beylikleri, Selçuklu otoritesinin zayıflamasıyla ortaya çıkan istikrarsızlığın ardından ticaretin ve kent yaşamının canlanmasında önemli bir rol oynadılar. Birçok bey, kervansaraylar, pazarlar ve yollar inşa ederek ticareti destekledi ve Anadolu’yu daha geniş İslam dünyasına ve hatta Avrupa’ya bağlayan hayati ticaret yollarını yeniden kurdu. Bu makale, beylerin Selçuklu sonrası ortaçağ Anadolu’sunun şekillenmesinde oynadıkları siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel rolleri incelemektedir. Beylerin ortaya çıkışını, yönetim yapılarını ve bölgesel etkileşimlerini analiz ederek, bu makale, bu parçalanmış beyliklerin merkeziyetçilikten uzak bir dönemde istikrarı nasıl sağladıklarını ve Osmanlı İmparatorluğu gibi merkeziyetçi güçlerin yükselişinin temellerini nasıl attıklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarih yazımı , Anadolu , Selçuklular , Beylikler , Beylikler

The Political Continuities and Regional Realignments of the Seljuks: The Rise of Anatolian Beyliks

Öz

Following the weakening of centralized rule in Anatolia, a number of small, independent Turkish principalities emerged across the region. These were known as the Anatolian beyliks (in Turkish: Anadolu beylikleri), each led by a local ruler titled “bey.” The origins of these beyliks trace back to the late 11th century, when Turkic groups began to settle in Anatolia after the Seljuk victory at the Battle of Manzikert (1071). Initially established as frontier polities during the early stages of Turkish expansion into Byzantine territories, these early principalities were scattered and relatively short-lived. However, their significance grew considerably in the 13th century, particularly after the disintegration of the Seljuk Sultanate of Rûm. These beyliks functioned autonomously, each with its own administration, military, and court traditions. While often rivals, they also contributed to the cultural, architectural, and economic revitalization of Anatolia during this era of political fragmentation. Economically, the Anatolian beyliks played a pivotal role in reviving trade and urban life following the instability caused by the decline of Seljuk authority. Many beyliks supported commerce by constructing caravanserais, markets, and roads, reestablishing vital trade routes that connected Anatolia with the broader Islamic world and even Europe. This paper investigates the political, economic, and socio-cultural roles of the beyliks in shaping the post-Seljuk landscape of medieval Anatolia. By analyzing their emergence, governance structures, and regional interactions, this paper aims to uncover how these fragmented principalities maintained stability during a period of decentralization and laid the groundwork for the eventual rise of centralized powers such as the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Historiography , Anatolia , Seljuks , Principalities , Beyliks

Kaynakça

• Alıç, Samet. Anadolu Beyliklerinde Siyasi Evlilikler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Alıç, Samet. “Seljuk Policies in Anatolia and the Significance of the First Turkish Principalities in Early Turkey History.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21 (2022): 2517–2532.
• Alptekin, Coşkun. “Artuklular.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) 3 (1991): 418–419.
• Altun, Ara. Anadoluda Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Çevik, Adnan. “XI-XIII. Yüzyıllarda Diyar-ı Bekr Bölgesi Tarihi.” PhD diss., Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2002.
• İbnü’l-Esîr, Ali. El Kamil fi’t-Tarih. Vol. 10. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• İlter, Fügen. “The Main Features of the Seljuk, the Beylik and the Ottoman Bridges of the Turkish Anatolian Architecture from the XIIth to the XVIth Centuries.” Belleten 57 (1993): 481–494.
• Kaya, Abdullah. “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme.” Ekev Akademi Dergisi 59 (n.d.): 211–232.
• Kesik, Muharrem. 1071 Malazgirt: Zafere Giden Yol. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Kesik, Muharrem. Anadolu Türk Beylikleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018.
• Köymen, Mehmet. Alparslan ve Zamanı. İstanbul: MEB Yayınları, 1972.
• Özaydın, Abdülkerim. “Ahlatşahlar.” In Anadolu Beylikleri El Kitabı, edited by H. Şahin, 2016.
• Panzac, Daniel. Histoire économique et sociale de l’Empire ottoman et de la Turquie (1326–1960). Leuven: Peeters Publishers, 1995.
• Reşîdüddin, Fazlullah. Cami’ü’t-Tevârih: Selçuklu Devleti. İstanbul: Selenge Yayınları, 2010.
• Roux, Jean-Paul. Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
• Solmaz, Sefer. “Danişmendliler Devleti ve Kültür Mirasları.” PhD diss., Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
• Sumer, Faruk. “Ahlatşahlar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) 2 (1989): 24–28.
• Sümer, Faruk. Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Sümer, Faruk. “Mengücüklüler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) 29 (2004): 138–142.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Yakupoğlu, Cevdet. “Malazgirt Zaferi ve Anadolu’da Yeni Türk Vatanının Yükselişi.” Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2021): 1–35.
• Yinanç, Mükrimin. Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri. Ankara, 2009.