The Berlin Congress as a Turning Point in the Ottoman-Balkan Political Separation

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 544 - 563, 30.09.2025

Mehmet Alpaslan Eşki

https://doi.org/10.21551/jhf.1770513

Öz

The 1878 Congress of Berlin emerges as a significant diplomatic intervention that weakened the Ottoman Empire’s authority in the Balkans and accelerated the region’s process of disintegration. Despite the Treaty of San Stefano (1877–1878 Ottoman-Russian War) granting Russia considerable regional advantages, it faced opposition from major European powers—particularly Britain and Austria-Hungary—who argued that it disrupted the balance of power, thereby necessitating the convening of the Berlin Congress. The Congress aimed not only to revise the existing treaty but also to restore power balances in the Balkans and accommodate international interests. Its border demarcations overlooked the multi-ethnic and multi-religious composition of the region, laying the groundwork for subsequent ethnic tensions and conflicts.

Beyond reshaping Ottoman territorial arrangements, the Berlin Congress accelerated the politicization of national identities in the Balkans. The privileges granted to Christian communities strengthened nationalist movements and legitimized independence claims at the international level. In this context, the Congress is regarded as a historical turning point that accelerated the disintegration of the Ottoman Empire’s multi-ethnic structure and shaped the formation of modern Balkan states. Furthermore, its outcomes set the stage for major twentieth-century historical ruptures, including the Balkan Wars and the two World Wars.

Anahtar Kelimeler

Berlin Congress (1878) , Ottoman Empire , The Balkans , Nationalist Movements , International Diplomacy

Etik Beyan

I hereby declare that this study is an original work; that I have adhered to the principles and rules of scientific ethics throughout all stages of its preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the reference list; that I have not altered any of the data used; and that I accept all conditions and requirements of the Committee on Publication Ethics (COPE), fully complying with the ethical duties and responsibilities.

Osmanlı-Balkan Siyasal Kopuşunda Bir Dönüm Noktası Olarak Berlin Kongresi

Öz

1878 Berlin Kongresi, Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki otoritesini zayıflatan ve bölgedeki çözülme sürecini hızlandıran önemli bir diplomatik müdahale olarak öne çıkmaktadır. 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması, Rusya’ya bölgesel üstünlük sağlamasına rağmen, Avrupa’daki büyük güçler—özellikle İngiltere ve Avusturya-Macaristan—tarafından dengeleri bozduğu gerekçesiyle tepkiyle karşılanmış ve bu durum Berlin Kongresi’nin toplanmasını gerekli kılmıştır. Kongre, yalnızca mevcut antlaşmayı revize etmekle kalmamış, Balkanlar’daki güç dengelerini yeniden tesis etmeyi ve uluslararası çıkarları dengelemeyi de amaçlamıştır. Sınır çizimleri, bölgenin çok etnisiteli ve çok dinli yapısını göz ardı ederek ilerleyen süreçte etnik gerilimlerin ve çatışmaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Berlin Kongresi, Osmanlı toprak düzenini yeniden şekillendirmenin ötesinde, Balkanlar’daki ulusal kimliklerin siyasallaşma sürecini hızlandırmıştır. Hristiyan topluluklara tanınan ayrıcalıklar, milliyetçi hareketlerin güç kazanmasına ve bağımsızlık taleplerinin uluslararası alanda meşrulaşmasına katkıda bulunmuştur. Bu bağlamda Kongre, Osmanlı’nın çok uluslu yapısının parçalanmasını hızlandıran ve modern Balkan devletlerinin oluşumunu şekillendiren tarihsel bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, Kongre’nin sonuçları, 20. yüzyıldaki Balkan Savaşları ve iki Dünya Savaşı gibi önemli tarihsel kırılmaların zeminini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Berlin Kongresi (1878) , Osmanlı İmparatorluğu , Balkanlar , Milliyetçilik Hareketleri , Uluslararası Diplomasi

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Kaynakça

• Aksan, Virginia H. Ottoman Wars, 1700–1870: An Empire Besieged. Harlow: Pearson Education, 2007.
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789–1914. Ankara, 2003.
• Bayraktar, Hatice. Osmanlı’nın Balkanlardan Çekilmesi: Savaşlar, İsyanlar ve Göçler. Balıkesir: T.C. Balıkesir Üniversitesi F.E.F. Karesi Tarih Kulübü, 2007.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik. Trakya’da Milli Mücadele. 2 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1955.
• Çeçen, Anıl. Türk Devletleri. Ankara: Astana Yayınları, 2021.
• Davison, Roderic H. Reform in the Ottoman Empire, 1856–1876. Princeton: Princeton University Press, 1963.
• Emecen, Feridun. İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Erdoğan, Sinan, and Mehmet Biçici. Avrupa Birliği ve Balkanlar. Edited by Mehmet Alpaslan Eşki. Ankara: İksad Publishing House, 2025.
• Eşki, Mehmet Alpaslan. Türk Milliyetçiliği ve Rusya. Edited by Mehmet Biçici. Ankara: İksad Publishing House, 2022.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2009.
• ———. Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300–1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• İpek, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Ankara, 1999.
• Jelavich, Barbara. History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. Cilt VIII: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876–1907). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu (1830–1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
• Kurat, Yuluğ Tekin. “1877–78 Osmanlı – Rus Harbinin Sebebleri.” Belleten XXVI (1998): 567–568.
• Kuruluş, Hüner. Osmanlı’nın Rumeli’yi Kaybı (1878–1914). İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• McCarthy, Justin. Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821–1922. Princeton: Darwin Press, 1995.
• Ortaylı, İlber. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Gelenekleri. İstanbul: Hil Yayın, 2006.
• Rhodes, P. J. Antik Yunan’ın Kısa Tarihi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2019.
• Sander, Oral. Balkan Gelişmeleri ve Türkiye (1945–1965). Ankara: Sevinç Matbaası, 1969.
• Shaw, Stanford J., ve Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Volume II: Reform, Revolution and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808–1975. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
• Tuncer, Hüner. Osmanlı’nın Rumeli’yi Kaybı (1878–1914). İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• Türkgeldi, Ali Fuat. Görüp İşittiklerim. Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1949.
• Uzer, Tahsin. Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara, 1999.
• Adanır, Fikret. “Balkan Ulusal Kurtuluş Hareketleri ve Osmanlı–Rus İlişkileri.” Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl Sempozyumu. Ankara: TTK Basımevi, 1999.
• Aksan, Virginia H. “Ottoman Wars, 1700–1870: An Empire Besieged.” Pearson Education (2007).
• Atasoy, Emin. “Bulgaristan’ın Coğrafi - Jeopolitik Konumu ve Yansımaları.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 11, no. 18 (2010): 1–35.
• Ateş, Toktamış. “Geçmişte ve Günümüzde Balkanlar.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 44, no. 1–4 (1986): 82–83.
• Aydın, Mithat. “Diplomasi Oyununda Aktörler ve Figüranlar: Berlin Kongresi’nde Büyük Devletler ve Bulgaristan.” Türk Tarihinde Balkanlar. Cilt 2. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, 2013.
• Biçici, Mehmet, and Mehmet Alpaslan Eşki. “Demokratikleşme Sürecinde Türk Milliyetçiliği.” ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, no. 24 (2024): 61–77.
• Çınar, Süleyman Kürşat. “Balkanların Siyasi Topoğrafyası.” Doğu-Batı Dergisi (2020): 187–198.
• Demir, Yaşar. “Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu ve Bizans-Avrupa Ekseninde Cereyan Eden Münasebetler.” İHYA: Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 3, no. 2 (2017): 56.
• Emecen, Feridun. İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Fine, John V. A. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Michigan: University of Michigan Press, 1987.
• Gölen, Zafer. “Şark Meselesi Işığında Balkan Milliyetçiliği ve Büyük Güçlerin Politikaları.” Türk Yurdu 100, no. 284 (2011).
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Döneminde Balkanlar Tarihi Üzerine Yeni Araştırmalar.” Tarihte Güneydoğu Avrupa: Balkanolojinin Dünü, Bugünü ve Sorunları. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• İnbaşı, Mehmet. “Balkanlarda Osmanlı Hâkimiyeti ve İskân Siyaseti.” Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi (2014).
• Keskin, Uğur. “Osman Bey’in Sevk ve İdare Anlayışının Stratejik Yönetim Kapsamında Değerlendirilmesi.” Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, no. 1 (2021): 8–25.
• Koloğlu, Orhan. “Osmanlı Döneminde Balkanlar.” İçinde Balkanlar. İstanbul: Ortadoğu ve Balkan İncelemeleri Vakfı Yayınları, 1993.
• Lampe, John R. Balkans into Southeastern Europe: A Century of War and Transition. New York: Palgrave Macmillan, 2006.
• Özen, Firdevs. İlhanlı Devleti’nin Yıkılışı (1335–1350). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2021.
• Özgür, Mert. “İşgalden Kurtuluşa Doğu Trakya.” Atatürk Yolu Dergisi 58 (2016): 123–176.
• Öztürk, Mustafa. “Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları Arası Sürecin Çarlık Rusya Açısından Değerlendirilmesi.” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 6, no. 15 (2018): 676-688
• Sadoğlu, Hüseyin. “Balkanlar'da Milliyetçilik ve Din.” Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi 2, no. 1 (2016): 6–9.
• Sancaktar, Caner. “Balkanlar’da Osmanlı Hâkimiyeti ve Siyasal Mirası.” Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi 2, no. 2 (2011): 29–32.
• Sarınay, Yusuf. “Balkan Savaşları ve Sonuçları.” Türk Yurdu 101, no. 303 (2012): 45–60.
• Şenel, Şennur. “19. ve 20. Yüzyılların Denge Oyununda Balkanlar.” Balkanlar El Kitabı. Cilt 1. Ankara: Karam-Vadi Yayınları, 2006.
• Urhan, Vahit Cemil. “Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları Sürecinde Karadağ’ın Bağımsızlığını Kazanması.” Avrasya Etüdleri 50, no. 2 (Aralık 2016): 235-258.
• Özen, Firdevs. İlhanlı Devleti’nin Yıkılışı (1335–1350). Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Bilim Dalı, 2021.