ANNUAİRE ORİENTAL DEFTERLERİNE GÖRE ÜÇ DÖNEMDE ORDU ŞEHRİNDE SOSYAL VE TİCARET YAŞAMI

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 54 - 96, 28.12.2021

Serkan Yazıcı , Canser Okur

Öz

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılı içinde ortaya çıkan Şark Ticaret Yıllıkları Cumhuriyet Döneminde de varlığını sürdürmüş, başta doğu Avrupa ülkelerini kapsayacak şekilde içerik olarak şehir şehir ayrılarak kimin ne ticareti yaptığı, neyin nerede bulunabileceği, şehirlerin temel düzeyde idari, kültürel demografik özellikleri gibi konularda bilgiler veren ticaret rehberleridir. Yaygın olarak bilinen adıyla Annuaire Oriental, ticari faaliyet içinde bulunanların isimleri aracılığıyla etnik unsurlarının tespitinde önemli ipuçları vermektedir. Fransızca olarak yayınlanan Osmanlı nevsalleri ya da salnameleri ile benzerlikler gösteren yıllıklar Osmanlı Devleti’nin son yarım asrından başlayarak Cumhuriyet Dönemi’nin ilk çeyreğine uzanan bilgi yelpazesi ile Türkiye’nin yaklaşık yüzyıllık sosyo-ekonomik tarihine farklı bir perspektiften ışık sunmaktadır. Bu çalışmada Annuaire Oriental kayıtları ışığında Ordu şehrinin Sultan II. Abdülhamit dönemi, II. Meşrutiyet Dönemi ve Millî Mücadele Dönemi olmak üzere üç dönemi incelenmiştir. Bu amaçla bu dönemlerden birer yıl esas alınarak bu senelere ait kayıtlar demografik, ticari ve sektörel açılardan grafik ve tablolarla incelenmiştir. Önce Trabzon Sancağı’na bağlı bir kaza olan, 1921 de Vilayet statüsüne kavuşan Ordu’nun sosyal ve ekonomik yaşamı bu yıllıklar esas alınarak incelendiğinde bu üç dönemde yaşanmış olan büyük sosyal olayların sonucuyla ekonomik yapı ve nüfus yoğunluğu büyük dalgalanmalar göstermiştir. Çalışma içerisinde yapılan analizlerin bir kısmı kayıtlarda isimleri geçenlerin isimleri üzerinden yapılan etnik ve dini çıkarımlara dayanmaktadır. Ermeni, Yahudi, Rum ve Müslüman adları karakteristik özellikler sergilediğinden büyük ölçüde tutarlı veriler sunan bu analiz ve yorumlarla Ordu’da iktisadi ve sosyal yaşamın bir dönemi geçirdiği dönüşümlerle bilim dünyasının ilgisine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Annuaire Oriental, Şark Ticaret Yıllıkları, Ordu, Ordu Sancağı

Social and Commercial Life in the City of Ordu in Three Periods According to Annuaire Oriental Records

Öz

Oriental Trade Annuals, which emerged in the last century of the Ottoman Empire, are trade guides that continued to exist during the Republican Period as well, and they were divided from city to city in terms of content, covering primarily Eastern European countries, giving information on who trades what, where about all the things can be found, and the basic administrative, cultural and demographic characteristics of the cities. Annuaire Oriental, which is the common name, provides important clues in the determination of ethnic elements through the names of those involved in commercial activities. The annuals, which show similarities with the Ottoman almanacs or yearbooks published in French, present a different perspective on the socio-economic history of Turkey for nearly a century, with a range of information starting from the last half century of the Ottoman Empire to the first quarter of the Republican Period. In this study, in the light of Annuaire Oriental records, three periods of the city of Ordu, namely the Sultan Abdulhamid II Period, the Constitutional Monarchy Period and the National Struggle Period, were examined. For this purpose, on the basis of one year from these periods, the records of these years were examined in graphics and tables from demographic, commercial and sectoral perspectives. When the social and economic life of Ordu, which was at first a district of Trabzon Sanjak and gained the status of province in 1921, is examined on the basis of these annuals, it is shown that there were great fluctuations in the economic structure and population density as a result of the great social events that took place in these three periods. Some of the analysis carried out in the study are based on ethnic and religious deductions made from the names of those whose names are mentioned in the records. Since Armenian, Jewish, Greek and Muslim names show characteristic features, a period of economic and social life in Ordu has been presented to the attention of the scientific world with the transformations it underwent, with these analyzes presenting largely consistent data and with interpretations.

Anahtar Kelimeler

Annuaire Oriental, Oriental Trade Annuals, Ordu, Ordu Sanjak

Kaynakça

• Aktar, Ayhan, “Şark Ticaret Yıllıkları’nda ‘Sarı Sayfalar’: İstanbul’da Meslekler ve İktisadi Faaliyetler Hakkında Bazı Gözlemler, 1868-1938”, Toplum ve Bilim, Sayı:76, Bahar 1998, s. 105-143.
• Annuaire Oriental Du Commerce 1893-1894 (Ancien Indicteur Oriental), Ed. Raphael C. Cervati, İstanbul 1894.
• Annuaire Oriental Du Commerce 1913 (AncienİndicteurOriental), Ed. Raphael C. Cervati, İstanbul 1913.
• Annuaire Oriental Du Commerce 1922 (Ancien Indicteur Oriental), Ed. Alfred Rizzo ,İstanbul 1922.
• Demir, Cenk, “Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Yıllarında Sinop Rumları: Tehcir ve Mübadele” Tarih İncelemeleri Dergisi , Cilt: 34, S.2 İzmir 2016.
• Ergüder, Başak, İstanbul’un Finans Sermayesi Haritasında Galata Hanları(1868-1945),İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/2907 (25.12.2021).
• İbrahim, Tavukçu, “Milli Mücadele Döneminde TBMM Hükümetlerinin İdari Taksimat Alanında Yaptığı Düzenlemeler”, Tarih Gelecek Dergisi, Cilt: 6, Sayı.2,Haziran 2020.
• Kaan, Köksal, “Şark Yıllıkları’nda XIX Yüzyılın Ayvalık ve Çevresi”,kaankoksal.blogspot.com.(7.03.2017).
• Karpat, Kemal H., Ottoman Population 1830-1914, The University of Wisconsin Press , Madison 1985.
• Şark Ticaret Yıllığı Annuaire Oriental, Ed. Ahmet Cevdet ,İstanbul 1933.
• Şark Ticaret Yıllığı Annuaire Oriental, Ed. Ahmet Cevdet ,İstanbul 1934.
• Şark Ticaret Yıllığı Annuaire Oriental, Ed. Alfred Rizzo ,İstanbul 1932.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Ankara, Devre 1, Cilt 6.
• Tekir, Süleyman, “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi CİLT16, S.32, 2016.
• Ulugün, F. Yavuz, “Şark Ticaret Yıllığı’nda İzmit Sancağı ” Üzerine, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli TarihiSempozyumu-III,CİLT1,Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017
• Yazıcı, Serkan, “Şark Ticaret Yıllıklarına Göre Üç Devirde İzmit Şehrinde Ticaret”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, CİLT1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Ordu” TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 33, İstanbul 2007.
• Yediyıldız, Bahaeddin, Hacı Emiroğulları Beyliği’nden Türkiye Cumhuriyetine Ordu Tarihinden İzler, Kültür Yayınları, Ordu 2018.
• Yıldız, Adnan, Osmanlı Belgelerinde Ordu, Ordu Valiliği Yayınları, İstanbul 2013.
• Yılmaz, Hadiye, “Türkiye Cumhuriyeti Salnamelerinde Ordu Vilayeti (1925-1927) ”,Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, CİLT31,S.31, Karadeniz 2016
• Yüksel, Murat, Yeşil Murat, “Kent ve Yaşam (Ordu Kenti Örneği)”,Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Haziran 2017, s.