Ürgüb (Prokulpje)’de Ticari Meselelere Dair Bazı Fermanlar (1594-1623)

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 393 - 408, 30.12.2022

Cihan Yemişçi

Öz

Sırbistan’ın orta güney bölümünde Toplika şehrinin bir ilçesi olan Ürgüb (Prokuplje), tarihte Via Egnetia’nın güzergahı üzerinde olması sebebiyle bölgesel ve uluslararası ticarette önem arz eden bir yerleşim yeri olmuştur. 1440 senesinde Osmanlılar tarafından ilk fethinin ardından 1444’te Edirne-Segedin Antlaşmasıyla kaybedilmiş, 1454’te ise yeniden Osmanlı hâkimiyeti altına alınmış ve imparatorluğun idari teşkilatlanmasında Alacahisar sancağının bir kazası haline getirilmiştir. Ticaret yollarının kavşağında bulunması nedeniyle Bulgar, Sırp ve Boşnak şehirleriyle irtibatı bulunan Ürgüb’ün bu konumu yün, balmumu ve ham deri gibi ürünlerin ve mamul maddelerin toplandığı ve çevredeki şehirlere dağıtımının yapıldığı bir merkez durumuna gelmesini sağlamıştır. Bahsi geçen metanın bölgede kuzey-güney ve doğu-batı istikametinde cereyan eden ticarete konu olmasının yanı sıra Ürgüb’de yerleşik Dubrovnikli tüccar taifesinin mevcudiyeti ve bu metanın ihracatıyla ilgilenmesi sayesinde şehir uluslararası ticarete de açılmıştır. Dubrovnikli tacirler söz konusu ticari metaı Ürgüb’den Dubrovnik’e sevk etmekte ve şehirde mevcut sanayi kollarındaki kullanım hacminin dışında kalan fazlalık ise limandan Adriyatik Denizi’nin ötesine İtalya’ya yüksek bir kâr hacmiyle gönderilmekteydi. Böylece Ürgüb’de toplanan ticari meta yurtdışına da ulaşmış olmaktaydı. Ürgüb’deki ticaret her zaman problemsiz değildi. Bazı zamanlarda meydana gelen sorunlar Ürgüb kadısı tarafından çözülememekte ve Dubrovnik elçileri vasıtasıyla Osmanlı payitahtına intikal ettirilmekteydi. Bu durumda meselelerin çözümü için merkezde üretilen ferman türündeki belgeler, Ürgüb’de yaşanan birtakım sosyo-ekonomik olaylar hakkında veriler sunmaktadır. Balkan şehirleri tarihi içerisinde önem taşıyan bu konu hakkında Türk tarih literatüründe şimdiye kadar herhangi bir müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Dolayısıyla bu makale konu hakkında ilk araştırma olması sebebiyle Ürgüb ile ilgili çalışma yapacak olan araştırmacılara önemli bir bilgi ve belge zemini sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Sırbistan, Ürgüb, Alacahisar, Dubrovnik ticareti, Via Egnetia, Ottoman Empire, Serbia, Prokuplje, Krushevac, Ragusan Trade, Via Egnetia

Some Firmans About Commercial Matters in Urgub (Prokulpje) (1594-1623)

Öz

Urgub (Prokuplje), a district of the city of Toplica in the central-southern part of Serbia, has historically been an important settlement in regional and international trade due to the fact that it is on the route of Via Egnetia. First conquered by the Ottomans in 1440, it was lost with the Edirne-Segedin Treaty in 1444, and then brought back under Ottoman rule in 1454, after that organized in the administrative organization of the empire as an unit of the Krushevac sanjak. Because of its location at the crossroads of trade routes, Urgub, which has connections with Bulgarian, Serbian and Bosniak cities, has become a center where products and manufactured goods such as wool, wax and rawhide are collected and distributed to the surrounding cities. In addition to the fact that the mentioned commodity is the subject of trade in the region in the north-south and east-west directions, the city has also been opened to international trade thanks to the presence of the Ragusan merchant taifa based in Urgub and interested in the export of this commodity. Ragusan merchants shipped the commercial commodity in question from Urgub to Dubrovnik, and the surplus which was out of the volume of use in the existing industrial branches in the city, was sent with a high profit volume from the port to Italy beyond the Adriatic Sea. Thus, the commercial commodity collected in Urgub also reached abroad. Trade in Urgub was not always without problems. The problems that occurred at some times could not be solved by kadi of Urgub and were transferred to the Ottoman’ throne city through the ambassadors of Ragusa. In this case, the documents such as edicts produced at the center for the resolution of issues provide data on a number of socio-economic events in Urgub. There has not been any independent study on this subject, which is important in the history of Balkan cities, in the Turkish historical literature so far. Therefore, since this article is the first research on the subject, it will provide an important information and document basis for researchers who will study about Urgub.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Serbia, Prokuplje, Krushevac, Ragusan Trade, Via Egnetia

Kaynakça

• Dubrovnik Devlet Arşivi (Državnog Arhiva u Dubrovnika: DAD.)
• Diplomata et Acta (DA.), Acta Turcarum (7/2.1):
• Svezak (sv.) 9, broy (br.) 432 (h. 1003 / m. 1594-1595).
• sv. 11, br. 524 (19 Rebiü’l-âhir 1013 / 14 Eylül 1604).
• sv. 14, br. 686 (Evâil-i Cemâziye’l-evvel 1024 / 29 Mayıs – 7 Haziran 1615).
• Osmanlı Arşivi (BOA.) Düvel-i Ecnebiyye Defterleri (A. DVNS. DVE. d.) No: 13/1 s. 141/1, belge no: 672 (14 Cemâziye’l-âhir 1017 / 25 Eylül 1608).
• s. 161/1, belge no: 745 (Evâil-i Cemâziye’l-evvel 1024 / 29 Mayıs – 7 Haziran 1615). No: 14/2 s. 20/1, belge no: 37 (Evâhir-i Rebiʻü’l-evvel 1038 / 18-27 Kasım 1628)
• Maliyeden Müdevver Defter (MAD. d.) No: 6004
• s. 66/1 (Evâhir-i Şevvâl 1029 / 19-27 Eylül 1620).
• s. 75/4 (14 Zi’l-kaʻde sene 1032 / 9 Eylül 1623).
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019.
• Arıkan, Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991, s. 279-306.
• İdris Bostan, “Garp Ocaklarının Avrupa Ülkeleri ile Siyasî ve Ekonomik İlişkileri (1580-1624)”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 14, İstanbul 1994, s. 59-86.
• Carter, Francis W., “The Commerce of the Dubrovnik Republic, 1500-1700”, The Economic History Review, New Series, 24/3 (Ağustos 1971), s. 370-394.
• Carter, Francis W., Dubrovnik (Ragusa): A Classic City State, Londra 1972.
• Cezar, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, I, TTK, Ankara 2010.
• Çetin, Atilla, “Garp Ocakları”, TDVİA, XIII, İstanbul 1996, s. 382-386.
• Emecen, Feridun, “Alacahisar”, TDVİA, II, İstanbul 1989, s. 314-315.
• Emin, Nedim, Dubrovnikli Tüccarların Balkanlar’daki Ticarî Faaliyetleri ve Organizasyonu (XVII. Yüzyıl), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2013.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, V, haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• Fine, John Van Antwerp, The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, Michigan 1991.
• Mladen Glavina, 17. Yüzyıl Başında Osmanlı İmparatorluğu ile Dubrovnik Cumhuriyeti İlişkileri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2009.
• Griswold, William J., Anadolu'da Büyük İsyan (1591-1611), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• Robin Harris, Dubrovnik, A History, SAQI, Londra 2003.
• Kılıç, Orhan, Osmanlı Taşrasının İdari Taksimatı ve Yöneticileri, Kuruluştan 19. Yüzyıla, I, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2021.
• Kostić, Radoje, “Нишка Епархија у првој половини XVIII. века”, Istorijski Arhiv Niš, Niş 2011.
• Köker, Özgecan, XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti-Dubrovnik İlişkileri ve Hicri 1037-1056/1627-1646 Tarihli Ahkâm Defteri Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2011.
• Köse, Metin Ziya, “Osmanlı Balkanı’nda Kara Ticareti ve Rekabet: Rumeli’de Dubrovnik Tüccarları (1600-1630)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 16 (2013), s. 41-58.
• Kursar, Vjeran, “The Diplomatic, Religious, and Economic Presence of the Republic of Dubrovnik (Ragusa) in Ottoman Edirne”, The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times, ed. Birgit Krawietz and Florian Riedler, Berlin/Boston 2020, s. 302-344.
• Miović, Vesna, Dubrovačka Diplomacija u Istanbulu, Hrvatska Akademija Znanosti i Umjetnosti (HAZU), Zavod za Povijesne Znanosti u Dubrovniku, Zagreb-Dubrovnik 2003.
• Özergin, M. Kemal, “Rumeli Kadılıkları’nda 1078 Düzenlemesi”, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, TTK, Ankara 1988, s. 251-309.
• Radivojević, Miljana ve Kuzmanović-Cvetković, Julka, “Copper Minerals and Archaeometallurgical Materials from the Vinča culture sites of Belovode and Pločnik: Overview of the Evidence and New Data”, Starinar, LXIV (2014), Belgrad, s. 7-30.
• Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2007.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, I, TTK, Ankara 1995 (7. Bs.).
• White, Sam, Osmanlı'da İsyan İklimi, Erken Modern Dönemde Celali İsyanları, Alfa Yayınları, İstanbul 2020.
• Yemişçi, Cihan, “Dubrovnik Baş Diyakozluğu’nun Hersek Katoliklerini Himaye Yetkisi ve Dubrovnikli Ruhbanın Osmanlı Balkanlarında Ortodokslarla ve Ehl-i Örf Taifesiyle Yaşadığı Bazı Problemler (XVI. ve XVII. Yüzyıllar)”, CIEES 2020, Ortodoks Kiliseleri Tarihi, ed. Sema Aktaş Sarı, Erim Vatansever ve Mehmet Kerim, Eskişehir 2020, s. 200-228.
• Zlatar, Zdenko, Between the Double Eagle and the Crescent, Columbia University Press, New York 1992.
• Zlatar, Zdenko, Dubrovnik’s Merchants and Capital in the Ottoman Empire (1520-1620), The Isis Press, İstanbul 2010.
• Zlatar, Zdenko, “Dubrovnik and Ottoman Balkans (1430-1808)”, Türk Tarihinde Balkanlar, Balkans in the Turkish History, I, ed. Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik ve Serkan Yazıcı, Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, Sakarya 2013, s. 475-512.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Prokuplje. Erişim: 07.11.2022.
• https://web.archive.org/web/20110904081315/http://www.arhivnis.co.rs/cirilica/idelatnost/br%201/cneparhija.htm). Erişim: 07.11.2022.