Boşanmış Aile Çocuklarında Boşanmanın Etkileri ve Travma Sonrası Büyüme: Nitel Bir Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 12, 172 - 186, 30.08.2022

Kübra Yanar , Tahsin İlhan

Öz

Bu araştırmada ortaokul ve lisede okuyan boşanmış aile çocuklarında boşanmanın etkileri ve travma sonrası büyümenin incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel desende yapılan bu araştırma olgubilim yaklaşımına dayanmaktadır. Çalışma grubu Orta Karadeniz bölgesinde bir ilde eğitimine devam etmekte olan anne babası boşanmış sekiz ortaokul ve lise öğrencisinden oluşmaktadır. Çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilmiştir. Verilerin toplanmasında açık uçlu sekiz sorudan oluşan öğrenciler için hazırlanmış, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde içerik analizi yönteminden yararlanılmıştır. Bunun sonucunda yedi tema ve 19 alt tema elde edilmiştir. Araştırma sonuçları boşanma sonrası çocuklar için yaşantı değişikliklerinin farklı alanlarda ve şekillerde oluştuğunu ve boşanmanın çocuklar için hayatlarındaki zorlayıcı yaşantılardan önemli bir tanesi olduğunu göstermiştir. Boşanma sonrası zorluklarla başa çıkmada farklı yolların ortaya çıktığı saptanmıştır. Katılımcıların boşanmayı aile dışındaki çevresi ile paylaşmakta zorlandıkları ve boşanma ile ilgili sorun yaşadıklarında yardım istemekten kaçındıkları görülmüştür. Boşanmanın çocuklar için aynı zamanda hayatta ders alınan ve öğretici bir yaşantı olduğu sonucuna varılmıştır. Boşanma sonrasında aile yapısı ve yaşanan çatışmaların durumuna göre sosyal çevrenin bazı bölümlerinde kesintilerin olduğu; bununla beraber katılımcıların da sosyal destek alabilecekleri kişilerin farkına vardığı ve yardım alma, yardım etme gibi sosyal becerilerinde gelişim olduğu sonucu çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Boşanma, boşanmanın etkileri, travma sonrası büyüme, boşanmış aile çocukları

Kaynakça

• Ağyar, H. (2017). Boşanmış ve boşanmamış ebeveyne sahip ortaokul öğrencilerinin akılcı olmayan inanç ve depresyon ilişkisinde ruminasyonun aracı rolü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2014). Türkiye boşanma nedenleri araştırması TBNA 2014. İstanbul: Çizge Tanıtım ve Kırtasiye Ltd. Şti.
• Altunkaya, E. (2010). Anne babası boşanmış ilköğretim öğrencilerinin okul-aile ve sosyal ortamlarda yaşadıkları problemlere ilişkin görüşler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Amato, P. R, Loomis, L.S. ve Booth, A. (1995). Parental divorce, marital conflict and offspring wellbeing during early adulthood. Social Forces, 73(3), 895-915.
• Amato, P. R. (2010). Research on divorce: continuing trends and new developments. Journal of Marriage and Family, 72(3), 650-666. DOI:10.1111/j.l741-3737.2010.00723.x
• Amato, P. R. ve Sobolewski, J. M. (2001). The effects of dıvorce and marıtal dıscord on adult chıldren's psychologıcal well-beıng. American Sociological Association, 66(6), 900-921.
• Aslantürk, H. ve Kaya Kılıç, A. (2020). Üvey Aileye sahip gençlerde aile aidiyeti: nitel bir analiz. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (3), 1171-1189. Amerikan Psikoloji Birliği (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı (çev. E. Köroğlu). Ankara: HYB Yayınları. (Eserin orjinali 2013’te yayımlandı).
• Balıkçıoğlu, B. ve Devrimağ, E. (2019). Boşanmanın genç yetişkinlerin öz-saygı, materyalizm ve kompulsif satın alma eğilimleri üzerindeki etkisi. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 11(1), 43-81.
• Baum, N., Rahav, G. ve Sharon, D. (2005). Changes in the self-concepts of divorced women. Journal of Divorce and Remarriage, 43(1-2), 47-67.
• Bernstein, M. ve Pfefferbaum, B. (2018). Posttraumatic growth as a response to natural disasters in children and adolescents. Current Psychiatry Reports, 20(37). https://doi.org/10.1007/s11920-018-0900-4.
• Bojuwoye, O. ve Akpan, O. (2009). Personal, familial and environmental perspectives in children's reactions to parental divorce in south africa. Journal of Family Studies, 15, 260-273.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Büyükşahin, G. (2009). Boşanmış ve boşanmamış (tam) ailelerden gelen 11-13 yaş arası çocukların anne baba tutumlarını algılama biçimlerinin sosyal uyum düzeyleri ile ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Calhoun, L. G., ve Tedeschi, R. G. (1998). Beyond recovery from trauma: Implications for clinical practice and research. Journal of Social Issues, 54(2), 357–371.
• Calhoun, L.G., Cann, A., Tedeschi, R. G. ve McMillan, J. (2000). A Correlational test of the relationship between posttraumatic growth, religion, and cognitive processing. Journal of Traumatic Stress, 13(3), 521-527.
• Can,, Y. ve Aksu, N. B. (2016). Boşanma sürecinde ve sonrasında kadın. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(58), 888-902. DOI:10.17755/esosder.25593
• Creswell, W. J. (2014). Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Selçuk Beşir Demir (Çev. Editörü). Ankara: Eğiten Kitap.
• Creswell, W. J. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir (Çev. Editörü). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• D’Urso, A., Mastroyannopoulou, K. ve Kirby, A. (2017). Experiences of posttraumatic growth in siblings of children with cancer. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 22(2), 301 –317.
• Demir, B. S. (2014). Eğitim araştırmaları nitel nicel ve karma yaklaşımlar. Ankara: Eğiten Kitap.
• Demir, S. A. ve Çelebi, Ş. G. (2017). Tek ebeveynli ailelerin sorunları: nitel bir araştırma. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(13), 111-128.
• Demirci, E. (2016). Anne babası boşanmış çocukların gözünden yaşadığı güçlükler: fenomenolojik bir çalışma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Dreman, S. (1991). Coping with the trauma of divorce. Journal of Traumatic Stress, 4(1), 113-121.
• Duffy, M. E., Thomas, C. ve Trayner, C. (2002). Women’s reflections on divorce- 10 years later. Health Care for Women International, 23(6-7), 550-560. DOI: 10.1080/07399330290107313
• Eroğlu, Y. Ve Topkaya N. (2019). Boşanma ile ilgili uyum güçlüğü çeken çocuklarda kişilik özellikleri ve benlik kavramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(52), 181-208.
• Furstenberg, F.F., Nord, C.W., Peterson, J. L. ve Zill, N. (1983). The life course of children of divorce: marital disruption and parental consent. American Sociological Review, 48(5) ,656- 668.
• Guttmann, J., & Rosenberg, M. (2003). Emotional intimacy and children's adjustment: A comparison between single-parent divorced and intact families. Educational Psychology, 23(4), 457-472. doi:10.1080/01443410303213
• Haselden, M. (2014). Üniversite öğrencilerinde travma sonrası büyümeyi yordayan çeşitli değişkenlerin Türk ve Amerikan kültürlerinde incelenmesi: bir model önerisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Herman, J. (2019). Travma ve iyileşme: şiddetin sonuçları ev içi istismardan siyasi teröre (çev. T. Tosun). Literatür Yayınları. (Eserin orjinali 1992’de yayımlandı).
• Hill, R. (1986). Life cycle stages for types of single parent families: of family development theory. source: family relations. The Single Parent Family, 1(35), 19-29.
• Hopf, S. M. (2015). Most children adjust to the negative effects of divorce. Newyork: Greenhaven Publishing.
• Ilgar, M. Z. ve Coşgun-Ilgar, S. (2013). Nitel bir araştırma deseni olarak gömülü teori (temellendirilmiş kuram). İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 197-247.
• Iqbal, M., Khalid, M. S., Rehman, N. ve Yanping, L. (2021) Parental divorce: ımpact on socio-psychological behavior and academic performance of students in teacher’s perception. Journal of Divorce & Remarriage, 62(6), 475-492. DOI: 10.1080/10502556.2021.1925854
• Kahraman, S. (2016). Boşanma sonrasında genç-ebeveyn ilişkilerinin sürdürülmesi ve öğrencinin akademik başarısına etkisi (afyon ili örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karakuş, Ö., Kırlıoğlu, M., Başer, D. ve Batı, B. (2013). Yetiştirme yurdunda kalmakta olan ergenlerin anne-baba algıları: nitel bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(2), 123-143.
• Kasuto, M. (2017). Boşanmış ailelerin çocuklarının boşanmamış ailelerin çocuklarına göre öz saygı ve ruh sağlığı değişkenlerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koçak, O., Demirel, R. Ve Kırlıoğlu, M. (2019). Çocukların boşanmaya ve ebeveynlerine ilişkin algıları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi. 45, 857-892.
• Kurtman, E. (2019). Anne-babası boşanmış ve boşanmamış çocuklarda ayrılık anksiyetesi ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Larner, B. ve Blow, A. (2011). A Model of meaning-making coping and growth in combat veterans. Review of General Psychology, 15(3), 187–197.
• Linley, P. A.ve Joseph, S. (2004). Positive change following trauma and adversity: a review. Journal of Traumatic Stress, 17(1), 11-21.
• Mazor, Y., Gelkopf, M., Mueser, K. T. ve Roe, D. (2016). Posttraumatic growth in psychosis. Frontiers in Psychiatry, 7(202), 1-11. DOI: 10.3389/fpsyt.2016.00202
• Milam, S. R. B. ve Schmidt, C. K. (2018). A mixed methods investigation of posttraumatic growth in young adults following parental divorce. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 26(2), 156-165. DOI: 10.1177/1066480718781518
• Moné, J. G., MacPhee, D., Anderson, S. K. ve Banning, J. H. (2011) Family members' narratives of divorce and ınterparental conflict: ımplications for parental alienation. Journal of Divorce & Remarriage, 52(8), 642-667. DOI: 10.1080/10502556.2011.619940
• Morrill, E. F., Brewer, N. T., O’Neill, S. C., Lillie, S. E., Dees, E. C., Carey, L. A. ve Rimer, B. K. (2008). The interaction of post-traumatic growth and posttraumatic stress symptoms in predicting depressive symptoms and quality of life. Psycho-Oncology, 17, 948–953. DOI: 10.1002/pon.1313
• Nair, H. ve Murray, A. D. (2005). Predictors of attachment security in preschool children from intact and divorced families. The Journal of Genetic Psychology, 166(3), 245-63.
• Nazlı, S. (2013). Aile danışmanlığı (14. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Öngider, N. (2013). Boşanmış ve evli ailelerden gelen çocukların algıladıkları kabul-red düzeyleri ile psikolojik uyum düzeylerinin karşılaştırılması. Klinik Psikiyatri, 16, 164-174.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (çev. M. Bütün ve S. B. Demir) Ankara: Pegem Akademi.
• Salter, E. ve Stallard, P. (2004). Posttraumatic growth in child survivors of a road traffic accident. Journal of Traumatic Stress,17(4), 335–340.
• Sancaklı, D. (2014). Boşanmış annelerin ve çocuklarının boşanma sürecine ilişkin yaşantıları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sever, I., Guttmann, J. ve Lazar, A.(2007) Positive consequences of parental divorce among ısraeli young adults. Marriage & Family Review, 42(2), 7-28. DOI: 10.1300/J002v42n02_02
• Sharp, L., Redfearn, D., Timmons, A., Balfe, M. ve Patterson, J. (2018). Posttraumatic growth in head and neck cancer survivors: Is it possible and what are the correlates?. Psycho‐Oncology. 27(6), 1517–1523.
• Şentürk, Ü. (2012). Parçalanmış aile çocuklarının eğitimdeki başarı/başarısızlık durumu (malatya örneği 2006). Sosyal Politika Çalışmaları, 7(29), 105-126.
• Taylor, R. ve Andrews, B. (2009). Parental depression in the context of divorce and the impact on children. Journal of Divorce and Remarriage, 50(7), 472-480. https://doi.org/10.1080/10502550902970579
• Tedeschi, R. G. ve Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inguiry, 15(1), 1-18. Türkiye İstatistik Kurumu (2009). Evlenme ve boşanma istatistikleri 2008. www.tuik.gov.tr adresinden alınmıştır.
• Unified Lawyers (2017). Divorce rate by country: the world’s 10 most and least divorced nations. https://www.unifiedlawyers.com.au/blog/global-divorce-rates-statistics/ adresinden alınmıştır.
• Vural, G. (2015). Ebeveyn kaybı yaşamış çocuk ve ergenler ile ebeveynleri boşanmış çocuk ve ergenlerin travmatik yaşantılarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.