Evli Bireylerde Bilişsel Esneklik Ve Evlilik Öz Yetkinliği Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 13, 395 - 407, 30.12.2022

Metin Çelik , Ahmet Buğa

https://doi.org/10.57135/jier.1192803

Öz

Bu araştırmanın amacı evli bireylerde bilişsel esneklik ve evlilik öz yetkinliği arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın verileri, Gaziantep ilinde ikamet eden çalışmaya gönüllü olarak katılan 536 kadın, 237 evli erkek bireyden elde edilmiştir. Araştırma verilerinin toplanmasında, “Evlilikte Yetkinlik Ölçeği”, Bilişsel Esneklik Envanteri” ve “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Verilerin analizi sürecinde betimsel istatistiklerle birlikte ttesti, ANOVA, Basit Doğrusal Regresyon Analizi yöntemi, Pearson Korelâsyon analizi, grup içi farklılaşmanın belirlenmesi için Scheffe Testi uygulanmıştır. Araştırma bulgularına göre, evli bireylerde bilişsel esneklik ve evlilik öz yetkinliği arasında pozitif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişki bulunmuştur. Bazı demografik değişkenler açısından katılımcıların ölçeklerden aldıkları puanlara göre analizler yapılmıştır. Yapılan analizlerden elde edilen bulgular şöyledir: Cinsiyete göre, evli kadınların öz yetkinlik düzeyi, evli erkeklerin öz yetkinlik düzeyinden yüksektir. Yaşa göre, evli bireylerin öz yetkinlik puan ortalamaları anlamlı olarak farklılaşmaktadır. Buna göre evli bireylerde yaş ilerledikçe evlilikte yetkinlik düşmektedir. Evlenme yaşına göre, evli bireylerin öz yetkinlik puan ortalamaları anlamlı olarak farklılaşmaktadır. Çocuk sayısına göre, dörtten fazla çocuğu olan evli bireylerin 1 çocuğu olan bireylere göre öz yetkinliği daha yüksektir. Ayrıca
araştırmanın sonucunda, evli bireylerde bilişsel esnekliğin, evlilikte öz yetkinliği pozitif yönde yordadığı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bilişsel esneklik, öz yetkinlik, evlilikte öz yetkinlik

Kaynakça

• Akman, T. P., & Demir, M. (2021). Üniversite öğrencilerinin bilinçli farkındalıkları ile bilişsel esneklikleri arasındaki ilişki. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 5(9), 11-20.
• Akyüz, B. (2020). Öğretmen adaylarının bilişsel farkındalık, bilişsel esneklik ve öz yeterlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir Demokrasi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Altın, G. (2021). COVID-19 Pandemisi Bağlamında Kadına Karşı Şiddete İlişkin Bir Değerlendirme . Toplum ve Sosyal Hizmet, 32 (1), 211-225.
• Altunkol, F. (2011). Üniversite öğrencilerinin bilişsel esneklikleri ile algılanan stres düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Anderson, P. (2002). Assessment and development of executive function (EF) during childhood. Child Neuropsychology, 8(2), 71-82. https://doi.org/10.1076/chin.8.2.71.8724
• Anyamene, A., Nwokolo, C., & Etele, A. V. (2021). Relationship between self-efficacy and marital satisfaction of married teachers ın public secondary schools in Anambra State, Nigeria. European Journal of Social Sciences Studies, 6(3):145-156.
• Arias, I., Lyons, C. M., & Street, A. E. (1997). Individual and marital consequences of victimization: moderating effects of relationship efficacy and spouse support. Journal of Family Violence, 12 (2), 193-210. https://doi.org/10.1023/A:1022888728475
• Asıcı, E., & İkiz, F. E. (2015). Mutluluğa giden bir yol: bilişsel esneklik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 191-211.
• Atayeter, B. (2020). Ebeveynlerin bilişsel esneklik ve mükemmeliyetçilik düzeyleri ile okul öncesi dönem çocuklarının mizaç özellikleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ateş, B., & Sağar, M. E. (2021). Üniversite öğrencilerinde öz-yeterliğin yordayıcısı olarak bilişsel esneklik, duygu düzenleme becerileri ve psikolojik sağlamlık. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(3), 679 - 695.
• Badak, A. (2019). Pozitif psikolojik sermaye, bilişsel esneklik, psikolojik güvenlik ve çalışan performansı arasındaki ilişkiler. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Balta, Ş. N. (2020). Genç yetişkin bireylerin bilişsel esneklik düzeylerinin, ölüm kaygısı düzeyleri ve mutluluk düzeylerine etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215. https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191
• Bandura, A. (1989). Regulation of cognitive processes through perceived self-efficacy. Developmental Psychology, 25(5), 729–735. https://doi.org/10.1037/0012-1649.25.5.729
• Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The exercise of control. New York: Freeman.
• Bandura, A., & Adams, N. E. (1977). Analysis of self-efficacy theory of behavioral change. Cognitive Therapy and Research , 1(4), 287–310. https://doi.org/10.1007/BF01663995.
• Başkaya, Z., & Ünal, A. (2017). Türkiye’de evlenme ve boşanma oranlarının iller düzeyinde zamansal değişimi (2001-2015). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (53), 338-358.
• Başsu, A. D. (2016). Öğretmenlerin bazı demografik özelliklerine göre bilişsel esneklik düzeyleri ile öğrencilerinin bilişsel esneklik düzeylerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin: Çağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgin, M. (2009). Bilişsel esnekliği yordayan bazı değişkenler. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(36), 142-157.
• Bong, M., & Skaalvik, E. M. (2003). Academic self-concept and self-efficacy: How. Educational Psychology Review, 15(1), 1–40 . https://doi.org/10.1023/A:1021302408382
• Bucak, Y. (2020). Evliliklerin ilk yıllarındaki boşanmaların feminist kuramlar çerçevesinden sosyolojik analizi: İstanbul İli Örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Cañas, J. J., Fajardo, I., & Salmerón, L. (2006). Cognitive flexibility. 296-301. 29 Kasım 2020 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/272022148 adresinden erişildi.
• Cañas, J. J., Quesada, J. F., Antolí, A., & Fajardo, I. (2003). , Cognitive flexibility and adaptability to environmental changes in dynamic complex problem-solving. Ergonomics, 46(5), 482-501. https://doi.org/10.1080/0014013031000061640
• Cragg, L., & Chevalier, N. (2012). The processes underlying flexibility in childhood. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 65(2), 209-232. https://doi.org/10.1080%2F17470210903204618
• Cüceloğlu, D. (2017). Evlenmeden önce. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çelikkaleli, Ö. (2014a). The relation between cognitive flexibility and academic, social and emotional self-efficacy beliefs among adolescents. Education and Science, 39(176), 347-354.
• Çelikkaleli, Ö. (2014b). The validity and reliability of the cognitive flexibility scale. Education and Science, 39(176), 339-346. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3466
• Çuhadaroğlu, A. (2013). Bilişsel esnekliğin yordayıcıları. Cumhuriyet International Journal of Education, 2(1), 86-101.
• Dennis, J. P., & Wal, J. S. (2010). The cognitive flexibility ınventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241 253. DOI 10.1007/s10608-009-9276-4
• Dick, A. S. (2014). The development of cognitive flexibility beyond the preschool period: an investigation using a modified Flexible Item Selection Task. Journal of Experimental Child Psychology, 125, 13-34. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2014.01.021
• Doğan, Ş. (2016). Boşanma nedenlerine yönelik tutumlar: Boşanmayı artırıcı veya engelleyici faktörlere yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5 (4), 991-1011.
• Dökmen, Z. (2006). Toplumsal cinsiyet. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Dursun, B. (2021). Beliren yetişkinlerde sosyodemografik değişkenler, bilişsel esneklik ve öz-yeterlik algısının karar verme stilleri üzerine etkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Edemen, Y. A. (2021). Kişilerin ebeveynlerine bağlanmaları ile bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Erus, S. M. (2013). Evli Bireylerin problem çözme becerilerinin ve ilişkilerde akılcı olmayan inançlarının evlilikte öz yeterliklerini yordaması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Erus, S. M., & Canel, A. N. (2016). Perceived problem solving skills of married couples predicting self-efficacy beliefs towards their marriages. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 129-159.
• Gecas, V. (1989). The social psychology of self-efficacy. Annual Review of Sociology,15(1),291–316. https://doi.org/10.1146/annurev.so.15.080189.001451
• Gökçe, B. (2020). Boşanmış ebeveynlerin boşanma nedenleri ve boşanma kararlarına ilişkin bir nitel araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gülüm, İ. V., & Dağ, İ. (2012). Tekrarlayıcı Düşünme Ölçeği ve Bilişsel Esneklik Envanterinin Türkçeye uyarlanması, geçerliliği ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Derneği, 13(3), 216-223. Günay, G., & Bener, Ö. (2011). Kadınların toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde aile içi yaşamı algılama biçimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 153 (153).
• Güngör, H. C. (2007). Evlilik doyumunu açıklamaya yönelik bir model geliştirme. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Güngör, H. C., & Özbay, Y. (2006). Evlilikte yetkinlik ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29), 79-93.
• Güzeltepe, S. (2017). Kamu personelinin bilişsel esneklik düzeylerinin psikolojik sözleşme rolleri açısından incelenmesi bir alan araştırması: Bakırköy Adliyesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Heslin, P. A., & Klehe, U.-C. (2006). Self-efficacy. In S. G. Rogelberg (Ed.). Encyclopedia of Industrial/Organizational Psychology, 2, 705-708.
• Ionescu, T. (2012). Exploring the nature of cognitive flexibility. New Ideas in Psychology,30, 190-200. https://doi.org/10.1016/j.newideapsych.2011.11.001
• Kalkan, M., & Ersanlı, E. (2008). The effects of the marriage enrichment program based on cognitive-behavioral approach on the marital adjustment of couples. Educational Sciences: Theory and Practice, 8 (3), 977-986.
• Kaptanbaş Gürbüz, E. (2017). Pedagojik formasyon programı öğrencilerinin bilişsel esneklik ve öz yeterlik Düzeyleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Kara, E. (2019). Evli bireylerde çocukluk dönemi örselenme yaşantıları ile ilişkisel yılmazlık ve evlilikte öz yetkinlik arasındaki ilişkide bağlanma stillerinin aracı rolü. (Yayınlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (23. b.). Ankara: Nobel Yayınları.
• Kim, B. S., & Omizo, M. M. (2005). Asian and European American cultural values, collective self-esteem,acculturative stress, cognitive flexibility, and general self-efficacy among Asian American college students. Journal of Counseling Psychology, 52 (3), 412–419. https://doi.org/10.1037/0022-0167.52.3.412
• Koç, G. G. (2020). Bilişsel esneklik ve psikolojik dayanıklılık ile stresle başa çıkma arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Laçin, B. G. (2015). Üniversite öğrencilerinde özyeterlilik ve stresle başa çıkma stratejilerinin bilişsel esnekliği yordama düzeyleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Maddux, J. E. (2002). Self-efficacy: The power of believing you can. C. R. Snyder, & S. J. Lopez içinde, Handbook of positive psychology (s. 277-287). Oxford, UK: Oxford University Press.
• Martin, M. M., & Anderson, C. M. (1998). The Cognitive Flexibility Scale:Three validity studies. Communication Reports, 11(1), 1-9. https://doi.org/10.1080/08934219809367680
• Martin, M. M., & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility. Psychological Reports, 76, 623-626. https://doi.org/10.2466/pr0.1995.76.2.623
• Mitchell, J. K. (2012). Marital dining practices: Affecting change in marital satisfaction through marital self-efficacy. (Unpublished doctoral thesis). University of George Fox, Newberg, Oregon.
• Moradzadeh, F., & Pirkhaefi, A. (2018). The effectiveness of acceptance and commitment therapy on marital satisfaction and cognitive flexibility among married employees of the welfare office. IJPN, 5 (6), 1-7.
• Nazlı, S., Halisdemir, D., Gülleroğlu, H. D., & Kiye, S. (2021). Yetişkin boşanmaya uyum ölçeği'nin geliştirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 57, 336-361.
• Oral, S. (2019). Çekişmeli boşanma sürecindeki bireylerin empatik eğilim düzeyleri ile bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Öz, S. (2012). Ergenlerin cinsiyet, sosyo-ekonomik ve öğrenim kademesi düzeylerine göre bilişsel esneklik, uyum ve kaygı puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, D. A., & Esen, B. K. (2016). Ergenlerin bilişsel esneklik düzeyleri ile özyeterliklerinin incelenmesi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 7(24), 1-8.
• Parlar, H., & Yazıcı, S. G. (2017). Evli ve bekar yetişkinlerin genel öz-yeterlik ve benlik saygılarının incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31), 207-247.
• Ritter, S. M., Damian, R. I., Simonton, D. K., Baaren, R. B., Strick, M., Derks, J., & Dijksterhuis, A. (2012). Diversifying experiences enhance cognitive flexibility. Journal of Experimental Social Psychology, 48, 961-964. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2012.02.009
• Saxton, L. (1982). Marriage. The nature of marriage. The individual, marriage and the family. (5. Baskı). Wadsworth Publishing Company Belmont, California a division of Wadsworth, Inc.
• Seçim, G. (2020). Bilişsel esneklik ve duygu düzenleme özelliklerinin psikolojik sağlamlık üzerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18 (2), 505-524.
• Selçuk, G. (2016). Öğretmen adaylarının yaşam boyu öğrenme yeterlik algıları ve öz-yeterlik inançlarının öğretmen yetiştirme programı kapsamında incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Shahabi, B., Shahabi, R., & Foroozandeh, E. (2019). Analysis of the self-compassion and cognitive flexibility with marital compatibility in parents of children with autism spectrum disorder. International Journal of Developmental Disabilities. https://doi.org/10.1080/20473869.2019.1573000
• Shareh, H., & Sani, M. E. (2019). Predictive role of morningness-eveningness personality, cognitive flexibility and cognitive emotion regulation in marital satisfaction in middle-aged women. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 24(4), 384-399.
• Shimogori, Y. (2013). Impact of biculturalism on self-efficacy and cognitive flexibility of Japanese adults. (Unpublished doctoral thesis). Claremont Graduate University and San Diego State University.
• Stolzenberg, R. M., Blair-Loy, M., & Waite, L. J. (1995). Religious participation in early adulthood: Age and family life cycle effects on church. American Sociological Review, 60(1), 84-103. DOI: 10.2307 / 2096347
• Şentürk, E. (2018). Evlilikte özyetkinlik, ebeveyn özyetkinliği, bilişsel duygu düzenleme ve evlilik doyumu arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). Boston: Allyn and Bacon.
• Tuğyanoğlu, B. S. (2020). Sporcularda stresle başa çıkma ve öz-yeterlik arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Turhan, Z. (2020). Aile içi şiddet: Faillerin şiddet davranışını durdurmada müdahale yaklaşımlarının etkisi. Türk Psikoloji Yazıları, 23 (46), 72-83.
• Üzümcü, B., & Müezzin, E. E. (2018). Öğretmenlerin bilişsel esneklik ve mesleki doyum düzeyinin incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 8(1), 8-25. Doi: 10.19126/suje.325679
• Waite, L. J. (1995). Does marriage matter? Demography, 483-507. DOI: 10.2307 / 2061670
• Waite, L. J., & Lehrer, E. L. (2003). The benefits from marriage and religion in the United States: A comparative analysis. Population and Development Review, 29(2), 255-275. https://doi.org/10.1111/j.1728-4457.2003.00255.x
• Young, K. P., & Fok, A. Y. (2010). Marriage, divorce and remarriage. Hong Kong: Hong Kong University Press.
• Zahal, O. (2014). Özel yetenek sınavına giren adayların öğrenme stilleri ve bilişsel esneklik düzeyleri ile sınav başarıları arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış doktora tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Zong, J. G., Cao, X. Y., Cao, Y., Shi, Y. F., Wang, Y. N., Yan, C., . . . Chan, R. C. (2010). Coping flexibility in college students with depressive symptoms. Health and Quality of Life Outcomes, 8(66), 1-6. https://doi.org/10.1186/1477-7525-8-66