Kapsayıcı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri Bağlamında Özel Gereksinimli Çocukların Kardeşleri

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 15, 31.12.2020

Mehmet Cemal Yıldız

Öz

Özel gereksinimli çocukların yaşadıkları sorunlar, aile içerisindeki tüm bireyleri etkilemektedir. Ebeveynler ve özellikle anneler özel gereksinimli çocuklarının eğitimi, tedavisi ve rehabilitasyonu gibi konularda sorunlar yaşamakta ve bu sorunlarla baş etmeye çalışmaktadırlar. Bu süreçte psikolojik yardım sunan psikolojik danışmanlar ve diğer ruh sağlığı uzmanları daha çok özel gereksinimli bireye ve onların ebeveynlerine destek çalışmaları yürütmektedir. Ancak aile içerisinde özel gereksinimli çocukların kardeşleri çoğu zaman unutulmakta ve yaşadıkları sorunlar görmezden gelinmektedir. Oysa ki bu çocuklar bir takım sosyal ve duygusal sorunlar yaşamakta, kendilerini yalnız hissetmekte ve yardıma ihtiyaç duymaktadır. Bu yardımın öncelikle en kolay ulaşılabilir mekanları okullardır. Okullarda çalışan psikolojik danışmanların, bu çocukların yaşadıkları sorunlar hakkında bilgi sahibi olmaları ve bu çocukların sorunları ile başa çıkmalarına yardımcı olacak bir takım müdahale stratejilerini geliştirmeleri oldukça önemlidir. Bu çalışmada özel gereksinimli çocukların kardeşlerinin yaşadıkları psiko-sosyal sorunlar açıklanmış, psikolojik danışmanların, çocukların bu sorunlarla baş etmede yardım edebilecekleri çeşitli grupla psikolojik danışma ve psiko-eğitim çalışmalarına ilişkin örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kardeşler, Özel Gereksinimli Çocuklar, Okul Psikolojik Danışmanı

Kaynakça

• Alloy, L. B., Peterson, C., Abramson, L. Y., & Seligman, M. E. (1984). Attributional style and the generality of learned helplessness. Journal of Personality and Social Psychology, 46(3), 681–687. https://doi.org/10.1037/0022-3514.46.3.681
• Angin, E., & Erden, G. (2019). Otizm ve Kardeşlik Deneyimi: Kardeşlik İlişkisi ve Psikolojik Uyum Üzerine bir Derleme. Nesne Psikoloji Dergisi, 7(14), 127–135. https://doi.org/10.7816/nesne-07-14-08
• Arıkan Çolak, D. (2019). Özel gereksi̇ni̇mli̇ ve sağlikli kardeşe sahi̇p bi̇reylerde ebeveynleşme olgusu i̇le i̇li̇şki̇li̇ deği̇şkenleri̇n i̇ncelenmesi̇. Hacettepe Üniversitesi.
• Ataman, A. (2003). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş. Gündüz eğitim ve yayıncılık.
• Barr, J., & McLeod, S. (2010). They never see how hard it is to be me: Siblings’ observations of strangers, peers and family. International Journal of Speech-Language Pathology, 12(2), 162–171. https://doi.org/10.3109/17549500903434133
• Beardsall, L., & Dunn, J. (1992). Adversities in Childhood: Siblings’ Experiences, and their Relations to Self‐Esteem. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 33(2), 349–359. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1992.tb00871.x
• Boonsuchat, J. (2015). Group Counseling for Reducing the Anxiety in Parents of Children with Autism. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 197, 640–644. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.07.051
• Brown, J. R., & Dunn, J. (1996). Continuities in Emotion Understanding from Three to Six Years. Child Development, 67(3), 789–802. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.1996.tb01764.x
• Bryant, B. K., & Crockenberg, S. B. (1980). Correlates and dimensions of prosocial behavior: a study of female siblings with their mothers. Child Development, 51(2), 529–544. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7398455
• Byrne, E. A., & Cunningham, C. C. (1985). The Effects Of Mentally Handıcapped Chıldren On Famılıes–A Conceptual Revıew. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 26(6), 847–864. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1985.tb00602.x
• Çelik, R. (2017). Adalet, Kapsayıcılık ve Eğitimde Hakkaniyetli Fırsat Eşitliği. Fe Dergi, 9(2), 17–29. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000185
• Çetin, K. (2018). Engelli Çocuklara Sahip Ailelerin Çocuklarını Kabul-Reddi İle Sosyal Destek İlişkisinin Çeşitli Değişkenlerce Yordanması. Journal of EducationalSciences Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(2), 137–154. http://dergipark.gov.tr/aduefebder
• Çetrez İşcan, G., & Malkoç, A. (2017). Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerin Umut Düzeylerinin Başa Çıkma Yeterliği ve Yılmazlık Açısından İncelenmesi An Examination of Hope Levels of Families with Special Needs Children in terms of Coping and Resilience. In Cilt (Vol. 7).
• Ciğerli, Ö., Topsever, P., Alvur, T., & Görpelioğlu, S. (2014). Engelli Çocuğu Olan Anne-Babaların Tanı Anından İti baren Ebeveynlik Deneyimleri: Farklılığı Kabullenmek. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care . https://doi.org/10.5455/tjfmpc.159761
• Corey, G. (2008). Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. Mentis Yayıncılık.
• Crouthamel, C. S. (1988). Siblings of handicapped children: A group support program. Early Child Development and Care, 37(1), 119–131. https://doi.org/10.1080/0300443880370109
• D’Arcy, F., Flynn, J., McCarthy, Y., O’Connor, C., & Tierney, E. (2005). Sibshops. An evaluation of an interagency model. Journal of Intellectual Disabilities, 9(1), 43–57. https://doi.org/10.1177/1744629505049729
• Deater-Deckard, K., & Dunn, J. (2002). Sibling relationships and social-emotional adjustment in different family contexts. Social Development, 11(4), 571–590. https://doi.org/10.1111/1467-9507.00216
• Demir, G., Özcan, A., & Kızılırmak, A. (2012). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Depresyon Düzeylerinin Belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13, 4.
• Dunn, J. (1988). Sibling Influences on Childhood Development. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 29(2), 119–127. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1988.tb00697.x
• Dunn, J. (2014). Sibling relationships across the life-span. In S. Sherwin-White & D. Hindle (Eds.), SIBLING MATTERS (p. 69). KARNAC.
• Dunn, J., & McGuire, S. (1992). Sibling and Peer Relationships in Childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 33(1), 67–105. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1992.tb00859.x
• ER, R. (2011). Aile ve Kardeş Eğitimi Programının Engelli Çocuğa Karşı Tutum Ve Davranışlara Etkisi. Selçuk Üniversitesi.
• Erdi KULBAŞ. (2015). Grupla Psikolojik Danışma Uygulamasının Otizmli Çocuğu Olan Annelerin Özyeterlilik Ve Umutsuzluk Düzeylerine Etkisinin İncelenmesi. Beykent Üniversitesi.
• Fareo, D. O. (2015). Counselling intervention and support programmes for families of children with sepcial educational needs. Journal of Education and Practice, 6(10), 103–109. https://doi.org/-
• Finkelhor, D. (2008). Children at Risk. In Childhood Victimization (pp. 47–64). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195342857.003.0003
• Gass, K., Jenkins, J., & Dunn, J. (2007). Are sibling relationships protective? A longitudinal study. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 48(2), 167–175. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2006.01699.x
• Gökmen, G. (2020). Okul Psikolojik Danışmanlığında Hak Savunuculuğu. Journal of Inclusive Education in Research and Practice, 1(1), 55–73.
• Güngör, M. (2013). Risk Altındaki Çocukların Aile Yapıları ve Suça Yönelimleri (Mersin İli Örneği). Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(2), 421–434. https://doi.org/10.17860/efd.51083
• Hannon, M. D. (2012). Supporting Siblings of Children with Disabilities in the School Setting: Implications and Considerations for School Counselors. Journal of School Counseling, 10(13). http://ezproxy.umsl.edu/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=eric&AN=EJ978869&site=ehost-live&scope=site
• Hayden, N. K., McCaffrey, M., Fraser‐Lim, C., & Hastings, R. P. (2019). Supporting siblings of children with a special educational need or disability: An evaluation of Sibs Talk, a one‐to‐one intervention delivered by staff in mainstream schools. Support for Learning, 34(4), 404–420. https://doi.org/10.1111/1467-9604.12275
• Hoffman, C. D., Sweeney, D. P., Hodge, D., Lopez-Wagner, M. C., & Looney, L. (2009). Parenting Stress and Closeness. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 24(3), 178–187. https://doi.org/10.1177/1088357609338715
• Johnson, A., & Sandall, S. (2005). University of Washington Survey: Positive Results of Sibshops Last into Adulthood. www.siblingsupport.org
• Kaminsky, L., & Dewey, D. (2001). Siblings Relationships of Children with Autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 31(4), 399–410. https://doi.org/10.1023/A:1010664603039
• Kandel, I., & Merrick, J. (2007). The child with a disability: Parental acceptance, management and coping. In TheScientificWorldJournal (Vol. 7, pp. 1799–1809). https://doi.org/10.1100/tsw.2007.265
• Macks, R. J., & Reeve, R. E. (2007). The adjustment of non-disabled siblings of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 37(6), 1060–1067. https://doi.org/10.1007/s10803-006-0249-0
• Margalit, M., Raviv, A., & Ankonina, D. B. (1992). Coping and Coherence Among Parents With Disabled Children. Journal of Clinical Child Psychology, 21(3), 202–209. https://doi.org/10.1207/s15374424jccp2103_1
• McHale, S. M., Updegraff, K. A., & Whiteman, S. D. (2012). Sibling Relationships and Influences in Childhood and Adolescence. Journal of Marriage and Family, 74(5), 913–930. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2012.01011.x
• Minuchin, S. (1974). Families and Family Therapy. Harward University Press.
• Naylor, A., & Prescott, P. (2004a). Invisible children? The need for support groups for siblings of disabled children. British Journal of Special Education, 31(4), 199–206. https://doi.org/10.1111/j.0952-3383.2004.00355.x
• Naylor, A., & Prescott, P. (2004b). Invisible children? The need for support groups for siblings of disabled children. British Journal of Special Education, 31(4), 199–206. https://doi.org/10.1111/j.0952-3383.2004.00355.x
• Oral, A., Aydın, R., Ketenci, A., Akyüz, G., Sindel, D., & Yalıman, A. (2016). Dünya Engellilik Raporu: Türkiye’de engellilik ile ilgili konuların analizi ve fiziksel tıp ve rehabilitasyon tıp uzmanlığının katkıları. J Phys Med Rehab, 1(62), 83–97. https://doi.org/10.5606/tftrd.2016.219
• Özmen, D., & Çetinkaya, A. (2012). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Yaşadığı Sorunlar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(3), 35–49.
• Pak, M. (2020). Engelli Kardeşi Olan Çocukların Anneleri ile İlişkileri Üzerine Bir Alan Çalışması. Turkish Journal of Child and Adolescent Mental Health, 27(1), 33–39. https://doi.org/10.4274/tjcamh.galenos.2020.24633
• Palancı, M. (2018). Engelli Çocuğa Sahip Anne Babaların Aile Yılmazlığı, Öznel İyi Oluş ve Evlilik Uyumlarının Psiko-Sosyal Yeterlikler ile Yordanması. Egitim ve Bilim, 43(193), 217–236. https://doi.org/10.15390/EB.2017.4384
• Pautina, A. R., Pratiwi, W., & Taligansing, S. Y. (2020). Guidance And Counseling Programs For Inclusive Education In Primary School. Al-Bidayah: Jurnal Pendidikan Dasar Islam, 11(2), 280–297. https://doi.org/10.14421/al-bidayah.v11i2.218
• Şahin, Z. B. (2017). Otizm veya Özgül Öğrenme Güçlüğü Tanısı Almış Çocukların Annelerinde, Tükenmişlik Belirtileri ile Başa Çıkma Stratejileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Haliç Üniversitesi.
• Sherwin-White, S. (2014). Melanie Klein’s thoughts on brothers and sisters. In D. Hindle & S. Sherwin-White (Eds.), Sibling Matters A Psychoanalytic, Developmental, and Systemic Approach (p. 42). KARNAC.
• Sınanmış, N., & Kolburan, Ş. G. (2019). Kardeşi Otizmli Olan ve Olmayan Ergenlerin Kardeş İlişkileri ve Sosyal Kaygı Düzeylerinin Karşılaştırılması. Aydın Sağlık Dergisi, 5(1), 13–50.
• Strohm, K. (1995). Siblings of Children With Special Needs. In Child Care in Practice (Vol. 2, Issue 1). https://doi.org/10.1080/13575279508412873
• Strohm, K. (2006). Siblings of children with special needs. www.learninglinks.org.au
• Terzi, L. (2014). Reframing inclusive education: educational equality as capability equality. Cambridge Journal of Education, 44(4), 479–493. https://doi.org/10.1080/0305764X.2014.960911
• Tsao, L.-L., & McCabe, H. (2010). Why Won’t He Play With Me? Young Exceptional Children, 13(4), 24–35. https://doi.org/10.1177/1096250610377163
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, Y. B., & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 7(1), 42–47. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TXprNU56ZzQ
• Ünal, N. (2009). Zihinsel Engelli Çocukların Annelerinin Çocuk Yetiştirme Tutumları İle Normal Gelişim Gösteren Çocukların Zihinsel Engelli Kardeşlerine Yönelik Davranışlarının İncelenmesi [Ankara Üniversitesi]. In Bifurcations (Vol. 45, Issue 1). https://doi.org/10.7202/1016404ar
• Üstdağ, E. L., & Bumin, G. (2014). Engelli Çocuklar ve Kardeşleri için Uygulanan Grup Aktivitelerinin Toplumsal Katılım ve Kardeş İlişkileri Üzerine Etkisinin İncelenmesi: Pilot Çalışma. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 2(3), 141–147.
• Vural Baltık, M. (2012). Psikolojik Destek Programı”nın, Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların Annelerinin Umutsuzluk Ve İyimserlik Düzeylerine Etkisinin İncelenmesi. Ondokuz Mayis Univ. Egitim Fakultesi, Volume 31(31), 64–88. https://doi.org/10.7822/egt95
• Walton, K. M., & Ingersoll, B. R. (2015). Psychosocial Adjustment and Sibling Relationships in Siblings of Children with Autism Spectrum Disorder: Risk and Protective Factors. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(9), 2764–2778. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2440-7