TÜRKİYE VE AVRUPA BİRLİĞİ’NİN KALKINMA DİPLOMASİSİNDE ÇOK PAYDAŞLILIK

Yıl 2025, Sayı: 15, 47 - 71, 28.12.2025

Feyza Kavi Şimşek

https://doi.org/10.69494/jirps.1643756

Öz

Kalkınma diplomasisi, kalkınma işbirliği politikasının kamu diplomasisi hedeflerini gözetecek şekilde yeniden ele alınmasını ifade etmektedir. Kalkınma diplomasisi geleneksel olarak devlet bürokratlarının hakim olduğu bir alandır. Son yıllarda sivil toplum kuruluşları (STK) kalkınma işbirliği alanında görünürlük kazanmıştır. STK'ların kalkınma diplomasisine aktif katılımı ,devlet ve sivil aktörlerin bölgesel ve küresel meselelerin çözümünde ortaklık ilişkisi kurduğu çok paydaşlılıkla sonuçlanmıştır. Avrupa Birliği (AB) kalkınma diplomasisine STK'ların katılımı 1970'lerin sonunda başlamıştır. 2023 yılında AB kurumları ve üye devletleri 95,9 milyar Euro miktarında resmi kalkınma yardımı (RKY) sağlamıştır ki bu küresel RKY'nin yüzde 42'sine tekabül etmektedir (AB Konseyi, 2024). 2023'te AB kurumları, yardımlarının yüzde 7'sine karşılık gelen 2513 milyon ABD doları yardımı STK'lar aracılığıyla ulaştırmıştır (OECD, 2025 a). Geleneksel olarak yardım alan ülke konumundaki Türkiye yardım programını 2000'li yılların başında başlatmıştır. Türkiye 2002 yılından 2023 yılına RKY'sini neredeyse 69 katına çıkararak kalkınma işbirliği alanında öne çıkan bir aktör konumuna ulaşmıştır (OECD, 2025 b). Türkiye'deki STK'ların sağlamış olduğu yardım miktarı Türkiye'nin yardımları içerisinde küçük bir paya sahiptir. 2023 yılında Türkiye'nin toplam yardımlarını oluşturan 7758 milyon ABD doları içerisinde Türkiye'deki STK'ların yardımları 366,81 milyon ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir(TİKA, 2025 a). Türkiye'de kalkınma diplomasisi dahilinde STK'ların karar alma süreçlerine katılımı için herhangi bir resmi mekanizma kurulmamış olsa da STK'ların yükselen etkinliklerinin ileride daha fazla sivil katılımı tetikleyeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kalkınma Yardımı , Kalkınma Diplomasisi , Çok Paydaşlılık , Türk Dış Politikası , Avrupa Birliği

MULTISTAKEHOLDERISM IN DEVELOPMENT DIPLOMACY OF TÜRKİYE AND EUROPEAN UNION

Öz

Development diplomacy may be defined as reshaping of development cooperation policy in order to serve public diplomacy ends. Development diplomacy is a sphere which is traditionally dominated by the state bureaucrats. Recently civil society organisations (CSOs) gained visibility in policy making processes along with state agencies and inter-governmental organizations such as World Bank and United Nations Development Programme (UNDP). Active involvement of CSOs to development diplomacy resulted in multistakeholderism . Civil and state actors who are both stakeholders in this process utilize each others' strenghts in order to overcome regional and global issues. CSO participation to European Union’s (EU) development diplomacy initiated at the end of 1970s. EU institutions and member states provided 95,9 billion Euros as official development assistance (ODA) which constitutes 42 percent global ODA in 2023 (Council of the European Union, 2024). In 2023, EU Institutions provided 2513 million US dollars via CSOs that constitute 7 percent of it's total aid (OECD, 2025 a). Traditionally an aid receiver country, Türkiye commenced a substantial development aid programme in the early of 2000s. Türkiye emerged as a prominent actor of development cooperation by increasing its ODA almost sixty-ninefold from 2002 to 2023 (OECD, 2025 b). Turkish CSOs’ resources consist of private donations predominantly. Civil aid flows constitute a small proportion of total Turkish aid. CSOs’ contribution to total Turkish aid is 366,81 million USD dollars in total 7758 million USD Dollars in 2023 (TİKA, 2025 a). Although any official mechanisms for civil participation wasn’t set up, Turkish aid CSOs’ activities may trigger further civil participation to Turkish development diplomacy in the future.

Anahtar Kelimeler

Development Aid , Development Diplomacy , Multistakeholderism , Turkish Foreign Policy , European Union

Kaynakça

• Aguirre Valencia, R. (2006). The Role of Non-State Actors in Multistakeholder Diplomacy. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 85-91.
• Akpınar, P. (2013). Turkey's Peacebuilding in Somalia: The Limits of Humanitarian Diplomacy. Turkish Studies, 14(4):735-757.
• Alpar, G. (2021). Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi ve Gelecek Vizyonu. https://www.sde.org.tr/turkiye-afrika-ortaklik-zirvesi-ve-gelecek-vizyonu-konu-256.
• Altunışık, M. B. (2019). Turkey’s Humanitarian Diplomacy: The AKP Model. Chr. Michelsen Brief 8.
• Anadolu Ajansı (2025a). Türk Kızılay 2024’te 46 milyon insana yardım ulaştırdı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turk-kizilay-2024te-46-milyon-insana-yardim-ulastirdi/3452289.
• Anadolu Ajansı (2025b). Türkiye’deki STK’lerden İsrail’in saldırdığı Gazze’ye kesintisiz yardım seferberliği. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiyedeki-stklerden-israilin-saldirdigi-gazzeye-kesintisiz-yardim-seferberligi/3442618.
• Anadolu Ajansı (2020). Türk Kızılay 30,2 Milyon Kişiye İnsani Yardım Ulaştırdı. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turk-kizilay-30-2-milyon-kisiye-insani-yardim-ulastirdi/1704314.
• Apodaca, C. (2017). Foreign Aid as Foreign Policy Tool. https://oxfordre.com/politics/display/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-332.
• Aras, B. & Akpınar, P. (2015). The Role of Humanitarian NGOs in Turkey’s Peacebuilding. International Peacekeeping. 22(3):230–247, http://dx.doi.org/10.1080/13533312.2015.1033374.
• Assanvo, W. T. (2006). Multistakeholder Diplomacy in the Context of National Diplomatic Systems. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 141-145.
• Atalay, Z. (2013). Civil Society as Soft Power: Islamic NGOs and Turkish Foreign Policy. Turkey Between Nationalism and Globalization içinde. Routledge, 395-447.
• Avrupa Konseyi STK Hukuku Uzman Konseyi (2020). Türkiye’de Dernekler Kanununda Yapılan Değişikliklerin Avrupa Standartlarıyla Uyumuna Dair Görüş. https://rm.coe.int/expert-council-conf-exp-2020-2-opinion-amendments-to-turkish-law-on-as/16809e49fe.
• Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu (2016). Venedik Komisyonu’nun 15 Temmuz 2016 Başarısız Darbe Girişimini müteakiben kabul edilen 667-676 sayılı Olağanüstü Hal Kanunlarıyla ilgili 12 Aralık 2016 tarih, 865/2016, CDL-AD(2016)037 sayılı Görüşü. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)037-tur.
• Aydın, M. (2018). Foreign Policy Instruments of States (Diplomacy, Propaganda, Economic Methods). Foreign Policy Analysis içinde. Anadolu University Publication, 146-181.
• Baba, G. (2018). Turkey’s Multistakeholder Diplomacy: From a Middle Power Angle. Middle Powers in Global Governance: The Rise of Turkey içinde. Palgrave Macmillan,75-96.
• Bakıner, O. (2017). How Did We Get Here? Turkey’s Slow Shift to Authoritarianism. Authoritarian Politics in Turkey: Elections, Resistance and the AKP içinde. I.B. Tauris, 21-46.
• Banks, N., Hulme, D. & Edwards, M. (2015). NGOs, States, and Donors Revisited: Still Too Close for Comfort? World Development, 66, 707-718.
• Barston, R. P. (2014). Modern Diplomacy. Routledge, 4. Baskı.
• BBC News (2011). Somalia Famine: Turkish PM Erdogan Visits Mogadishu. https://www.bbc.com/news/world-africa-14588960.
• Benli Altunışık, M. (2014). Turkey as an ‘Emerging Donor’ and the Arab Uprisings. Mediterranean Politics, 19(3), 333-350.
• Berridge, G. R. (2015). Diplomacy: Theory and Practice. Palgrave Macmillan, 5. Baskı.
• Berridge, G. R., & Lloyd, L. (2012). Dictionary of Diplomacy. Palgrave Macmillan, 3. Baskı.
• Binder, A. (2014). The Shape and Sustainability of Turkey’s Booming Humanitarian Assistance. International Development Policy. https://doi.org/10.4000/poldev.1741.
• Binder, A., & Erten, C. (2013). From Dwarf to Giant – Turkey’s Contemporary Humanitarian Assisstance. Paper Presented at the World Conference on Humanitarian Studies: Human Security- Humanitarian Perspectives, Istanbul, 24-27 October 2013, https://gppi.net/assets/binder-erten_2013_event_turkey-humanitarian-perspectives.pdf.
• BM (1945). BM Antlaşması. https://turkiye.un.org/sites/default/files/2020-02/UN-charter-turkish_0.pdf.
• BM (1992). Rio Bildirgesi. https://docs-un-org.translate.goog/en/A/CONF.151/26/Rev.1(vol.I)?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=tr&_x_tr_hl=tr&_x_tr_pto=tc.
• Bökkering, S. & Van Hees, T. (1998). Eurodad’s Campaign on Multilateral Debt: the 1996 HIPC Debt Initiative and Beyond. Development and Practice, 8(3), 7-85. https://developmentinpractice.org/readers/socact/Soc%20Action%20Bokkerink.pdf.
• Chaban, N., & Knodt, M. (2015). Energy Diplomacy in the Context of Multistakeholder Diplomacy: The EU and BICS. Cooperation and Conflict, 50(4), 457-474.
• Cihangir-Tetik, D. & Müftüler-Baç, M. (2018). Turkey’s compliance with the European Union’s Development Policy: A Pattern of External Differentiated Integration? Journal of European Integration, 40(7): 939-959.
• Cooper, A. F. (2013). The Changing Nature of Diplomacy. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. The Oxford University Press, 35-53.
• CYD, (2025a). Hakkımızda. https://cansuyu.org.tr/hakkimizda-tr-1046.htm
• CYD (2025b). Cansuyu hakkında. https://cansuyu.org.tr/cansuyu-hakkinda-tr-1064.htm
• CYD (2025c). Su kuyusu. https://cansuyu.org.tr/tr/Su-Kuyusu
• CYD (2025d). Arama Kurtarma – CAK. https://cansuyu.org.tr/tr/arama-kurtarma
• Çelik, N., & İşeri, E. (2016). Islamically Oriented Humanitarian NGOs in Turkey: AKP Foreign Policy Parallelism. Turkish Studies, 17(3), 429-448.
• Çevik, S. B., Sevin, E., & Baybars-Hawks, B. (2018). State-Civil Society Partnerships in İnternational Aid and Public Diplomacy: The Case of Turkey and Somalia. Communicating National Image through Development and Diplomacy: The Politics of Foreign Aid içinde. Palgrave Macmillan, 169-192.
• Çevik, S. B. (2015). The Benefactor: NGOs and Humanitarian Aid. Turkey’s Public Diplomacy içinde. Palgrave Macmillan, 121-152.
• Deniz Feneri (2025a). Hakkımızda. https://www.denizfeneri.org.tr/kurumsal/
• Deniz Feneri (2025b). 2024 Faaliyet Raporu. https://www.denizfeneri.org.tr/dosyalar/katalog/146_1.pdf
• Diplo (2025). Development Diplomacy. https://www.diplomacy.edu/topics/development-diplomacy/#:~:text=Development%20diplomacy%20is%20an%20umbrella,building%2C%20and%20sustainable%20growth%20initiatives.
• Dodds, F. (2000). The Context: Multistakeholder Processes and Global Governance. Multistakeholder Processes for Governance and Sustainability: Beyond Deadlock and Conflict içinde. Earthscan, 26-38.
• Doğan, Ö. F. (2021). 3. Türkiye Afrika Ortaklık Zirvesi. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-3-turkiye-afrika-ortaklik-zirvesinin-ardindan/2455641
• Eurodad (2025). What We Do. https://www.eurodad.org/our_work.
• Evans, G. (2013). Commission Diplomacy. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. The Oxford University Press, 278-302.
• Gilley, B. (2015). Turkey, Middle Powers, and the New Humanitarianism. Perceptions: Journal of International Relations, 20(1), 37-57.
• Greenstock, J. (2013). The Bureaucracy: Ministry of Foreign Affairs, Foreign Service, and Other Government Departments. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. The Oxford University Press, 106-121.
• Grimm, S., & Klingebiel, S. (2024). Introduction: Transnational Cooperation – An Explorative Collection. Transnational Cooperation -An Explorative Collection içinde. (IDOS Discussion Paper 4/2024). German Institute of Development and Sustainability (IDOS). https://doi.org/10.23661/idp4.2024 , 1-7.
• Gümüş, M. (2022). Dernekler Mevzuatında Son Dönemde Yapılan Değişikliklerin Örgütlenme Özgürlüğüne Etkileri. Ankara Barosu Dergisi, 3:469-501.
• Haşimi, C. (2014). Turkey’s Humanitarian Diplomacy and Development Cooperation. Insight Turkey, 16(1):127-145.
• Hausmann, J., & Lundsgaarde, E. (2015). Turkey’s Role in Development Cooperation. United Nations University Center for Policy Research.
• Heine, J. (2013). From Club to Network Diplomacy. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. The Oxford University Press, 54-69.
• Hochstetler, K. (2013). Civil Society. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. The Oxford University Press, 176-191.
• Hocking, B. (2006). Multistakeholder Diplomacy: Forms, Functions and Frustrations. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 13-29.
• Hufbauer, G. vd. (2007). Economic Sanctions Reconsidered. 3. Baskı, Peter G. Peterson Institute.
• İHH (2025a). Tarihçe. https://ihh.org.tr/tarihce
• İHH (2025b). Hakkımızda. https://ihh.org.tr/hakkimizda
• İHH (2025c). Vergi Muafiyeti. https://ihh.org.tr/vergi-muafiyeti
• İHH (2024). İHH 2023 Yılı Faaliyet Raporu. https://ihh.org.tr/public/publish/0/186/ihh-yillik-rapor-2023---web-1.pdf
• İHH (2014). Moro Barış Sürecinde Tarihi Adım Atıldı. https://ihh.org.tr/haber/moro-baris-surecinde-tarihi-adim-atildi-2060
• Kardaş, Ş. (2013). Turkey’s Development Assistance Policy: How to Make Sense of the New Guy on the Block. The German Marshall Fund.
• Katrandjiev, V. (2006). Reflections on Multistakeholder Diplomacy. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 123–140.
• Kaul, I., Grunberg, I., & Stern, M. A. (1999). Global Public Goods. Oxford University Press.
• Kavaklı, K. C. (2018). Domestic Politics and the Motives of Emerging Donors: Evidence from Turkish Foreign Aid. Political Research Quarterly, 71(3), 614-627.
• Keck, M., & Sikkink, K. (1998). Activists Beyond Borders: Advocacy Networks in International Politics. Cornell University Press.
• Kelly, B. & Prokhovnik, R. (2004). Economic Globalization? A Globalizing World? Culture, Economics, Politics içinde. Routledge, 82-121.
• Kumek, İ. (2022). Çatışma Ortamından Barış İnşasına: Filipinler-Moro Örneği. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 10(1), 90-127.
• Lamb, C. (2006). Red Cross and Red Crescent Societies in Multistakeholder Diplomacy. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 165-175.
• Malone, D. M. (2013). The Modern Diplomatic Mission. The Oxford Handbook of Modern Diplomacy içinde. Oxford Universtiy Press, 122-141.
• Mehmetcik, H. (2019). Humanitarian NGOs: Motivations, Challenges and Contributions to Turkish Foreign Policy. Perceptions, 24(2-3), 249-278.
• Mistry, P. (1996). Resolving Africa’s Multilateral Debt Problem: A Response to the IMF and the World Bank. FONDAD Publications.
• Nye, J.S. (2011). The Future of Power. Public Affairs.
• OECD (2025a). Aid for Civil Society Organisations. https://one.oecd.org/document/DCD(2025)4/en/pdf
• OECD (2025b). Development Cooperation Profiles: Türkiye. https://www.oecd.org/en/publications/2023/06/development-co-operation-profiles_17afa013/full-report/component-53.html#chapter-d1e45529-45eb14f98d.
• OECD (2025c). Preliminary Official Development Assistance Levels in 2024. https://one.oecd.org/document/DCD(2025)6/en/pdf.
• OECD (2025d). Official Development Assistance (ODA). https://www.oecd.org/en/topics/sub-issues/oda-standards/glossary-of-statistical-terms-and-concepts-of-development-finance.html - ODA.
• OECD (2025e). Republic of Türkiye: ODA Volume. https://www.oecd.org/en/publications/2023/06/development-co-operation-profiles_17afa013/full-report/component-53.html#chapter-d1e45529-45eb14f98d.
• OECD (2025f). Official Development Assistance (ODA) in 2024, Other Official Bilateral Providers (Preliminary Data). https://www.oecd.org/en/topics/policy-issues/official-development-assistance-oda.html.
• OECD (2023). Development aid grants by private agencies and NGOs in DAC* countries from 2000 to 2021. https://www.statista.com/statistics/459502/grants-by-private-agencies-and-ngos-for-oecd-countries/?srsltid=AfmBOoqMpUsTaFNtvqQKzilkBkxg96y-zQO4IN7oVCUsLGBNQuPpcKGK.
• Ongur, H. O. (2015). Identifying Ottomanisms: The Discoursive Evolution of Ottoman Pasts in the Turkish Presents. Middle Eastern Studies, 51(3):416-432. https://www.jstor.org/stable/24585897.
• Özdal, B. & Karaca, K. (2022). Diplomasi Tarihi 1. Dora.
• Özkan, M. (2017). The Turkish Way of Doing Development Aid?: An Analysis from the Somali Laboratory. South-South Cooperation Beyond the Myths: Rising Donors, New Aid Practices? İçinde. Palgrave Macmillan, 59-78.
• Özkan, M. & Akgün, B. (2010). Turkey’s Opening to Africa. The Journal of Modern African Studies, 48(4):525-546.
• Price, R. (2003). Transnational Civil Society and Advocacy in World Politics. World Politics, 55, 579-606.
• Quirk, P. W. (2014). Calicrating U.S. and European Development Aid for the Reshaping World Order. Liberal Order in a Post-Western World içinde. Transatlantik Academy, 39-55.
• Ruggie, J. (2005). Modernists Must Take Over the United Nations. Financial Times.
• Rumelili, B. (2005). Civil Society and the Europeanization of Greek–Turkish Cooperation. South European Society and Politics, 10(1):45-56, DOI: 10.1080/13608740500037940.
• Saner, R. (2006). Development Diplomacy by Non-State Actors: An Emerging Form of Multistakeholder Diplomacy. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 93-104.
• STGM (2023). Türkiye’de Sivil Toplum Örgütleri: Örgütlenme Özgürlüğü ve Katılım Hakkı Bölüm I: Örgütlenme Özgürlüğü. STGM Yayınları. https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2024-01/sto-rapor1-web.pdf.
• STGM (2020). Derneklerin Üye Bildirimine Dair Kanun Değişikliği: Derneklerin Üyelerini Raporlama Yükümlülüğü Getiren Değişikliklerin Ulusal ve Uluslararası Mevzuata göre Değerlendirilmesi. STGM: Örgütlenme Özgürlüğü ve Katılım Hakkı Bilgi Notu 3. STGM Yayınları. https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2020-09/derneklerin-uye-bildirimine-dair-kanun-degisikligi.pdf.
• Tabak, H. (2015). Broadening the Nongovernmental Humanitarian Mission: the IHH and Mediation. Insight Turkey, 17(3), 199-222.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı (2014). Türkiye- Afrika Ortaklık Zirvesi. https://tccb.gov.tr/ozeldosyalar/turkiye-afrika/zirve/.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2023). 12. Kalkınma Planı (2024-2028): Teknik İşbirliği ve Kalkınma Yardımları Çalışma Grubu Raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2025/08/Teknik-Isbirligi-ve-Kalkinma-Yardimlari-CG-Raporu_01082025.pdf.
• T.C. Dernekler Kanunu (2004). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5253&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2025). Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD). https://www.mfa.gov.tr/iktisadi-isbirligi_ve-gelisme-teskilati-_oecd_.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2024). Dışişleri Bakanı Sayın Hakan Fidan’ın TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki Hitapları. 21 Kasım 2024, Ankara. https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-hakan-fidan-in-tbmm-plan-ve-butce-komisyonu-ndaki-hitaplari-21-11-2024-ankara.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2021). Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu’nun Antalya Diplomasi Forumunda Yaptığı Konuşma. 18 Haziran 2021, Antalya. https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-mevlut-cavusoglu-nun-antalya-diplomasi-forumunda-yaptigi-konusma.tr.mfa
• T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü (2025). İzin Almadan Yardım Toplama Hakkına Sahip Kuruluşlar. https://www.siviltoplum.gov.tr/kurumlar/siviltoplum.gov.tr/istatistikler/IZIN-ALMADAN-YARDIM-TOPLAYAN-KURULUSLARDAN-SAYILMA-GUNCEL-LISTE.pdf
• TİKA (2025a). 2023 Yılı Türkiye’nin Toplam Kalkınma Yardımları. https://tika.gov.tr/wp-content/uploads/2024/12/TR-Kalkinma-Yardimlari-Istatistikleri-Ozet-Tablo-2023.pdf
• TİKA (2025b). Tarihçe. https://tika.gov.tr/kurumumuz/tarihce/.
• TİKA (2024a). Kalkınma İşbirliği: Tanımlar, Kavramlar ve Gündemler. https://tika.gov.tr/wp-content/uploads/2024/08/Kalkinma-Isbirligi-Icin-Tanimlar.pdf
• TİKA (2024b). Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2022. https://tika.gov.tr/wp-content/uploads/2024/08/Turkiye-Kalkinma-Yardimlari-Raporu-2022.pdf
• TİKA (2008). Türkiye Kalkınma Yardımları Raporu 2008.
• TRT Haber (2020). Türk Kızılay'dan bu yıl 834 milyonluk insani yardım. https://www.trthaber.com/haber/gundem/turk-kizilaydan-bu-yil-834-milyonluk-insani-yardim-541215.html#:~:text=T%C3%BCrk%20K%C4%B1z%C4%B1lay'%C4%B1%202020%20y%C4%B1l%C4%B1nda,biri%20g%C3%B6n%C3%BCll%C3%BC%20kan%20ba%C4%9F%C4%B1%C5%9F%C3%A7%C4%B1s%C4%B1%20oldu.
• Türk Kızılayı (2025). Uluslararası Yardımlar. https://www.kizilay.org.tr/neler-yapiyoruz/uluslararasi-yardimlar.
• TÜSEV (2020). Türkiye’de Yardım Toplama Mevzuatına Dair Değerlendirme, Sorunlar ve Engeller, Bilgi Notu. Tüsev Yayınları. https://tusev.org.tr/turkiyede-yardim-toplama-mevzuatina-dair-degerlendirme-sorunlar-ve-engeller/.
• Tüyloğlu, Y. (2021). Turkish Development Assistance as a Foreign Policy Tool and its Discordant Locations. German Institute for International and Security Affairs Centre for Applied Turkey Studies Working Paper, 2.
• Ünsal, Y. (2021). The Evolution of The World Bank and IMF Policies: An Evaluation on Turkey. Anadolu University Journal of Faculty of Economics, 3 (2), 134‐150.
• West, J. (2006). Multistakeholder Diplomacy at the OECD. Multistakeholder Diplomacy: Challenges and Opportunities içinde. DiploFoundation, 149-163.
• Willetts, P. (2011). Non-Governmental Organizations in World Politics: The Construction of Global Governance. Routledge.
• World Bank (2024). Heavily Indebted Poor Countries (HIPC) Initiative. https://www.worldbank.org/en/topic/debt/brief/hipc.
• YYD (2025a). Hakkımızda. https://www.yyd.org.tr/tr/hakkimizda/biz-kimiz
• YYD (2025b). Gönüllü Ol. https://www.yyd.org.tr/tr/gonullu-ol