19. Yüzyıl Sömürgecilik Faaliyetlerinde İngiltere'nin Rolü: Afrika Kıtası Örneği

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 92 - 107, 30.12.2024

Cihan Daban

https://doi.org/10.62425/jirs.1574381

Öz

Bu çalışma, küresel siyasetin gündemini işgal eden ve temel sorunlardan biri haline gelen Afrika kıtasındaki sömürgecilik faaliyetlerini konu almaktadır. Doğuşu milattan öncesine dayanan; ancak etkisi bugünlere kadar devam eden sömürgeciliğin hangi aktörler tarafından nasıl ve ne şekilde Afrika kıtasında yayıldığını irdelemektedir. Afrika sömürgeciliği üzerine yazılmış çok sayıda çalışma mevcuttur. Bu çalışma daha çok İngiltere’nin Afrika’da izlediği ve uyguladığı sömürgecilik faaliyetlerine ve siyasetine odaklanmaktadır. Her ne kadar 19. yüzyıla odaklanılsa da bu yüzyılın tarihsel arka planına da değinilmektedir. Aynı zamanda 19. yüzyıl İngiliz yayılmacılığında önemli rol oynayan kaşifleri de inceleyen bu çalışma, İngiltere'nin imtiyazlı şirketler ve denetimli-dolaylı yönetim sistemi aracılığıyla Afrika'ya nasıl dahil olduğunu ve etkin bir güç haline geldiğini aktarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sömürgecilik, İngiltere, Afrika, İmtiyazlı Şirketler, Denetimli-Dolaylı Yönetim Sistemi

THE ROLE OF ENGLAND IN 19th CENTURY COLONIAL ACTIVITIES: THE CASE OF THE CONTINENT OF AFRICA

Öz

This study focuses on the colonial activities on the African continent, which have become one of the main problems occupying the agenda of global politics. It analyses how and by which actors colonialism, the birth of which dates back to before Christ but whose impact continues to this day, has spread on the African continent. There are many studies on African colonialism. This study focuses more on the colonial activities and policies that Britain pursued and implemented in Africa. Although the focus is on the 19th century, the historical background of this century is also touched upon. This study, which also looks at the explorers who played an important role in 19th-century British expansionism, conveys how Britain became involved in Africa and became an effective power through concessionary companies and a system of controlled indirect administration.

Anahtar Kelimeler

Colonialism, England, Africa, Privatized Companies, Controlled-Indirect Management System

Kaynakça

• Akalın, D., & Çelik, C. (2003). XIX. yüzyılda Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız rekabeti ve Osmanlı Devleti. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(3), 21–45.
• Akalın, D. (2017). İngiltere’nin Imperial British East Africa Company’den Uganda’yı alması ve Osmanlı Devleti’nin bölgeye bakışı (1887-1894). Tarih Araştırmaları Dergisi, 36(62), 133–172.
• Apata, Z. O. (1990). Lugard and the creation of provincial administration in Northern Nigeria 1900–1918. African Study Monographs, 11(3), 143–152.
• Arnold, D. (1995). Coğrafi keşifler tarihi (O. Bahadır, Çev.). Alan Yayıncılık.
• Ataöv, T. (2010). Emperyalizmin Afrika sömürüsü. İleri Yayınları. Başkaya, F. (2010). Sömürgecilik, emperyalizm, küreselleşme. Maki Basın Yayınları.
• Betts, R. F., & Asiwaju, M. (1985). Methods and institutions of European domination. In A. Adu Boahen (Ed.), General history of Africa VII: Africa under colonial domination 1880–1935 (pp. 312–345). UNESCO Publishing.
• Buchanan, D. S. (1997). The British invasion of Egypt and the political press, 1882 (Unpublished Master’s thesis). University of Texas Tech.
• Burbank, J., & Cooper, F. (2011). İmparatorluklar tarihi: Farklılıkların yönetimi ve egemenlik (A. A. Çağlayan, Çev.). İnkılap Kitabevi.
• Chomsky, N. (2001). Sömürgecilikten küreselleşmeye (M. E. Sakınç, Çev.). Ütopya Yayınevi.
• Crowder, M. (1964). Indirect rule—French and British style. Africa, 34(3), 197–205. https://doi.org/10.2307/1158021
• Daban, C. (2017). Dekolonizasyon süreci ve sonrası Afrika. Açılım Kitapevi.
• Devisse, J., & Labib, S. (1984). Africa in inter-continental relations. In D. T. Niane (Ed.), General history of Africa IV: Africa from the twelfth to the sixteenth century (pp. 346–389). UNESCO Publishing.
• Easterly, W. (2000). The white man’s burden. The Penguins Press.
• Ferro, M. (2011). Sömürgecilik tarihi: Fetihlerden bağımsızlığa, 13. yüzyıl–20. yüzyıl (M. Cedden, Çev.). İmge Kitabevi.
• Gerring, J., Ziblatt, D., Van Gorp, J., & Arévalo, J. (2011). An institutional theory of direct and indirect rule. World Politics, 63(3), 377–433. https://doi.org/10.1017/S0043887111000104
• Gilbert, E., & Reynolds, J. T. (2016). Dünya tarihinde Afrika: Tarihöncesinden günümüze (A. Demirkaya, Çev.). Küre Yayınları.
• Gueye, M., & Boahen, A. A. (1985). African initiatives and resistance in West Africa, 1880–1914. In A. Adu Boahen (Ed.), General history of Africa VII: Africa under colonial domination 1880–1935 (pp. 214–261). UNESCO Publishing.
• Hazar, N. (2009). Uluslararası politika ve uygarlıklar. USAK Yayınları.
• Johnston, H. A. S. (2008). Nijerya’da etnik ve dini çatışma (K. Özköse, Çev.). Ensar Yayınları.
• Kaniki, M. H. Y. (1985). The colonial economy: The former British zones. In A. Adu Boahen (Ed.), General history of Africa VII: Africa under colonial domination 1880–1935 (pp. 179–212). UNESCO Publishing.
• Khapoya, V. B. (2012). Colonialism and the Africa experience. In Africa Experience.
• https://catalogue.pearsoned.ca/assets/hip/us/hip_us_pearsonhighered/samplechapter/0205851711.pdf
• Loomba, A. (1998). Kolonyalizm–Postkolonyalizm (M. Küçük, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Luraghi, R. (2000). Sömürgecilik tarihi (H. İnal, Çev.). E Yayınları.
• Magdoff, H. (2005). Sömürgesiz emperyalizm (Ç. Çidanlı, Çev.). Devin Yayınları.
• Magdoff, H. (2006). Sömürgecilikten günümüze emperyalizm (E. Usta, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Mazrui, A. A. (1993). Introduction. In A. A. Mazrui & C. Wondji (Eds.), General history of Africa VIII: Africa since 1935 (pp. 1–8). UNESCO Publishing.
• Memmi, A. (2014). Sömürgecinin ve sömürgeleştirilenin portresi (Ş. Süer, Çev.). Versus Kitap Yayınları.
• Oran, B. (1997). Azgelişmiş ülke milliyetçiliği: Kara Afrika modeli. Bilgi Yayınevi.
• Özdağ, A. (2017). Doğu Afrika’da İngiliz emperyalizmi: İngiltere’nin Sudan’ı işgali (1896–1898). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 42, 117–148.
• Özköse, K. (2004). Sufi davet’ten devlete: Osman B. Fudi ve Sokoto Halifeliği. Gelenek Yayıncılık.
• Park, M. (2017). Afrika’nın derinliğine yolculuk: 1795–1797 (H. Birsel, Çev.). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Petitjean, P. (2005). Science and the “civilizing mission”: France and the colonial enterprise. In B. Stutchey (Ed.), Science across the European empires: 1800–1950 (pp. 45–67). Oxford University Press.
• Roberts, J. M. (2014). Kısa dünya tarihi (M. T. Akad, Çev.). İnkılap Kitabevi.
• Rodney, W. (2013). Avrupa Afrika’yı nasıl geri bıraktı (H. Osmanağaoğlu, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Sanders, J. (1979). The expansion of the Fante and the emergence of Asante in the eighteenth century. The Journal of African History, 20(3), 349–364. https://doi.org/10.1017/S0021853700017357
• Sylvester, O. A., & Okpanachi, A. I. (2014). Decolonization in Africa and Pan-Africanism. Yönetim Bilimleri Dergisi, 12(23), 7–31.
• Tamçelik, S. (2017). İngiltere’nin Afrika politikası. In H. Çomak et al. (Eds.), Afrika politikası: 21. yüzyılda güvenlik, refah ve demokrasi arayışı (pp. 57–75). Beta Yayınları.
• Temizsu, H. (2023). İngiliz emperyalizmini tarihsel bağlamda yeniden düşünmek. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 29–46. https://doi.org/10.29029/busbed.1123911
• Topuz, H. (1971). Kara Afrika: Bir kıtanın dünü, bugünü ve yarını. Milliyet Yayınları.
• Voll, J. (1979). The Sudanese Mahdi: Frontier fundamentalist. International Journal of Middle East Studies, 10(2), 145–166. https://www.jstor.org/stable/162124
• Watts, C. P. (2007). Pax Britannica. In C. C. Hodge (Ed.), Encyclopaedia of the Age of Imperialism 1800–1914 (Vol. 2, pp. 423–430). Greenwood Press.
• Williams, E. (2014). Kapitalizm ve kölelik (A. Tarar, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Woodruff, W. (2002). Modern dünya tarihi (H. & A. Vardar, Çev.). Pozitif Yayınları.
• Ki-Zerbo, J. (1981). General introduction. In J. Ki-Zerbo (Ed.), General history of Africa I: Methodology and African prehistory (pp. 1–18). UNESCO Publishing.
• The British South Africa Company. (1936–1937). Historical catalogue & souvenir of Rhodesia: Empire exhibition. http://bsac.greatnorthroad.org/bsac.pdf