Zaman ve Kronolojiyi Algılama Becerisinin Sosyal Bilgiler Dersi Bağlamında İncelenmesi: Nitel Bir Çalışma

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 125 - 151, 30.12.2023

Fatma Çanaklı Adem Beldağ

https://doi.org/10.47503/jirss.1397857

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, zaman ve kronolojiyi algılama becerisini 2018 sosyal bilgiler dersi öğretim programı kazanımları, ders kitapları ve öğretmen görüşleri doğrultusunda incelenmesi olarak belirlenmiştir. Bu temel amaç doğrultusunda, çalışma nitel araştırma yaklaşımlarından biri olan nitel durum çalışması desenine uygun olarak tasarlanmıştır. Araştırmada veri kaynağı olarak 2018 Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve sosyal bilgiler 4., 5., 6. ve 7. sınıf ders kitapları kullanılmıştır. Çalışma grubunu ise altısı kadın, üçü erkek olmak üzere toplam dokuz sosyal bilgiler öğretmeni oluşturmaktadır. Zaman ve kronolojiyi algılama becerisinin sosyal bilgiler dersi öğretim programında ve ders kitaplarında ne şekilde yer aldığını ortaya koymak için doküman incelemesi yapılmıştır. Sosyal bilgiler öğretmenlerinin zaman ve kronolojiyi algılama becerisine ilişkin görüşlerinin belirlenmesinde ise nitel veri toplama araçlarından yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışma ile soyut bir içeriğe sahip olan zaman ve kronolojiyi algılama becerisinin kazandırılmasında ders kitaplarında yer alan içeriğin görsellerle somutlaştırılması, kullanılan yöntem ve etkinlik çeşitliliğinin artırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Zaman ve kronolojiyi algılama becerisi kapsamında öğretmenlere yönelik bilgilendirme ve materyal paylaşımına yönelik dijital platformlar oluşturulabileceği ve sınıf ortamlarının zaman ve kronolojiyi algılama becerisinin somutlaştırılmasına yönelik materyallerle zenginleştirilmesi gerektiği önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Beceri, Ders kitabı, Öğretim programı, Sosyal bilgiler, Sosyal bilgiler öğretmenleri, Zaman ve kronolojiyi algılama becerisi

Examination of Time and Chronology Perception Skills in the Context of Social Studies Course: A Qualitative Study

Öz

The main purpose of this study is to examine the ability to perceive time and chronology in line with the achievements of the 2018 social studies curriculum, textbooks and teacher opinions. In line with this main purpose, the study was designed in accordance with the qualitative case study design from qualitative research approaches. The 2018 social studies curriculum and social studies 4th, 5th, 6th and 7th grade textbooks were used as data sources in the study. The study group consisted of nine social studies teachers, six female and three males. Document analysis was conducted to reveal how the ability to perceive time and chronology is included in the social studies curriculum and textbooks. In determining the views of social studies teachers on the ability to perceive time and chronology, a semi-structured interview form was used as a qualitative data collection tool. Content analysis technique was used to analyze the data. The study concluded that the content in the textbooks should be concretized with visuals and the variety of methods and activities used should be increased in the acquisition of the ability to perceive time and chronology, which has an abstract content. Within the scope of the ability to perceive time and chronology, it can be suggested that digital platforms can be created for teachers to share information and materials, and classroom environments should be enriched with materials to concretize the ability to perceive time and chronology.

Anahtar Kelimeler

Curriculum, Skill, Social studies, Social studies teachers, Textbook, Time and chronology perception skill

Kaynakça

• Ablak, S. ve Aksoy, B. (2021). Sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan zaman ve kronolojiyi algılama becerisine ilişkin öğrenci algılarının incelenmesi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 11(1), 41-73. https://doi.org/10.23863/kalem.2021.178
• Akbaba, B. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarında beceri öğretimi, Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu sosyal bilgiler (s. 279-310). Pegem Akademi.
• Akbaba, B., Keçe, M., ve Erdem, M. (2012). Sosyal bilgiler dersinde çoklu ortam kullanımının öğrencilerin zaman kronoloji ve değişim sürekliliği algılama becerilerine etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,14(2), 237-257.
• Akpınar, M. ve Bilgili, A. S. (2018). Sosyal bilgiler 6. sınıf öğretim programı, kazanım, beceri ve kavram ilişkisi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 855-882.
• Akyurt, H., Ültay, E. ve Ültay, N. (2021).Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201. https://doi.org/10.21733/ibad.871703
• Altay, N. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının beceriler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (41), 276 - 297. https://doi.org/10.33418/ataunikkefd.805054
• Altun, A. ve Kaymakçı, S. (2016). Zaman ve kronolojinin öğretiminde bir materyal: zaman şeritleri. Turkish History Education Journal, 5(1) , 157-192. https://doi.org/10.17497/tuhed.279917
• Aydemir, M. (2017). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan beceriler açısından incelenmesi. International Journal of Contemporary Educational Studies (IntJCES), 3(2), 1-17.
• Aykaç, N.(2007). İlköğretim programında yer alan etkinliklerin öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi (Sinop ili örneği). Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 8(2), 19-35.
• Baloğlu Uğurlu, N. ve Üzen, A. (2017). Dijital zaman çizelgesi̇ hakkında sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (44) , 225-236.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö., E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F.(2008). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Candan, A. S. ve Öztaş, S. (2017). Secondary school students’ metaphors about the history concept. Journal of History Culture and Art Research, 6(2), 507-526. https://doi.org/10.7596/taksad.v6i2.691
• Çelikkaya, T. ve Kürümlüoğlu, M. (2019). Ortaokul öğrencilerinin kronoloji becerilerinin saptanmasına yönelik bir çalışma. Turkish History Education Journal, 8(1), 150-173. https://doi.org/10.17497/tuhed.510394
• Çelikkaya, T.(2011) Sosyal bilgiler programında yer alan becerilerin kazandırılma düzeyi öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19 (3), 969-990.
• Çiftçi, B. ve Akça, D. (2019). 2005 ve 2018 sosyal bilgiler öğretim programlarının coğrafi beceri ve coğrafi kazanım alanlarının karşılaştırılması. Eğitimde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 33-59.
• Çiviler, M. (2019). Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerini geliştirme: Bir eylem araştırması. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.
• Çüçen, A. K. (2001). Bilgi felsefesi. Asa Yayınevi.
• Demir, A. Y. ve Özyurt, M. (2021). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarının 21. yüzyıl becerileri bağlamında incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (2), 1254-1290. https://doi.org/10.17679/inuefd.867905
• Demi̇rci̇oğlu, İ. H. (2005). Sekizinci sınıf öğrencilerinin tarih öğretiminde kullanılan zaman ve kronoloji ile ilgili bazı kavramları anlama düzeyi. Eurasian Journal Of Educational Research, 19, 155-163.
• Denzin, N. K., and Lincoln, Y. S. (2005). The sage handbook of qualitative research (3rd Ed.). Thousand Oaks: Sage.
• Doğan, E. (2020). Ortaöğretim programlarına 21. yüzyıl becerilerinin yansıması ve öğretmenlerin bu becerilere ilişkin görüşleri (Ankara İli Örneği). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Durak, D.E.(2019) Kars müzesindeki eserler yoluyla 7. sınıf öğrencilerinin zaman ve kronoloji algılarını ölçe.[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kafkas Üniversitesi.
• Elmacı, S. ve Yılar, M. B. (2019) Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı 6. Sınıf. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ertürk, M. ve Güler, E.(2017). 5. 6. ve 7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Muğla ili örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(8), 64-76.
• Evirgen, Ö. F. , Özkan, J. ve Öztürk, S. (2019). Beşinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gall, MD, Borg, WR ve Gall, JP (1996). Eğitim araştırması: Giriş (6. baskı). Longman Yayıncılık.
• Göksu, M. M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih konularının öğretimine yönelik görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(5), 1946-1955. https://doi.org/10.24106/kefdergi.4039
• Gömleksiz, M.N. ve Kan, A.Ü. (2009). Sosyal bilgiler dersi öğretim programının eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve girişimcilik becerilerini kazandırmadaki etkililiğinin belirlenmesi. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 8(1), 39-49.
• Güngör Akıncı, B. ve Dilek, D. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde temsilî resim kullanımıyla tarihsel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 36 (36) , 5-27.
• Hamutoğlu, N. B., Başarmak, U., Çam E., ve Salar, H.C. (2022). Investigation of secondary school students' attitudes towards computational thinking, problem-solving skills and research-inquiry. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 6(2), 429-461. https://doi.org/10.29329/tayjournal.2022.510.12
• Hayırsever, F. (2010). Sosyal bilgiler ders, öğretmen kılavuz ve öğrenci çalışma kitaplarının sosyal bilgiler öğretim programında kazandırılması hedeflenen temel beceriler açısından değerlendirilmesi.[Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kalın, Ö. (2007). Sosyal bilgiler öğretim programı (2004) ve 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Karadeniz, O., Eker, C. ve Burunsuz, E. (2015). Ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programı kazanımlarının yapılandırmacı öğrenme kuramı ilkelerine göre değerlendirilmesi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(3), 563-580.
• Kekeç, M.(2018). Zaman ve kronoloji becerisinin kazandırılmasında modelleme tekniğinin kullanılması .[Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Koçoğlu, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler ders kitabı 7. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Marancı, Ş. (2017). Fotoğraflarla 7. sınıf öğrencilerinin tarihsel zaman algısı. [Yüksek lisans tezi]. Kafkas Üniversitesi.
• Marshall,C., and Rosman, B. G. (2006). Designing qualitative research. Thousand Oaks: Sage.
• MEB. (2005). Sosyal bilgiler 4, 5, 6 ve 7. sınıflar öğretim programı. Ankara: MEB.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler 4, 5, 6 ve 7. sınıflar öğretim programı. Ankara: MEB.
• Mızıkacı, F. (2017). Askıya çıkarılan taslak programlar ve düşündürdükleri. Eleştirel Pedagoji Dergisi, 50, 1-8.
• Miles, M. B. ve Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage.
• Mutluer, C. (2013). Sosyal bilgiler programlarında yer alan beceriler hakkında sosyal bilgiler öğretmen görüşleri (İzmir Menemen Örneği). Turkish studies - International Periodical for the Languages. Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 355-362. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5236
• Ozankaya, Ö. (2007). Toplumbilim, (11. Baskı). Cem Yayınevi.
• Öğreten, A.(2017). Sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki temel becerileri kazandırmada ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabı içeriğinin yeterliliğine ilişkin öğretmen görüşleri.[Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi].Ordu Üniversitesi.
• Önal, H. ve Kaya, N. (2006). Sosyal bilgiler ders kitaplarının 4 ve 5. Sınıf değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (16) , 21-37.
• Özen, R. (2009). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin zaman, süreklilik ve değişim algılama becerilerinin araştırılması: Nitel bir araştırma. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Öztürk, M. ve Mutlu, N. (2017). Sosyal bilgiler ve tarih derslerinde beceri ve değerleri ne kadar öğretiyoruz? Sakarya University Journal of Education, 7(3), 552-563. https://doi.org/10.24315/trkefd.301189
• Söğüt, K. (2021). Sosyal bilgiler öğretiminde zaman ve kronolojiyi algılama becerisi üzerinde tarihsel empati tekniği ile yapılan etkinliklerin değerlendirilmesi.[ Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Sözer, E. (2009). Sosyal bilgiler programının amaçları, ilkeleri ve temel özellikleri, http://www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/IOLTP/2295/unite02.pdf
• Şahin, E. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitabı 6. Anadol Matbaacılık.
• Şimşek, A. (2015). Tarihsel zaman, değişim ve süreklilik. Ahmet Şimşek (Ed.) Tarih için metodoloji içinde (8-11). Pegem Akademi.
• Pala, F. ve Şimşek, A. (2016). Sosyal bilgiler derslerinde tarihlerin (dates) öğretimi. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 5(1), 136-156. https://doi.org/10.17497/tuhed.279916
• Taşkıran, C., Baş, K., Bulut, B. (2016). Sosyal bilgiler dersinin kendine özgü becerilerinin kazandırılma düzeyi. Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 1- 19.
• TDK. (2021). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 10.06.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Turan, R. (2018). 2017 ilkokul ve ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programı üzerine genel bir değerlendirme. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 19-295-328.
• Turan, S. (2019). 2018 sosyal bilgiler dersi öğretim programının disiplinler arası yapısının incelenmesi. Sosyal Bilgilerde Yenilikçi Araştırmalar Dergisi, 2 (2), 166-190.
• Turan, S. ve Karasu Avcı, E. (2018). 2018 sosyal bilgiler dersi öğretim programının dijital vatandaşlık bağlamında incelenmesi. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1(1),28- 38.
• Tüysüz, S. (2018) .Dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Tuna Matbaacılık.
• Ulusoy , K.ve Dilmaç, B.(2018). Değerler eğitimi. Pegem Akdemi.
• Ulusoy, K. (2007). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih ve ahlâk eğitimi ilişkisi üzerine görüşleri (Sakarya İl örneği) . Değerler Eğitimi Dergisi, 5 (13) , 155-177.
• Varlıkgörücüsü, N. ve Çalışkan, M. (2020). Zaman ve kronolojiyi algılama becerisini nasıl geliştirebilirim?. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (2), 194-209. https://doi.org/10.38151/akef.2020.4
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. ve Kaya, M. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin tarih algısı ve tarih öğretimine pedagojik yaklaşımları. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , (6) , 73-95 .