Dilthey’s Construction of the Knowledge Theory and Criticism for Positivism and Apriorism

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 144 - 151, 25.04.2025

Hatice Bilek

https://doi.org/10.54558/jiss.1529275

Öz

Aim: Dilthey's theory, which he built on an epistemological basis, is also in a reckoning with Kant's transcendental philosophy as much as it is reckoning with positivism. According to Dilthey, these two currents make it impossible to construct a correct theory of knowledge. According to Dilthey, positivism and such perceived empiricism, which ignores man's uniqueness, inner experience and spiritual realities by paying attention to external reality, dealing with its material aspects and making it the subject of observation, is incomplete. Kant’s transcendental philosophy, just like positivism, has lost its importance and the construction of a new theory of knowledge has become necessary in Dilthey's view. The aim of this new theory of knowledge is to emphasize the structural meaning of human consciousness.
Method: In the study, research and analysis method was used. By examining the foundations on which Dilthey built his theory of knowledge, the reasons for criticizing positivism and apriorism in this context were evaluated.
Results: In the study, it was determined that Dilthey based the spiritual sciences by questioning the transcendental possibilities of knowledge and emphasizing the mistake of evaluating life only from a rational perspective. For this reason, his theory of knowledge emerged and developed as a result of his confrontation with Kant's transcendental philosophy and Comte's positivism.
Conclusion: Because of its complex structure, life can only be understood from a holistic perspective. According to Dilthey, the positivist method, which adopts the perspective of natural sciences, sees observation and experiment as the source of knowledge. This historicity of reason was also missing in Kant’s a priori theory. For the reason, life cannot be understood holistically based on these two ways. Therefore, it is justified for Dilthey to separate spiritual sciences and natural sciences and to attach importance to the spiritual aspect of humans.
Originality: The study reveals that Dilthey philosophy aims to save the spiritual sciences from the control of other scientific approaches. In addition, based on Dilthey's concepts of life and experience, it demonstrates the legitimacy of his criticisms of understandings that come outside the individual existence of man.

Anahtar Kelimeler

Dilthey , Comte , Kant , Positivism , Apriorism

Dilthey’in Bilgi Teorisi İnşası ve Pozitivizm İle Apriorizme Yönelik Eleştirileri

Öz

Amaç: Dilthey’in epistemolojik bir temel üzerine kurduğu teori, pozitivizmle hesaplaştığı ölçüde Kant’ın transandantal felsefesi ile de bir hesaplaşma içerisindedir. Bu iki akım, ona göre doğru bir bilgi teorisinin inşasını imkansız hale getirmektedir. Dışsal gerçekliğe önem vererek insanın biricikliğini, içsel tecrübesini ve ruhsal gerçekliklerini göz ardı eden, onun maddi yönüyle ilgilenen ve onu yalnızca gözlemin konusu haline getiren pozitivizm ve böyle algılanan empirizm Dilthey’e göre eksiktir. Kant’ın transandantal felsefesi de tıpkı pozitivizm gibi artık önemini yitirmiş ve yeni bir bilgi teorisinin inşası Dilthey’in nazarında zorunlu hale gelmiştir. Bu yeni bilgi teorisinin amacı da insanın bilincinin yapısal anlamını vurgulamaktır. Bu bağlamda çalışma, Dilthey’in bilgi teorisini, pozitivizm ve apriorizmle olan hesaplaşması üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Yöntem: Çalışmada araştırma ve analiz etme yöntemi kullanılmıştır. Dilthey’in bilgi teorisini hangi temeller üzerine kurduğu incelenerek bu bağlamda pozitivizm ve apriorizmi hangi sebeplerle eleştirdiği değerlendirilmiştir.
Bulgular: Çalışmada Dilthey’in tin bilimlerini, bilginin transandantal olanaklarını sorgulayarak ve yaşamın sadece rasyonel açıdan değerlendirilmesinin yanlışlığını vurgulayarak temellendirdiği tespit edilmiştir. Bu nedenle onun bilgi kuramı, Kant’ın transandantal felsefesiyle ve Comte’un pozitivizmiyle hesaplaşması sonucunda ortaya çıkmış ve gelişme göstermiştir.
Sonuç: Sahip olduğu kompleks yapı nedeniyle yaşam yalnızca bütünsel bir perspektiften anlaşılabilir. Dilthey’e göre doğa bilimlerinin bakış açısını benimseyen pozitivist yöntem gözlem ve deneyi bilginin kaynağı olarak görür. Kant’ın apriori teorisinde de aklın tarihselliği eksik kalmıştır. Bu nedenle bu iki yoldan hareketle yaşam bütünsel olarak anlaşılamaz. Dolayısıyla Dilthey’in tin bilimleri ve doğa bilimlerini ayırması ve insanın tinsel yönünü önemsemesi haklı bir gerekçedir.
Özgünlük: Çalışma, Dilthey felsefesinin tin bilimlerini başka bilimsel yaklaşımların denetiminden kurtarma amacında olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca Dilthey’in yaşam ile tecrübe kavramlarından hareketle insanın bireysel varlığını görmezden gelen anlayışlara yönelik eleştirilerinin haklılığını serimlemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dilthey , Comte , Kant , Pozitivizm , Apriorizm

Kaynakça

• Adugit, Y. (2005). Dilthey’de tin bilimlerinin temellendirilmesi ve sorunları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 245-260. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41202/507827
• Ballıkaya, C. (2015). Pozitivizm, tarihsel süreç içerisindeki gelişimi ve sosyolojik düşünceye etkileri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33, 87-106. https://doi.org/10.21497/sefad.40653
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cevizci, A. (2012). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Comte, A. (2001). Pozitif Felsefe Kursları. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Dilthey, W. (1922a). Das Leben Schleiermachers. Berlin: Mulert, H.
• Dilthey, W. (1922b). Einleitung in die Geisteswissenschaften Band I. Leibzig und Berlin: B. G. Teubner.
• Dilthey, W. (1961). Pattern&Meaning In History. United States of America: George Allen Published.
• Dilthey, W. (1965). Gesammelte Schriften VII. Band: Der Aufbau Der Geschichtlichen Welt In Den Geisteswissenschaften. Stuttgart: B. G.Teubner-Verlags Gesellschaft.
• Dilthey, W. (1975). Philosopher Of The Human Studies. New Jersey: Princeton University Press.
• Dilthey, W. (1977). Descriptive Psychology And Historical Understanding. Netherlands: Martinus Nijhoff, The Hague.
• Dilthey, W. (2011). Hermeneutik ve Tin Bilimleri. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Dilthey, W. (2021). Tarihsel Dünyanın Tin Bilimlerinde Kurulumu. Ankara: Fol Kitap.
• Gökberk, M. (2011). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Habermas, J. (1995). Dilthey’in Anlama Kuramı: Ben-Özdeşliği ve Dilsel İletişim. Hermeneutik Üzerine Yazılar. Ankara: Ark Yayınları.
• Heimsoeth, H. (2012). Kant’ın Felsefesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları. Kant, I. (2010). Arı Usun Eleştirisi. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Masur, G. (1952). Wilhelm dilthey and history of ideas. Journal of the History of Ideas, 13(1), 94-107.
• Mish, G. (1995). Tin Bilimleri Kuramı İçinde Yaşama Felsefesi Düşüncesi. Hermeneutik Üzerine Yazılar. Ankara: Ark Yayınevi.
• Özlem, D. (2015). Kant Üstüne Yazılar. İstanbul: Notos Kitap.
• Topakkaya, A. (2016). Wilhelm Dilthey ve Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Topcu, B. (2017). Wilhelm Dilthey'in Tarih Felsefesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Torun, C. M. (2015). İnsan bilimleri ve pozitivizm arasındaki gerilim. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 8(1), 1-16. https://ethosfelsefe.com/sites/default/files/2021-09/cngz-positivism-ethos-16.pdf
• Uygur, N. (1996). Kültür Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Vanleene, S. (2012). Wilhelm Dilthey’da anlama üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi. 52(1), 155-168. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66785/1044358