Soğdların Turfan Bölgesindeki Yerleşimleri ve Ticari Kolonileri

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 272 - 286, 25.04.2025

İbrahim Onay

https://doi.org/10.54558/jiss.1591375

Öz

Amaç: Bu çalışma İpek Yolu tarihinin önemli tüccar topluluklarından biri olan Soğdların, Doğu Türkistan’da bulunan Turfan bölgesindeki yerleşimlerinin tarihini ve buradaki ticari kolonilerinin gelişimini göstermeyi amaçlamaktadır. Bu bölgenin ticari hayat içerisindeki yeri ve burada yaşayan Soğdların diğer İrani topluluklarla, Çinlilerle ve Türklerle olan ilişkileri gösterilmeye çalışılacak, Türk tarihine olan etkileri de değerlendirilecektir.
Yöntem: Konuyla ilgili olarak Turfan bölgesinin İpek Yolu ticari ağı üzerindeki tarihsel gelişimi araştırılmış, bununla ilgili olarak Soğd toplulukların bölgeye gelişi ve yerleşmesi konusunda, tarihi metinlerin çevirileri incelenmiştir. Yine bu saha ile ilgili arkeolojik bulgular da değerlendirilmiştir. Bu suretle elde edilen veriler çözümlenmeye çalışılmıştır.
Bulgular: Turfan bölgesi İpek yolu rotası üzerindeki en önemli üslerden biri konumunda olduğundan ticari ağların gelişime bağlı olarak ticaretle uğraşan yabancı toplulukları kendisine çekmiştir. Bölgenin stratejik ve ticari önemine binaen özellikle belli dönemlerden sonra tüccar toplulukların ve özellikle Soğdların bölgedeki etkinliklerinin arttığı arkeolojik ve yazılı metinlerin şahitliğinden anlaşılmaktadır.
Sonuç: Turfan bölgesi eski zamanlardan itibaren gelişen ticari ilişkilerin bir sonucu olarak Soğd toplulukların ticari koloniler kurdukları ve yerleştikleri en önemli güzergâhlardan biri haline gelmiştir. Çin topraklarında yaşanan siyasal ve askeri çatışmalar bu bölgeye çevreden yapılan göçlerin çoğalmasına ve nüfusun artmasına katkı sağlamıştır. Bazı Soğd topluluklar anavatanları olan Sogdiana bölgesini terk ederek buralarda yerleşmişler kendilerine ait yerleşimler-köyler kurmuşlardır. 8-9. yüzyıla kadar burası İpek Yolu tarihinin ve Doğu Türkistan ticaretinin en önemli üslerinden biri haline gelmiştir.
Özgünlük: Soğd tarihi çalışmaları, Türk tarihi çalışmalarına katkı vermesi nedeniyle de anlamlıdır. Soğdlar hakkındaki bilimsel çalışmalar son yıllarda artmakla birlikte yetersizdir ve bu konuda eksiklik olduğu görülmektedir. Turfan bölgesi, Soğd ve Türk tarih araştırmaları bakımından anlamlı ve önemli bir coğrafyadır.

Anahtar Kelimeler

Soğd , Turfan , Ticaret , Koloni

Settlements and Commercial Colonies of Sogdians in the Turfan Region

Öz

Aim: This study aimed to discuss the history of the settlements of the Sogdians, one of the important merchant communities in the history of the Silk Road, in the Turfan region in East Turkestan and the development of their commercial colonies there. The place of this region in commercial life and the relations of the Sogdians living here with other Iranian communities, Chinese, and Turks were tried to be demonstrated, and their effects on Turkish history were evaluated.
Method: Within the scope of the study, the historical development of the Turfan region on the Silk Road commercial network was investigated, translations of historical texts on the arrival and settlement of Sogdian communities in the region were examined. Related to this field some archaeological findings were also evaluated. In this way, the obtained data was tried to be analyzed.
Results: Since the Turfan region is one of the most important bases on the Silk Road route, due to the development of commercial networks, it attracted foreign communities engaged in trade. Due to the strategic and commercial importance of the region, it is understood from the archaeological and written texts that the activity of merchant communities, and especially the Sogdians increased in the region, especially following certain periods.
Conclusion: The Turfan region became one of the most important routes on which the Sogdian communities established and settled commercial colonies as a result of the developing trade relations since ancient times. Political and military conflicts on Chinese soil contributed to the increase of environmental migrations to this region and the consequent increase in population. Some Sogdian communities left their homeland, the Sogdian region, and settled there, establishing their own settlements and villages. Until the 8th-9th century, this place became one of the most important bases of Silk Road history and East Turkestan trade.
Originality: Sogdian history studies are also significant because they contribute to Turkish history studies. Although scientific studies on Sogdians have increased in recent years, it is seen that there is a deficiency in this regard. The Turfan region is a significant and important geography in terms of Sogdian and Turkish history studies.

Anahtar Kelimeler

Sogdian , Turfan , Trade , Colony

Kaynakça

• Barthold, V.V. (1966). Sogd, MEB İslam Ansiklopedisi, 10, 736-737.
• Baykuzu, T.D. (2007). V. Yüzyılda Hunlar ve Budizm, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (34), 193-214.
• Baykuzu, T.D. (2015). Turfan’dan Kaşgar’a İpek Yolu Üzerindeki Vaha Şehirleri, Taşağıl, A. (Ed.). İpek Yolu, (s. 59-85) içinde. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.
• Bielenstein, H. (2005). Diplomacy and Trade in The Chinese World 589-1276, Leiden: Brill Academic.
• Chavannes, E. (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, (Çev.: M. Koç), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Dale, Stephen F. (2009). Silk Road, Cotton Road or indo-Chinese trade in Pre-European times, Modern Asian Studies, 43(1), 79-88.
• De la Vaissiere, E. (2005). Sogdian Traders, Trans. James Ward, Ed. Denis Sinor- Nicola Di Cosmo, Handbook of Oriental Studies-Section Eight Central Asia, Brill Leiden-Boston.
• Eberhard, W. (1967). Settlement and Social Change in Asia, Hong Kong: Hong Kong University Press.
• Ecsedy, I. (2004). Contacts and conflicts of the peoples of early Tibet and imperial China, The Tibet Journal, (29), 93-100.
• Enoki, K. (1955). Sogdiana and The Hsiung-nu, Central Asiatic Journal, (1), 43-62.
• Enoki, K. (1959). On the nationality of the Ephthalits, Toyo Bunko, (18), 1-58.
• Frye, R. N. (1944). Sughd and the Sogdians: A comparison of archeological discoveries with Arabic sources, Journal of the American Oriental Society, (63), 14-16.
• Frye, R. N. (1993). Sasanian –Central Asian trade relations, Bulletin of the Asia Institute, (7), 73-77.
• Frye, R. N. (1998). Heritage of Central Asia, From Antiquity to the Turkish Expansion, Ed. Bernard Lewis – Heath W. Lowry, Princeton: Markus Wieners Publishers,
• Gömeç, S. (2011). Köktürk Tarihi, Ankara: Berkan Yayınevi.
• Guangda, Z., & Xinjiang R. (1998). A Concise of the Turfan Oasis and Its Exploration, Asia Major. 11(2), 13-36.
• Gumılev, L. N. (2004). Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hansen, V. (1998). Turfan as a Silk Road community, Asia Major, 11(2), 1-11.
• Hansen, V. (1999). The Silk Road project reuniting Turfan’s scattered treasures, Biblioğraphique de Sinologie, Nouvelle serie, 17, 63-73.
• Hansen, V. (2012). Silk Road, New york: Oxford Unıversity Press.
• Hansen, V., & Xinjiang R. (2013). How the Residents of Turfan used textiles as money 273-796 ce, Journal of the Royal Asiatic Society, (2), 281-305.
• Harmatta, J. (1979). Sogdian Sources For The History of Pre Islamic Central Asia. Harmatta, J. (Ed.). Prolegomena To The Sources On The History of Pre-Islamic Central Asia, (pp. 153-165). Budapest: Akademiaı Kıado.
• Helfen, O. M. (1945). The Yüeh-Chih problem re-examined, Journal of The American Oriental Society, (65), 71-81.
• Henning, W.B., (1948). The date of the Sogdian ancient letters, Bulletin of Scholl of Oriental and African Studies, 12(4), 601-615.
• Kırilen, G. (2015). Budizm ve Orta Asya: Xuan Zang Seyahatnamesi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Kuzakçı, B. (2022). Soğd Türk İlişkileri (V-VIII. Yüzyıllar). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Lalitha, V. (1991). The Silk Route, Proceeding of the Indian History Congress, 52, 894-900.
• Morı, M. (1984). Sogdluların Orta-Asya'daki Faaliyetleri, Belleten, XLVII, (185), 339-351.
• Okay, B. (2021). Çin Kaynaklarına Göre Sui-Tang Hanedanlıkları Döneminde Çin Kültürüne Katkı Sağlayan Orta Asya Kökenli Kişiler, Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, B. (2003). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: TTK Yayınları.
• Ögel, B. (2015). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C.2. Ankara: TTK Yayınları.
• Purı, B. N. (1979). Central Asia and its People’s Role in Ancient Indian History, Harmatta, J. (Ed.). Prolegomena, To The Sources on The History of Pre-Islamic Central Asia, (pp. 181-186). Budapest: Akademiaı Kıado.
• Shimazaki, A. (1969). Ku-shih and the Anterior and Posterior Kingdoms of Kü-shih, Toyo Bunko, (27), 27-81.
• Shimazaki, A. (1974). On Pei-ting (Bisbaliq) and K’o-han Fu-t’u-ch’eng, Toyo Bunko, (32), 99-117,
• Shiratori, K. (1930). On the territory of the Hsiung-nu Prince Hsiu-t’u Wang and his metal statues for heaven-worship, Toyo Bunko, (1), 1-77.
• Skaff, J.K. (2003). The Sogdian trade diaspora in east Turkestan during the seventh and eighth centuries, Journal of The Economic and Social History of The Orient, 46(4), 475-524.
• Soper, A.C. (1958). Northern Liang and northern Wei in Kansu, Artibus Asiae, 21(2), 131-164.
• Stein, A. (1933). Note on a map of The Turfan Basin, The Geoğraphial Journal, 82(3), 236-246.
• Stein, A. (1919). The desert crossing of Hsüan –Tsang, 630 A.D., The Geographical Journal, 54(5), 265-277.
• Taşağıl, A. (1999). Gök-Türkler, C.2. Ankara: TTK Yayınları.
• Taşağıl, A. (2003). Gök-Türkler, C.1. Ankara: TTK Yayınları.
• Taşağıl, A. (2009). Soğd, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXVII, 348-349.
• Taşağıl, A. (2015). Kök-Tengri’nin Çocukları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tezcan, M. (2014). İpek Yolu’nun İran güzergâhı ve İpek Yolu ticaretine İran engellemesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(1), 96-123.
• Uhlig, H. (2000). İpek Yolu Çin ve Roma Arasında Eski Dünya Kültürü. İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Xinjiang, R. (2005). The name of so-called “Tumshuqese” languege, Bulletin of the Asia Institute, 19, 119-127.
• Xinjiang, R. (2013). Eighteeen Lectures on Dunhuang, Leiden: Brill.
• Xinru, L. (1995). Silks and religions in Eurasia, C.A.D. 600-120, Journal of World History, 6(1), 25-48.
• Xinru, L. (2010). The Silk Road in World History, Oxford: Oxford University Press.
• Wang, D. (2010). Xuanzang’s helpers from Turfan: Some notes on mediaval Chinese manuscripts, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 63(3), 363-378.
• Walter, M. N. (2006). Sogdians and Buddhism, Victor H, (Ed.). Sino-Platonic Papers, (s.1-89) içinde. University of Pennsylvania.