Selçuklular Zamanında Anadolu’da Türk İskânına Dair Bir İnceleme: Malatya Örneği

Yıl 2013, Cilt: 4 Sayı: 2, 137 - 156, 01.12.2013

Tülay Metin

Öz

XI. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’ya gelmeye başlayan Oğuz Türkleri, söz konusu yüzyılın
ikinci yarısından itibaren bu coğrafyayı kendilerine vatan edinmişlerdir. Bu yerleşme
süresince Anadolu’daki yerleşim birimleri muhtelif tarihlerde Türk hâkimiyeti altına
alınmıştır. Nitekim 18 Eylül 1102 tarihinde Danişmendliler tarafından ele geçirilen
Malatya’da, bu tarihten itibaren kalıcı Türk egemenliğinin sağlandığı görülmektedir. Böylece
Malatya, Danişmendlilerin elinde Türk ve İslâm kültürü vasıflarına bürünmeye başlamıştır.
Sultan I. Kılıç Arslan tarafından 25 Ekim 1178’de Selçuklu hâkimiyetine geçtikten sonra bu
gelişim devam etmiştir. Asırlardır Türk-İslâm geleneğinin biçimlendirdiği kültür öğelerini
bünyesinde barındıran Malatya, bu dönemde Anadolu’da Türk medenî tarihinin oluşum ve
gelişim sürecinde önemli bir role sahiptir. Bu makalede Anadolu Türk iskân tarihine kendi
muvacehesinden ışık tutması amacıyla, Selçuklular devrinde sistemli ve düzenli bir şekilde
uygulanan Türk iskânı, Malatya özelinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Anadolu, Türkiye, Malatya, İskân

A Research on Turkish Settlement in Anatolia during the Seljuqids Period: The Case of Malatia

Öz

In the first half on IXth century, The Oghuz Turks, began to come to Anatolia this geography acquired their homelands, in the beginning from second half of the century. During this settlement, residential units in Anatolia have been taken under Turkish rule in the various dates. Thus, it is seen that the Turkish sovereignty permanently is observed in Malatia, seized by Danishments On September 18, 1102. So that, Malatia began to retreat into the qualities of Turkish and Islamic culture. This development continued to after Seljuqid rule by Sultan I. Kılıc Arslan on October 25, 1178. In centuries, Malatia, incorporated Turk-Islamic tradition, plays an important role in the process of formation and development of history of Turkish Civil. In this article, Turk sedentarizon, applied by systematic and orderly manner in the period of Seljuqid, examined the case of Malatia.

Anahtar Kelimeler

Seljuqids, Anatolia, Turkey, Malatia, Settlement

Kaynakça

• Anonim Süryanî Vekayinâmesi (Anonymous Chronicle), İng. çev. A. S. Tritton, “The First and Second Crusades froman Anonymous Syriac Chronicle” (January 1933), JRAS, Londra;Haçlı Seferleri Vakayinamesi (2005). I. ve II.,Çev. Vedii İlmen, İstanbul.
• Arık, F. Şamil (1991). “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları”, A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/26, 27-57.
• Aşan, M.B. (1989). Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri (XI- XIII. Yüzyıllar), Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 323 no’lu Evkâf Defteri.
• Baykara, Tuncer (2004). Türkiye Selçuklularının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul: IQ.
• Baykara, T. (1975). “Eski Türk İktisadi Hayatı ve Şehir”, İ. Ü. Edebiyat Fak. Tarih Enstitüsü Dergisi, VI, 75-104.
• Baykara, T. (1985). “Türkiye Selçuklularında İdarî Birim ve Bununla İlgili Meseleler”, Vakıflar Dergisi, XIX, 49-60.
• Baykara, T. (2001). “Selçuklu Devri Türk Şehrinin Temel Özellikleri”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler, I. Cilt, Konya, 149-155.
• Baykara, T. (2006). “Türkiye Selçuklularında Şehir/Kent ve Şehirliler / Kentliler”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 275-291.
• Belâzurî (1956). Fûtûhu’l-Bûldan, Thk. Selahaddin el-Müneccid, Kahire; Çev. Mustafa Fayda, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Bezer, Gülay Ö (2000). “Selçuklular Zamanında Anadolu’da ve Civar Bölgelerde Kıtlık”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 3, 7-22.
• Brooks, E.W. (1901). “Byzantines and Arabs in the Time of the Abbasids”, The English Historical Review, Vol. 16, No. 61.
• Cahen, Claude(1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran, 3. Baskı, İstanbul: E Yayınları, 1994.
• Cahen (2001). The Formation of Turkey the Seljukid Sultanate of Rum: Eleventhto Fourteenth Century, İng. çev. P.M. Holt, London.
• Can, Yılmaz (1995). İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı, (H.I-III/M.VII-IX), Ankara; TDV Yayınları.
• Can, Y. (2002). “Anadolu Öncesi Türk Kenti”, Türkler, C. III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 219-234.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Darkot, B(1997). “Malatya”, İA, VII, İstanbul: MEB Yayınları, 225-232.
• Demir, Mustafa (2003), “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Şehirleşmesi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S: 16, 61-82.
• Durmuş, İlhami (2007). İskitler, İstanbul: Kaynak Yay.
• Ebül-Ferec (1941). Tarihi Muhtasarüddüvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, İstanbul.
• Ebül-Ferec (1999). Abû’l-Farac Tarihi, C. I, Türkçeye çev. Ömer Riza Doğrul, Ankara: TTK.
• Elisseeff, N. (1992). “Fiziki Plan”, Çev. Elif Topçugil, İslam Şehri, ed. R. B. Serjeant, İstanbul.
• Evliya Çelebi (1314). Seyahatnâme, C. IV, Nşr. Ahmed Cevdet, İstanbul.
• Göyünç, Nejat (1985). Malatya’dan Görüş, İstanbul.
• Göyünç, N. (1973). “Kanûnî Devrinde Malatya Şehri”, VII. Türk Tarih Kongresi, C. II (25-29 Eylül 1970), Ankara: TTK, 654-659.
• Grousset, R. (2005). Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Çev. Sosi Dolanoğlu, İstanbul: Aras Yayınları, 467.
• Honingmann, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan, İstanbul.
• Honingmann, E (1997). “Malatya”, İA, C. VII, İstanbul, MEB Yayınları, 232-239.
• Honingmann, E. (1991). “Malatya”, The Encyclopedia of Islam, C. VI, Leyden, 230-231.
• İbnü’l-Adim (1986). Bugyetü’t-Taleb fî Tarihî Haleb, C. I, Nşr. Fuad Sezgin, Frankfurt.
• İbnBîbî (1956). el-Evâmirü’l-Alâiyyefî’l-Umûri’l-Alâiyye, Tıpkı Basım, Önsöz ve Fihristi Haz. Adnan Sadık Erzi, Ankara: TTK.
• İbnü’l-Esir (1965-66). el-Kâmil fi’t-Tarih, C. V, VIII, X,Thk. Halil Me’mun Şiha, Beyrut; Türkçe Çev. Yunus Apaydın, Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın, İstanbul, 1986-87.
• İbnŞıhne (1909). ed-Dûrru’l-Muntehab fî Tarihî Memleketi Haleb, Nşr. Yusuf b. Elyan Serkised-Dımaşkî, Beyrut.
• İbnTagrıberdi (1929). en-Nücum en-Nücumu’z-Zâhire fî Mısrve’l-Kahire, I, Thk. Cemâleddin Şeyyâl Fehim Muhammed Şeltut-İbrahim Ali Tarhan, Kahire.
• Kanat, Cüneyt (2000). “Gazan Han Zamanında Memlûk Devletine İltica eden Uyratlar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. XV, İzmir, 105-120.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987). Türk Bozkır Kültürü, Ankara.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü, 4. Baskı, İstanbul.
• Kafesoğlu, İ. (1953). “Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti”, Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul, 259-274.
• Keleş, Ruşen (1971). Eski Ankara’da Bir Şehir Tipolojisi, Ankara.
• Koca, Salim (2007). “Diyâr-ı Rûm”un (Roma Ülkesi=Anadolu) “Türkiye” Hâline Gelmesinde Türk Kültürünün Rolü”, SÜ. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, 1-53.
• Koç, Yunus (2006). “Anadolu Selçukluları Döneminde Türkiye’de Yerleşme ve Nüfus”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 241-247.
• Kopraman, K. Yaşar (2005). “Abbâsîler Zamanında Bizans Sugûrunda Türklük Faaliyetleri”, Makaleler, Yay. Haz. E. S. Yalçın, A. Çetin, Ankara: Berikan Yay., 331-346.
• Köprülü, M.Fuad (1972). Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Ankara.
• Köprülü, M.F. (1979). “Avşar”,İA, II, İstanbul: MEB, 28-38.
• Kuban, Doğan(1968). “Anadolu-Türk Şehri Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, VII, İstanbul, 53-73.
• Kurat, A.Nimet (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri Tarihi, Ankara: TTK.
• M’Elderry, R.K.(1909). “TheLegions of the Euphrates Frontier”, The Classical Quarterly, 3/1, 44-53.
• Melikoff, I. (1965). “Dānishmendids”, The Encyclo padedia of Islam, II, Leyden.
• Minorsky, V.(1948). “Tamim b. Bahr’s Journey to the Uighurs”, BSOAS, 12/2, 275-305.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah (1995). Camiu’d-Düvel, Osmanlı Tarihi (1299-1481), Çev. A. Ağırakça, İstanbul: İnsan Yay.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş, Türklerde Köy ve Şehir Hayatı, C. I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Özaydın, A. (1993). “Dânişmendliler”, TDVİA, C. 8, İstanbul, 121-140.
• Pirene, H. (2005). Ortaçağ Kentleri, Çev. Şadan Karadeniz, İstanbul: