A Road Dilemma in the Ottoman Empire: Izmit-Ankara Macadam Road Construction and Management Concession

Yıl 2012, Cilt: 3 Sayı: 1, 119 - 138, 01.12.2012

Şenay Atam

Öz

The Izmit - Ankara highway was an important route as it provided a connection between Ankara and Istanbul and thus met the cereal need of Istanbul as well as being a passage way for the posts of Anatolia, especially Damascus, Kayseri, Baghdad and Izmir posts. The construction of this highway as a macadam road would facilitate transportation and thus would be influential in the increase of the welfare of the public. However, the government found it appropriate for the macadam road to be built by a building contractor, and the concession to build the Izmit - Ankara macadam road was given to a German engineer named Monsieur Human. The main problem started after this agreement and a lot of conflicts emerged between the Ottoman Government and Monsieur Human. In this study, after general information is given regarding the highway construction in the Ottoman Empire, an explanation will be made about the issue of giving the concession of the Izmit - Ankara macadam road construction to Monsieur Human and the construction process of the road.

Anahtar Kelimeler

Izmit, Ankara, Ottoman Road

Osmanlı Devleti’nde Bir Yol Çıkmazı: İzmit-Ankara Şosesi İnşa ve İşletme İmtiyazı

Öz

İzmit-Ankara yolu, Anadolu’nun özellikle Şam, Kayseri, Bağdat ve İzmir postalarının geçiş yeri olmasının yanında Ankara’nın İstanbul ile olan bağlantısının sağlanması ve böylece İstanbul’un zahire ihtiyacının karşılanması bakımından önemli bir güzergâhtır. Bu yolun şose olarak inşası taşımacılığın kolaylaşmasını sağlayacak, böylece Ankara halkının da refahının artmasında etkili olacaktı. Ancak devlet bu şoseyi kendi imkânlarıyla inşa edemeyeceğinden bir müteahhide yaptırılmasını uygun bulmuş, İzmit-Ankara şosesini inşa etme imtiyazı Mösyö Human adında bir Alman mühendise verilmiştir. Asıl sorun da bundan sonra başlamış ve Osmanlı Hükümeti ile Mösyö Human arasında birçok anlaşmazlık ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde yol inşası ile ilgili genel bir bilgi verildikten sonra araştırma konusunu oluşturan İzmit-Ankara şose yolu imtiyazının Mösyö Human’a verilmesi ve yolun inşa süreci anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İzmit, Ankara, Osmanlı Yol

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İradeler Dahiliye (İ. DH)
• Meclis-i Mahsus ( İ MMS)
• Mesail-i Mühimme (İ MSM)
• Meclis-i Vala (İ MVL) Yıldız Arşivi
• Ticaret ve Nafia Nezareti Maruzatı (Y PRK TNF)
• Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı Evrakı (Y PRK DH) Dahiliye Nezareti
• Umur-ı Mahalliye-i Vilayat Müdürriyeti Belgeleri (DH UMVM)
• Mektubi Kalemi Evrakı (DH MKT)
• Bab-ı Ali Evrak Odası Belgeleri (BEO)
• Sadaret Divan Kalemi (BEO A DVN)
• Sadaret Mektubî Kalemi, Mühimme (BEO A MKT MHM)
• Sadaret Mektubî Kalemi, Meclis-i Vala (BEO A MKT MVL)
• Sadaret Mektubî Kalemi, Nezaret ve Devair (BEO A MKT NZD)
• Bab-ı Ali Evrak Odası Defterleri (BEO)
• Ayniyat Defterleri (AYN d.)
• Ticaret Nafia, Ziraat, Orman, Meadin Nezaretleri Evrakı (T)
• Meclis-i Vala Riyaseti Belgeleri (MVL) Hariciye Nezareti
• Tercüme Odası (HR TO)
• Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD) Dergiler
• Umur-ı Nafia Dergisi, Nr.1, 1 Muharrem 1302.
• Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Akyıldız, A. (2006). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul.
• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, İstanbul.
• Ali Tevfik (1308). Memalik-i Osmaniye’nin Coğrafyası, İstanbul.
• Bozkurt, R. (1966). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kollar, Ulak ve İaşe Menzilleri, Ankara.
• Çadırcı, Musa, “Tanzimat Döneminde Karayolu Yapımı”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 15(26): 153-167.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu’nun Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara.
• Duysak, C. (2012). “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti Karayolları”, Osmanlı’da Ulaşım Kara-Deniz-Demiryolu, Ed. Vahdettin Engin, Ahmet Uçar, Osman Doğan, İstanbul, s. 37-48.
• Engin, V. (1993). Rumeli demiryolları, İstanbul.
• Eryılmaz, B. (2010). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul.
• Gökbilgin, T. (1967). “Tanzimatın Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilâtına Etkileri”, Belleten, XXXI(121): 93-119.
• Güven, H.S. (1982). Türkiye’de Ulaşım Sistemi ve Karayolu Ulaştırma Kooperatifleri, Ankara.
• İbrahim H. (1323). Devlet-i Aliyye-i Osmaniye’nin Ahval-i Coğrafiye ve İstatistikiyyesi, İstanbul.
• Koloğlu, O. (2002). “Ulaşım ve Haberleşme”, Osmanlı Uygarlığı, Yay. Haz. Halil İnalcık, Güngel Renda, Ankara, s. 443-456.
• Orhonlu, C. (1972). “Mesleki Bir Teşekkül Olarak Kaldırımcılık ve Osmanlı Şehir Yolları Hakkında Bazı Düşünceler”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi I, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 93- 138.
• Orhonlu, C. (1967). Cengiz Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2004). “19. Yüzyıl Ankara’sına Demiryolunun Gelişi ve Bölgedeki Üretim Eylemlerinin Değişimi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I, Ankara, s. 109-110.
• Polatel, O. (2007). “XIX. Yüzyıldan Günümüze Gerçekleştirilemeyen Proje; İzmit-Karadeniz Ereğli Demiryolu”, I. Uluslar arası Kocaeli ve I. Uluslar arası Çevresi Kültür Sempozyumu,, Ed. Işıl Altun, Kocaeli.
• Shaw, S.J., Shaw, E.K. (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. II, İstanbul.
• Şaşmaz, M. (2005). “Niğde ve Çevresinde Kıtlık (1887-1892)”, Niğde Tarihi Üzerine, Ed. Musa Şaşmaz, İstanbul, s. 181-209.
• Şimşir, B. (2006). Ankara…Ankara… Bir Başkentin Doğuşu, Ankara.
• Tozlu, S. (1997). Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu (1850-1900), Atatürk Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Yazıcı, N. “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı, OTAM, S. 3, s. 336-377.