Gizli Bir Cemiyetten İktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 Seçimleri Siyasi Programı

Yıl 2012, Cilt: 3 Sayı: 1, 61 - 96, 01.12.2012

Satılmış Gökbayır

Öz

Bugüne kadar üzerinde birçok çalışma yapılmasına rağmen İttihat ve Terakki Cemiyeti hala gizemini korumaktadır. Kongreleri, üyeleri, şubeleri ve tüzükleriyle her zaman gizemli kalmayı başaran bu yapılanma, nasıl olabiliyor da bugünkü siyasal hayatımızda etkisini hala hissettirebiliyor? Kamuoyunda cemiyete ait, henüz gün yüzüne çıkmamış belgelerin olduğu kanısı var iken bu örgütü nasıl daha iyi tanıyabiliriz? Çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kuruluşu, yapılanması ve üyeleri incelenmiştir. İkinci bölümde Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet rejimi ikinci defa ilan edildikten sonra yapılan ilk çok partili seçim öncesi İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 6 Ekim 1908 tarihli Şura-yı Ümmet gazetesinde “Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Siyasi Programı” başlığı altında yayınladığı 21 maddelik seçim programının incelenmesine yer verilmiştir. Seçimlerden mutlak bir zaferle çıkan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin siyasi duruşunu Meclis-i Mebusan’a ne kadar yansıttığını irdelemeye ve siyasi programına uygun olarak özellikle Kanun-ı Esasi’de gerçekleştirmiş oldukları 1909 değişikliklerini mercek altına almaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

ttihat ve Terakki Cemiyeti, II. Meşrutiyet, Kanun-ı Esasi, Meclis-i Mebusan.

From a Secret Committee to Government: 1908 Elections Political Programme of Ottoman Committee of Union and Progress

Öz

Although there have been many studies on the Committee of Union and Progress so far, it still keeps its secret. How can this committee with its sessions, members, departments and rules that always managed to remain secret make its impact felt on today’s political movement. How can we know this committee while the existence of some documents which is never appeared, tucked away and belongs to the Committee? In the first section of the study, Ottoman Committee of Union and Progress’ formation, frame and members are observed. In the second one the observation of Young Turks’ election notification that consisted of 21 items on Şura-yı Ummet newspaper’s edition dated October the 6th 1908 under the title of “The Political Programme of Ottoman Union and Progress Association” subsequent to re-declaration of constitutionalism in Ottoman Empire which was picked before the first multi-party elections is mentioned. We tried for examine in accordance with the Union and Progress Association’s Political Programme, especially 1909 changes they made in Kanun-i Esasi and how much this society reflected their Political stance to Council of Deputy.

Anahtar Kelimeler

Union and Progress Association, 2nd Constitutionalism, Kanun-ı Esasi, Council of Deputy

Kaynakça

• Temmuz 1324 tarihli “Hafiyeliğin İlgası Hakkında İrade-i Seniyye”, 2. Tertip Düstur, Cilt: 1, Numara 7, s. 9.
• Temmuz 1324 tarihli “Adi ve Siyasi Suçluların Affı Hakkında İrade-i Seniyye”, 2. Tertip Düstur, Cilt: 1, Numara 11, s. 40.
• Recep 1326 tarihli “Kanun-ı Esasi’nin meriyeti hakkında sadr olup Bab-ı Ali’de kıraat edilen Hatt-ı Hümayun”, 2. Tertip Düstur, Cilt: 1, No: 8 s. 11.
• Şaban 1327 tarihli “7 Zilhicce 1293 Tarihli Kanun-ı Esasi’nin Bazı Mevadd-ı Muadelesine Dair Kanun”, 2. Tertip Düstur, Cilt: 1, No: 130, s. 638–644.
• Afyoncu, E., Önal, A., Demir, U. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Ahmad, F. (1986). İttihat ve Terakki 1908–1914, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akkaya, R. (2005). Prens Sabahattin, Liberte Yayınları, Ankara.
• Akşin, S. (2009a). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara.
• Akşin, S. (2009b). Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, İmaj Yayınevi, Ankara.
• Aydemir, Ş.S. (2001). Tek Adam Mustafa Kemal 1881–1919, C: 1, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Bilim, C.Y. (1999). “Osmanlılar’da Eğitimin Çağdaşlaşması Askeri Okullar”, Osmanlı, C: 5, S: 237–244, Ankara.
• Birinci, A. (1990). Hürriyet ve İtilaf Fırkası – II. Meşrutiyet devrinde İttihat ve Terakki’ye karşı çıkanlar, Dergah Yayınları İstanbul.
• Buran, H. (2005). Seçim Sistemleri ve Türkiye İçin Yeni Bir Seçim Sistemi Önerisi, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Cahit Hüseyin, “Rumların Programı”, Tanin, 21 Ağustos 1324, No: 34, s. 1.
• Çağdaş, T. (2001). “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde İdari Özerklik”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, XXX(I): 391–416.
• Çavdar, T. (1999). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara.
• Erdoğan, M. (2003). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Liberte Yayınları, Ankara.
• Ergün, M. (2009). “II. Meşrutiyet Dönemindeki Eğitim Reformlarının Türk Modernleşmesindeki Yeri”, 100. Yılında II. Meşrutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Marmara Üniversitesi, s: 263–273.
• Kerimoğlu, H.T. (2007). “II. Meşrutiyet’in İlk Yıllarında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Eğitim Politikası ve Rumlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22: 133–143.
• Kili, S., Gözübüyük A.Ş. (1985). Türk Anayasa Metinleri “Sened-i İttifaktan Günümüze”, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
• Kodaman, B. (1990). “Osmanlı Siyasi Tarihi 1876–1920”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C: 12, S: 19–200, Çağ Yayınları, İstanbul.
• Kodaman, B. (2006). “II. Meşrutiyet Dönemi (1908–1914)”, Türkler, C: 13, S. 165–192, Ankara.
• Lewis, B. (1970). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. Seri, Sayı: 8, Ankara.
• Mardin, Ş. (2001). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895–1908, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Oğuz, G. (2006). “Osmanlı Gazetesi’nin (1897–1904) Girit İsyanlarına Bakışı”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2): 89–111.
• Oktar, S., Varlı, A. (2009). “İttihat ve Terakki Dönemi’nin Ulusal Bankası: Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası” Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 27(2): 01–20.
• Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Siyasi Programı, 6 Ekim 1908 Tarihli Şura-yı Ümmet Gazetesi, No: 140, s. 2.
• Ökçün, A.G. (1982). Tatil-i Eşgal Kanunu 1909 Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 503, Ankara.
• Ramsaur, E.E. (2007). Jön Türkler ve 1908 İhtilali, Pozitif Yayınları, İstanbul.
• Sarı, N. (2004). “Mekteb-i Tıbbiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, 19: 2–5, Ankara.
• Shaw, S.J., Shaw, E.K. (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye Cilt 2 Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu 1808-1975, E Yayınları, İstanbul.
• Tanör, B. (2010). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789–1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T.Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt: 1 İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908–1918, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tuncer, E. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Seçimler (1877–2002), Tesav Yayınları, Ankara.
• Yıldırım, İ. (2001). “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi Üzerine Bir Değerlendirme (1838–1918)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2): 313–326.