A Traditional Symbol From Middle East To Asia Minor; “Kepenek”

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 2, 44 - 62, 10.12.2016

H. Nurgül Begiç

Öz

Felt, which is made by pressing animal fibers with the help of warm water and soap and in a moist environment, is oldest known warpless textile product. It came forward with the needs of people in the first ages for covering oneself and surviving in order to make a stand against natural conditions. It consisted in every period of Turks’ historical continuum from Middle East steppes to Anatolia lands. Rough nature conditions of Middle East forced Turks to live nomadically and earn their keep from stockbreeding. By this way, they made felt products from the wool they get from the animals they have raised.

Felt has earned its artistic value by ornamentation of it alongside its functionality. Thus felt, from past to present, correspondingly to the progress of mankind, used in every aspect of life and became tent’s covering, baby’s swaddle, foot’s boot, head’s hat and especially shepherd’s kepenek. Felting is an important handicraft which is awarded by Turks living out of Anatolia, in Anatolia and in its surroundings to world culture.

As it was in the past, also at the present time, when it comes to stockbreeding, shepherd, when it comes to shepherd, kepenek comes to mind. Kepenek, which resists to changes and keeps its functionality for ages should be accepted as a symbol among felt products. Kepenek, is a garment which is wore by shepherds in every kind of weather conditions. It’s a garment which form fits body except of head and foot, frontside open, circle shouldered, armless, buttonless, seamless and made by felt, which has types with or without hat. In this article, one of our traditional handicraft product felt’s historical process, its raw material, equipment that are used in its production, kepenek making, ornamentation and kepenek types will be contextualized.

Anahtar Kelimeler

Wool, felt, handicraft, shepherd

Orta Asya’dan Küçük Asya’ya Geleneksel Bir Sembol; “Kepenek”

Öz

Yün liflerinin sıcak su ve sabun yardımıyla, nemli bir
ortamda sıkıştırılmasıyla yapılan keçe, 
bilinen en eski, atkısız ve çözgüsüz tekstil ürünüdür.  İlk çağlarda insanların doğa koşullarına
karşı koymak amacıyla, örtünme ve barınma ihtiyaçlarıyla birlikte ortaya
çıkmıştır. Türklerin Orta Asya bozkırlarından Anadolu topraklarına uzanan
tarihsel sürecinde varlığını her dönemde sürdürmüştür. Orta Asya’nın zorlu doğa
şartları Türkleri konar-göçer yaşama ve hayvancılıkla geçinmeye zorlamıştır.
Böylece yetiştirdikleri hayvanlardan elde ettikleri yünlerden kendilerini
koruyan keçe ürünleri yapmışlardır. 

Keçenin sanat değeri kazanması işlevselliğinin yanında
süslenmesi ile başlamıştır. Böylece keçe, geçmişten günümüze insanoğlunun
gelişimine paralel olarak, yaşamın her alanında kullanılmış ve çadırının
örtüsü, bebeğinin kundağı, ayağının çizmesi, başının şapkası ve özellikle de
çobanın kepeneği olmuştur.  Keçecilik,
Anadolu dışında, Anadolu ve çevresinde yaşayan Türklerin dünya kültürüne
armağan ettiği önemli bir el sanatıdır.

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de hayvancılık denince
akla çoban, çoban denince de akla kepeneği gelmektedir. Keçe ürünler içinde
asırlardır değişime direnen ve işlevselliğini koruyan kepeneği bir sembol
olarak kabul etmek gerekir. Kepenek, çobanların her türlü hava şartlarında
kullandıkları bir giysi türüdür. Baş ve ayaklar dışında vücudunu saran, önü
açık, omuzları yuvarlak, kolsuz, düğmesiz, dikişsiz, şapkalı ve şapkasız
türleri olan keçeden üretilen bir giysi çeşididir. Bu makalede geleneksel el
sanatı ürünlerimizden olan keçenin tarihsel süreci, hammaddesi, yapımında
kullanılan araç gereçler, kepenek yapımı, süsleme ve kepenek çeşitleri ele
alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yün, keçe, el sanatı, çoban

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2012). Türk Eğitim Tarihi. M.Ö. 1000 - M.S. 2012. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Balaban, A. (2006). İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Ün. Sos.Bil. Enst.
• Başar Ergenekon, C. (1999). Tepme Keçelerin Tarihi Gelişimi Renk Desen Teknik ve Kullanım Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Begiç, H. Nurgül. (2012). Konya Keçeciliğinde Çoban Kepeneği. Milli Folklor Dergisi. Yıl:24, sayı:94. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Begiç, H. Nurgül. (2013). Geçmişten Günümüze Konya Keçeciliği. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını. Konya: Erman Ofset.
• Begiç, H. Nurgül. (2014). Gelenekteki Değişim ve Keçecilik Sanatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çandarlıoğlu, G. (2002). Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c.2. s.193-214). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çay, A. M. (1990). Türk Millî Kültüründe Hayvan Motifleri I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Ankara
• Çay, A., Durmuş, İ. (2002). İskitler. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c.1. s.557-596). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
• Çoruhlu, Y. (2002). Hun Sanatı. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c.4. s.54-76). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Durmuş, İ. (2002).. İskit Kültürü. (H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c.4. s.15-25). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hellier, C. (1992). The Last of The Felt Makers. Skylife, Mayıs, 42-47.
• Kaşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it Türk (Çev. Besim Atalay). Cilt: I,II,III. Türk Dil Kurumu Yayınları. No: 521. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi.
• Koca, S. (1990).Türk Kültürünün Temelleri. I. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Koca, S. (2003). Türk Kültürünün Temelleri II, Ankara: Başkent Matbaacılık.
• Osman Hamdi Bey, Marie De Launay. (1999). 1873 Yılında Türkiye’de Halk Giysileri Elbise-i Osmaniye, Sabancı Üniversitesi Seyirci, M. ve Topbaş, A. (1984). Edebiyatımızda Keçe. Halk Kültürü Dergisi. 1984 (3), 113-121. İstanbul. Erenler Matbaası.
• Tabakoğlu, A. (2002). Yenileşme Dönemi Osmanlı Ekonomisi. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c. 14. s.207- 240). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Taşağıl, A. (2002). Uygurlar. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi. (c. 2. s.215- 224). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ziyai, A. (2010). Orijinal Çin Kaynaklarına Göre Hun-Türk Tarihi I. Bölüm: Kudretli Büyük Hun Tanrıkutluğu (Türk Halkının Ataları Hunlar ve Hunların Ortaya Çıkışı). GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 3 (2010) 895-912
• Kaynak Kişi: İdris Çoban. (mülâkat: 17.11.2012) http://www.tdk.gov.tr/(erişim: 05.06.2016) http://tarim.kalkinma.gov.tr/(erişim: 21.07.2016) Tüm fotoğraflar ve mülâkat ses kayıtları H.N.B arşivindedir.