II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Tartışmaları: Ziya Gökalp, Millî Terbiye ve Satı Bey [el-Husrî]

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 47 - 69, 30.04.2018

Ebubekir Keklik

Öz

II. Meşrutiyet dönemi Türkiye’nin yakın tarihi içinde çok özel bir yere sahiptir. Meşrutiyetin 1908’de yeniden ilanı Osmanlı fikir hayatına büyük canlılık kazandırdı. Fikir hayatındaki canlanma, bu dönemi Türkiye tarihinin en özel dönemlerinden biri hâline getirdi. İlk modernleşme dönemlerinden başlayarak biriken yeni fikirler “ilan-ı hürriyet”le tam bir serbestlik ortamı içinde tartışıldı. Modernleşme döneminin bütün entelektüel birikimi bu dönemde kamuoyu önünde tartışıldı ve yeni düşünceler kısmen de olsa kamuya mâl oldu. Bu tartışma konularından biri de eğitimdi. II. Meşrutiyet dönemi, Osmanlı aydınlarının eğitime dair düşüncelerini kamuoyuyla rahatlıkla paylaştıkları, eğitim sistemini eleştirebildikleri bir zaman dilimi oldu. II. Meşrutiyet döneminin eğitim tartışmalarına, denilebilir ki, Maarif Nazırı Emrullah Efendi’nin “Tuba Ağacı Nazariyesi” ve Ziya Gökalp’le dönemin önde gelen eğitimcilerinden biri olan Satı Bey arasındaki “milli terbiye” tartışmaları damga vurmuştur. Bu makale, Satı Bey ile Ziya Gökalp’in eğitim görüşlerini karşılaştırmak amacıyla kaleme alındı. Öte yandan Ziya Gökalp ve Satı Bey’in “nasıl bir eğitim?” sorusuna verdikleri cevap üzerinden onların temel düşünce yapıları analiz edilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, meşrutiyet, millet, eğitim, milli eğitim, , Ziya Gökalp, Satı, el-Husrî

Education Debates in the Second Constitutional Era: Ziya Gökalp, National Education and Satı Bey [al-Husrî]

Öz

Second Constitutional period has a very exclusive place in the recent history of Turkey. Re declaration of Constitutionalism in 1908 vitalised the Ottoman idea life. The vitalisation of this idea life made this era one of the most exclusive period of Turkish history. New ideas accumulating from the starting of the first modernisation periods were discussed in a completely free environment with the declaration of liberty. The whole intellectual accumulation of the modernisation period was publicly debated during this period and new thoughts were partly coast to public. One of the debate issues was education. Second Constitutional period became a time frame that Ottoman intellectuals easily shared their thoughts and criticised their education system. It can be said that “theory of tuba tree” thought of Minister of National Education Emrullah Efendi and “National Education” debates between Ziya Gökalp and Sati Bey leading educators of the period were stamped the Second Constitutional period’s educational debates. This article has been taken to compare educational notions of Ziya Gökalp and Sati Bey. On the other hand, with the answers of Ziya Gökalp and Sati Bey to the question of “what kind of an education?” their basic frame of mind was tried to be analysed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Constitutional, Nation, Education, National Education, Ziya Gökalp, Sati Bey, al-Husri

Kaynakça

• Acar, Şehbal Derya, (2009), Eğitimde Bir Üstad Satı Bey’i Tanımak, Akademik Kitaplar, İstanbul.
• Adanalı, A. Hadi, (2004), “Ziya Gökalp’in Eğitim Felsefesi ve Yüksek Eğitim Hakkındaki Görüşleri”, AÜİFD (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi), XLV, Sayı 1.
• Akyüz, Yahya, (2013), Türk Eğitim Tarihi, M.Ö. 1000-M.S. 2013, Pegem Akademi, Ankara, Şubat.
• Anar, Suat, “Ziya Gökalp-Eğitim Anlayışı-”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.14.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı, (1966), Ziya Gökalp, İstanbul.
• Berkes, (2003), Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. _________, (1975), İslamcılık, Ulusçuluk, Sosyalizm, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
• Buzpınar, Şit Tufan, “Satı el-Husrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.36,
• Celkan, H. Y., (1989), Ziya Gökalp’in Eğitim Sosyolojisi, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Çil, Fatma, (2004), Satı Bey’in Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Master Tezi, İstanbul.
• Duru, Kâzım Nami, (1975), Ziya Gökalp, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Ergin, Osman Nuri, (1977), İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi, C.III-IV, Eser Matbaası, İstanbul.
• Ergün, Mustafa, (1987), “Satı Bey Hayatı ve Türk Eğitimine Hizmetleri”, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1. _________, (1996), II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketleri 1908- 1914, Ankara.
• Erişirgil, M. Emin, (1951), Bir Fikir Adamının Romanı: Ziya Gökalp, İstanbul.
• Gündüz, Mustafa, (2010), “Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Eğitimci: Satı Bey ve Fenn-i Terbiye Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer.
• Hanioğlu, Şükrü, (1981), Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• Heyd, Uriel, (1980), Ziya Gökalp’in Hayatı ve Eserleri, Çeviren: Cemil Meriç, Sebil Yayınevi, İstanbul.
• İnalcık, Halil, (2005), “Ziya Gökalp, Yüzyıla Damgasını Vuran Düşünür”, Doğu-Batı Makaleler I, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Kafadar, Osman, (2016), Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Vadi Yayınları, İstanbul.
• Kardaş, Ziya, (1978a), “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Dâvâsı ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi II”, Türk Kültürü, Sayı 188, Yıl XVI, Haziran. __________,(1978b), “Millî Eğitimimizde Öğretmen Yetiştirme Dâvâsı ve Tûbâ Ağacı Nazariyesi III”, Türk Kültürü, Sayı 189, Yıl XVI, Temmuz.
• Koçkuzu Addülhalim, (2012), “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Aydını Mustafa Satı Bey’in Fenn-i Terbiye’sinde Terbiye-i Ahlakiye Okumaları”, Dinî ve Felsefî Metinler, Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama Sempozyumu Bildiri Kitabı, C.II, İstanbul, Nisan.
• Kuran, Ercüment, (1997), “Bir Osmanlı Aydını Satı El-Husri, (1880-1968)”, Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. _________, (1995), “Osmanlı Vatanseveri Satı Bey”, Türkiye Günlüğü, Sayı 34, Haziran-Mayıs.
• Mardin, Şerif, (2006), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Muallim Cevdet, (1916), “Darülmuallimin’in Yetmişinci Sene-i Devriyesi Münasebetiyle Verilen Konferans”, Tedrisat Mecmuası, 10 Rebiülâhir 1334/15 Şubat 1916, Numara, 6/32. _________, (2013), “Darülmuallimin’in Yetmişinci Sene-i Devriyesi Münasebetiyle Verilen Konferans”, Osmanlı Eğitim Mirası, Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, Hazırlayan: Mustafa Gündüz, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Mücellitoğlu, Ali Çankaya, (1954), Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C. II-III, Ankara.
• Namık Kemal, (1872), “Maarif”, İbret, No.16, 28 Rebiü’l-âhir, sene 1289/22 Haziran/5 Temmuz 1872.
• Namık Kemal, (2005), Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, Bütün Makaleler I, Hazırlayanlar: Nergiz Yılmaz Aydoğdu, İsmail Kara, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Okay, M. Orhan, “Ziya Gökalp”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.14.
• Satı, (1918a), “Sabahaddin Bey, Fikirleri ve Muârızları I”, Vakit, No.394, 27 Teşrin-i sâni 1334/1918. _________, (1918b),“Sabahaddin Bey, Fikirleri ve Muârızları II”, Vakit, No.396, 29 Teşrin-i evvel 1334/1918. _________, (1918c), “İstatistikte Usul”, Vakit, No.120, 18 Şubat 1334/1918. _________, (1918d), “Maarif İstatistikî”, Vakit, No.104, 2 Şubat 1334/1918. _________, (1326), “Mektepler ve Ahvâl-i İçtimâiye, Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, Sene 1, No.7, 15 Ağustos 1326. _________, (1916), “Terbiye ve Milliyet”, Muallim, Birinci Yıl, Birinci Cilt, Sayı IV, 15 Teşrin-i evvel 1332/28 Ekim 1916. _________, (1918e), “Terbiye-i Milliye Hakkında Birkaç Mülahaza”, Terbiye, Sene 1, No.2, 12 Eylül 1334/12 Eylül 1918. _________, (1917a), “Tuba Ağacı Hakkında -Bir İzah-”, Muallim, Birinci Yıl, Sayı 13, 1 Ağustos 1333/1 Ağustos 1917. _________, (1917b), “Tuba Ağacı Nazariyesi”, Muallim, Birinci Yıl, Sayı 12, 1 Temmuz 1333/1 Temmuz 1917. _________, (1329), Vatan İçin (Beş Konferans), Kader Matbaası. _________, (2012), Fenn-i Terbiye C.I-II, (Satı Bey ve Eğitim Bilimi, Fenn-i Terbiye), Hazırlayan: Mustafa Gündüz, Otorite Yayınları, Ankara.
• Somel, Selçuk Akşin, (2014), “Melekler ve Ajan Provokatörler: Mutlakıyet Devri Diyarbakır Okul Gençliği, Bürokrasi ve Ziya Gökalp’in İdadi Öğrenciliğine İlişkin Soruşturma Kayıtları (1894-1895)”, Yakın Türkiye Tarihinden Sayfalar-Sina Akşin’e Armağan, Hazırlayan: Mehmet Ö. Alkan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Tanyu, Hikmet, (1978), Ziya Gökalp Kronolojisi, Ankara.
• Tekeli, İlhan-İlkin, Selim, (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşum ve Dönüşümü, , Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Türkdoğan, Orhan, (1978), Ziya Gökalp’in Sosyolojisinde Bazı Kavramların Değerlendirilmesi, İstanbul.
• Ülken, Hilmi Ziya, (2001), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul. _________, (1939), Ziya Gökalp.
• Yahya Kemal [Beyatlı], (tarihsiz), Siyasi ve Edebi Portreler, İstanbul Fetih Cemiyeti, 4. baskı.
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II (1865-1876), (1978), Hazırlayanlar: Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Ziya Gökalp, (1922), “Babamın Vasiyeti”, Küçük Mecmua, Yıl 1, Sayı 17, 25 Eylül [1]338/25 Eylül 1922. __________, (1964a), “İslam Terbiyesi’nin Mahiyeti”, Milli Terbiye ve Maarif Meselesi, Diyarbakır Tanıtma Turizm Derneği Yayınları. __________, (1981a), “Maarif Meselesi I”, Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1981b), “Milli Terbiye I”, Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1981c), “Millî Terbiye II, Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1981d), “Milli Terbiye III”, Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1981e), “Milli Terbiye VI”, Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1918a), “Turan Nedir?” Yeni Mecmua, Sayı 31, 8 Şubat 1918. __________, (tarihsiz), Kızılelma, Hayriye Matbaası. __________, (1981f), Makaleler V, Hazırlayan: Rıza Kardaş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. __________, (1964b), Milli Terbiye ve Maarif Meselesi, Diyarbakır Tanıtma Turizm Derneği Yayınları. _________, (1973), Terbiye’nin Sosyal ve Kültürel Temelleri I, Hazırlayan: Ziya Kardaş, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. _________, (1918b), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Naşiri: Yeni Mecmua, İstanbul. _________, (1918c), Yeni Hayat, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, Nâşiri: Yeni Mecmua, İstanbul, _________, (1917), “Maarif Islahatında Tuba Nazariyesi”, Yeni Mecmua, Birinci Sene, Sayı 5, 9 Ağustos 1917. _________, (1914), “İslam Terbiyesinin Mahiyeti”, İslam Mecmuası, Sayı 1, 1330/1914.