Çankırı'da Unutulmuş Bir Gelenek: Çamaşırhaneler

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 57 - 80, 30.11.2019

Hacer Nurgül Begiç Rukiye Kaya

Öz

Çamaşırhaneler; toplumların
kimliğini oluşturan, sosyal bağ kurulmasına vesile olan, ortak kültür
unsurlarındandır. Toplu yerleşim alanlarından çamaşırhaneler; özellikle de köy
ve kasabalarda iş yapma ve dayanışmanın yaşandığı, komşu komşunun külüne muhtaç
düşüncesinin hakim olduğu, sosyal hayata hizmet etmiş işleyişiyle, usulleriyle,
adabıyla kendi içinde bir kültür oluşturmuşlardır. Tarihsel süreç içerisinde
yaşam biçimine bağlı olarak toplumlar da oluşturdukları gelenek ve görenekleri
ile değişen yaşam şartlarına uyum sağlamışlardır. Teknolojik gelişmelerin ve
toplumsal kalkınmanın sonucunda pek çok olgu gibi çamaşırhaneler ve beraberinde
getirdiği kültür de değişime uğramıştır. Mekân ve işleyiş değişse de
çamaşırhaneler, suyun evlerimize getirilmesiyle çamaşırhanelerin eski işlevleri
kalmamıştır. Bu çalışmada 1940-1975 yılları arasında Çankırı il merkezi, Ilgaz
ve Kızılırmak ilçelerindeki çamaşırhaneler ile pınar ve çeşme başında yapılan
yıkama ritüelleri incelenmiştir. Yörede kadınların belli günlerde çamaşır
yıkadığı alanlar Çankırı’da merkezde ve diğer ilçelerde çamaşırhane olarak
nitelendirilen yapılar olup, köylerde ve daha küçük yerleşim birimlerinde ise
çeşmelere su kenarlarına yakın noktalar olduğu görülmüştür. Çamaşır yıkanan bu
yerler, sabahın erken saatinde en güzel yerin kapılması için acele edildiği,
ateşlerin yakılıp kazanlarda suların kaynatıldığı, tokaçlarla çamaşırların
yıkanırken sohbet ve eğlencelerle sosyal etkinliklerin gerçekleştirildiği
alanlardır. Sahada yapılan çalışmalarda Çankırı merkezi ile Ilgaz ve Kızılırmak
ilçelerinde çamaşırhanelerin bulunduğu ve bir kısmının yapılarının henüz
kaybolmadığı görülmüştür. Bu çalışmada, Çankırı il
merkezi ve ilçelerindeki çamaşırhanelerin yapı özellikleri, günümüzdeki durumu
ve sosyo kültürel ve sosyo ekonomik yönü ele alınmıştır. Yörede saha
araştırılması yapılmış, kaynak kişilerle görüşülmüş, sanal ve yazılı kaynaklar
incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Çankırı, Ilgaz, Kızılırmak, kültürel zenginlik

Kaynakça

• Acar, T. (2019). Eskigediz’de (Kütahya) Su Mimarisi: Köprüler, Çamaşırhaneler, Su Kemerleri ve Su Deposu. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi. Cilt:2, Sayı:1, 1-32.
• Akbulak, Ö. (2015). Divanü Lugat-it-Türk’te Geçen Su İle İlgili Terimler Üzerine Bir İnceleme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3, 385-410.
• Akurgal, E. (2005). Anadolu Kültür Tarihi. TÜBİTAK Yayınları, 17. Baskı, Ankara.
• Ayhan, B. (2012). Çankırı Camileri-Türbeleri-Şifalı Suları. Çankırı: Yeni Gün Ofset.
• Balkır, B. Ö. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi. 1. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 297-314.
• Begiç, H. N. (2018). Ankara Kahramankazan Yöresinde Kaybolan Bir Kültürel Zenginlik; Çamaşırhaneler. 5. Uluslararası Halk Kültürü ve Sanat Etkinlikleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 102-118.
• Beyoğlu, S. (2010). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Çankırı’da Sosyo-Ekonomik Hayat, Çankırı Valiliği V.Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, 479-499.
• Çankırı Belediyesi Etüd Proje Müdürlüğü (2019). Çankırı Tatlısu Çamaşırhanesi Teşhir Tanzim Projesi
• Çankırı Kültür Envanteri (2014). Çankırı Kültür Envanteri: Çankırı. Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Çetiner, O. (2011). Çankırı Tarihinde Yer alan Kültür Öğelerinden Mimari Yapı Örnekleri ve Milli Mücadele Döneminde Çankırı’dan Mimari Bir Örnek, Çankırı Araştırmaları Dergisi, 6 (7).
• Drew-Bear, T. (2008), Antik Dönemde Çankırı. 100. Yıla Doğru Çankırı, IV. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, 13-15 Kasım 2008, 61-68.
• Dündar, A. (2005). Çankırı’daki Türk İslam Yapıları. Çankırı Valiliği III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, 28-29.
• http://www.cankiri.bel.tr/haberler3350/baskan-esene-tarihi-kentler-birligin-den-iki-odul.php (Erişim Tarihi: 12.09.2019).
• http://www.cankiri.gov.tr (Erişim Tarihi: 20.08.2019).
• İbiş, R. (2014). Bölge Tarihi. Çankırı Kültür Envanteri içinde (s. 10-18). Çankırı: Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Kabaklı, A (2004). Türk Edebiyatı. Türk Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Kankal, A. (2010). XVI.-XVII. Yüzyıllarda Çankırı’da Sosyal Hayat. Çankırı Valiliği V.Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, 87-108.
• Kuter, N., Erdoğan, E. (2008). Çankırı Kentsel Sit Alanı Kaynak Potansiyelinin Saptanmasında Bir Yöntem. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1), 35-44.
• Şahin, İ. (1993). TDV İslam Ansiklopedisi (8. Cilt), İstanbul.
• T.C. Çankırı Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2017 Yılı Çevre Durum Raporu (2018). Çed ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve Çevre Denetimi Şube Müdürlüğü, Çankırı.
• Tuna, F. (2010). Çankırı’nın Coğrafi Özelliklerinin Şehirsel Gelişim Potansiyeli Yönünden Değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, (21), 219-239.
• KK1: Meliha Yılmaz: 1978, Ev Hanımı, 26 Nisan 2019 tarihinde Çankırı'da yapılan görüşme. Ses kayıtları Rukiye Kaya arşivindedir.
• KK2: Aynur Özdemir: 1959, Emekli, 15 Mayıs 2019 tarihinde Çankırı'da yapılan görüşme. Ses kayıtları Rukiye Kaya arşivindedir.
• KK3: Fatma Kaya; 1945, Ev Hanımı, 16 Nisan 2019 tarihinde Çankırı'da yapılan görüşme. Ses kayıtları Rukiye Kaya arşivindedir.
• KK4: Satı Eski:1947, Ev Hanımı,12 Mart 2019 tarihinde Çankırı'da yapılan görüşme. Ses kayıtları Rukiye Kaya arşivindedir.
• KK5: Münire Şahin: 1952, Ev Hanımı, 12 Mart 2019 tarihinde Çankırı'da yapılan görüşme. Ses kayıtları Rukiye Kaya arşivindedir.