Osmanlı Timar Sistemi'nde Muasırlarının Gözünden Değişme ve Çözülme

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 149 - 173, 30.11.2019

Mehmet Doğan

Öz

Tarihçiler
genellikle, Kanuni’nin ölümünden sonra Osmanlı Devleti’nin bir gerileme içine
girdiği yönünde bazı
tespitlerde bulunurlar. Bir kısım tarihçi de, bu dönemi tanımlarken daha tarafsız
bir kavram olan dönüşüm tabirini
kullanmayı uygun
görürler. Osmanlı toplumunda ve müesseselerinde, XVI. yüzyıl sonu ve XVII.
yüzyılın ortalarına kadar önemli bir dönüşümün yaşandığı son zamanlarda yapılan
araştırmalarda yaygın bir kanaattir. Bizim çalışmamız
da, sözü edilen dönemde timar sisteminin bir Osmanlı temel kurumu olarak yönetim ve
organizasyonunda meydana gelen değişiklikleri ve çözülmeyi dönemin aydınlarının
gözünden değerlendirmektir. 

Anahtar Kelimeler

Timar sistemi, Nasihatnameler, Değişme ve Çözülme

Kaynakça

• Yazmalar
• Süleymaniye Küt., Reisülküttab 1004, 1632-33 Yıllarında Timar Düzenlemesi İçin Ahkâm ve Telhisât, 154-161.
• Ayn Ali Efendi, Kavânin-i Al-i Osman, Süleymaniye Küt., İzmirli İsmail Hakkı Bey Kit. 2472.
• Basılı Kaynaklar ve Araştırmalar
• Abou-El-Haj, R. (2000). Modern Devletin Doğası, 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (Çev. O. Özel ve C. Şahin), Ankara: İmge Kitabevi.
• Aykut, Ş. N. (2002). Osmanlı Sikkeleri, Türkler, X, Ankara: Yeni Türkiye Y.
• Ayn-ı Ali Efendi. (1979). Kavânîn-i Âl-i Osman der Hülâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân, (M. Tayyib Gökbilgin’in Önsözüyle), İstanbul.
• Başar, F. (1997). Osmanlı Tarih Yazıcılığında Kâtip Çelebi Asrı, Tarih ve Medeniyet, Haziran, s.41-50.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Doğan, M. (2006). Ankara Sancağı’nda Timar Sisteminin Dönüşümü, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Fodor, P. (1986). State and Society, Crisis and Reform, In the 15th-17th Century Otoman Mirror for Princes, Acta Orientalia Academiea Scientiarum Hung., XL, (2-3), Budapest,: 217-240.
• Gökbilgin, M. T. (1967). Kanunî Sultan Süleyman’ın Timar ve Zeâmet Tevcihi ile İlgili Fermanları. Tarih Dergisi, 22, 35-48.
• Gökbilgin, M. T. (1991) XVII. Asırda, Osmanlı Devletinde Islahat İhtiyaç ve Temayülleri ve Katip Çelebi, Katip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: TTK.
• Howard, D. A. (1987). Ăyn Ăli Efendi and the Literature of Ottoman Decline, The Turkish Studies Assoc. Bulletin, 11, 2, March, s.18-20.
• Howard, D. A. (1988). Ottoman Historiography and the Literature of 'Decline' of the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Journal of Asiatic Society, 22: 52-77.
• Howard, D. A. (1990). The Life and Career of an Ottoman Sipahi, Second Half of the Sixteenth Century, Aspects of Altaic Civilization III, (ed. Denis Sinor), Indiana Univ., Bloomington: 47-57.
• İnalcık, H. (1966). Kutadgu Bilig’den Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri, R. Rahmeti Arat İçin, Ankara: 259-275.
• İnalcık, H. (1980). Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700. AO, 6, 283-337.
• İpşirli, M. (1979-1980). Hasan Kâfi el Akhisari ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usulü’l-Hikem fî Nizâmi’l-Âlem, İ.Ü. Edb. Fak. Tarih Ens. Dergisi, S. 10-11, 239-278.
• İpşirli, M. (1991). Ayn Ali Efendi, TDVİA, IV, s.258-259.
• İpşirli, M. (2002). Osmanlı Esas Yapısının Bozulması ve Islahı Çalışmaları Üzerine Bazı Gözlemler, Türkler, C. X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 839-846.
• Kâtip Çelebi (1982). Düstûru’l-Amel li-Islahi’l-Halel, (Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar), (haz. Ali Can), Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• Koçi Bey (1985). Risâle, (sad. Z. Danışman), Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• Koçi Bey (1998). Risâle, (Yay. Haz. Y. Kurt), Ankara: Akçağ Yay.
• Levend, A. S. (1963). Siyasetnameler, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 27, Ankara, 167-194.
• Lewis, B. (1959-60). Osmanlı İmparatorluğunun İnhitatı Üzerine Bazı Düşünceler (çev. S. Tuğ), İslam Tetkikleri Dergisi, C.III, 161-178.
• Lütfi Paşa (1982). Asafname, (haz. A. Uğur), Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• Mumcu, A. (1976). Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Dîvan-ı Hümâyûn, Ankara: A.Ü. Hukuk Fak. Yay.
• Murphey, R. (1979). The Veliyuddin Telhis: Notes on the Sources and Interrelations between Koçi Bey and Contemporary Writers of Advice to Kings, Belleten, c.XLIII, s.169-172, s.547-571.
• Murphey, R. (1981). Dördüncü Sultan Murad’a Sunulan Yedi Telhis, VIII. Türk Tarih Kongresine Sunulan Bildiler (11-15 Ekim 1976), c.II, Ankara: TTK, s.1095-1099.
• Murphey, R. (1985). Kânunnâme-i sultânî lî Aziz Efendi, On Yedinci Yüzyılda Bir Osmanlı Devlet Adamının Islahat Teklifleri. Harward.
• Murphey, R. (1996). An Ottoman View from the Top and Rumblings from below: Sultanic Writs (Hatt-ı Hümayun) of Murad IV (R. 1623-1640), Turcica, 28, 319-338.
• Naima. (1864). Tarih, c. 3, İstanbul: Matbâa-i Amire.
• Nizâm’ül-Mülk (1995). Siyasetnâme, (Türkçesi:N. Bayburtlugil), İstanbul: Dergah Yay.
• Orhunlu, C. (1970).Osmanlı Tarihine Âid Belgeler: Telhisler, 1597-1607, İstanbul: Edebiyat Fak. Basımevi.
• Öz, M. (1991). Gelenekçi Islahat Düşüncesine Göre Osmanlı Devlet ve Toplum Düzenindeki Çözülmenin Mahiyeti, Türk Yurdu, Türk Düşünce Hayatı Özel Sayısı, 44, Nisan, s.49-52.
• Öz, M. (1999). Klâsik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler. İslami Araştırmalar, C. 12, S. 1, s.27-33.
• Öz, M. (2005). Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumları, İstanbul: Dergah Yay.
• Özkaya, Y. (1979) XVIII. Yüzyılın Sonlarında Timar ve Zeametlerin Düzeni Konusunda Alınan Tedbirler ve Sonuçları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XXVI, 32, s.219-255.
• Peçevi İbrahim Efendi (1983). Peçevi Tarihi, (haz. B. S. Baykal), c. I-II, Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• Savaş, A. İ. (1999). Layiha Geleneği İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit ve Teklifler, Bilig, s.9, Bahar, s.87-113.
• Selâniki Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî, c.I-II, (Yay.Haz. Mehmet İpşirli), Ankara: TTK.
• Stanford J. S. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. I, (çev. Mehmet Harmancı). E Yay.
• Tezcan, B. (2001). Searching for Osman:A Reassessment of the Deposition of the Ottoman Sultan Osman II (1618-1622), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Princeton University.
• Topçular Katibi Abdülkadir (Kadri) Efendi Tarihi (2003). c.I-II, (Yay. Haz. Zeki Yılmazer), Ankara: TTK.
• Uluçay, M. Ç. (1950-1955). Koçi Bey’in Sultan İbrahim’e Takdim Ettiği Risale ve Arzları, Zeki Velidi Togan’a Armağan, İstanbul: Maarif Basımevi, s.177-199.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1951). Kânûn-ı Osmanî Mefhumî Defter-i Hâkânî, Belleten, c.XV, s.57, Ocak, s.381-399.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1975). Osmanlı Tarihi, c.II, TTK, Ankara.
• Woodhead, C. (2002). Süleyman Üzerine Görüşler, Kanuni ve Çağı Yeniçağda Osmanlı Dünyası, (ed. M. Kunt ve C. Woodhead), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., s.165-192.
• Yılmaz, C. (2003). Osmanlı Siyaset Düşüncesi Kaynakları İle İlgili Yeni Bir Kavramsallaştırma: Islahatnameler, TALİD, C.I, S.2,. s. 299-328.
• Yücel, Y. (1977). XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İdari Yapısında Taşra Ümerasının Yerine Dair Düşünceler, Belleten, XLI, s.61-164.
• Yücel, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar Kitâb-ı Müstetâb- Kitabu Mesâlihi’l Müslimín ve Menâfii’l Mü’minin-Hırzü’l Müluk, Ankara: TTK.