Katip Çelebi Algısı Üzerine Düşünceler

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 3, 45 - 59, 15.12.2019

Serhat Küçük

Öz

Kâtip
Çelebi, on yedinci yüzyıl Osmanlı bilim dünyasının maruf şahsiyetlerindendir.
Genellikle eserleri ve söylemleri itibariyle olumlu olarak değerlendirilir.
Bununla birlikte nispeten sınırlı sayıda çalışmada ise eleştirilir. Bu
çalışmanın temel amacı da literatürdeki söz konusu övgü ve yergileri ortaya
koyup bunlar üzerinden bir değerlendirme gerçekleştirmektir. Bir yandan
literatürdeki Kâtip Çelebi algısı kritik edilirken diğer yandan bu algıların
ötesindeki Kâtip Çelebi’ye ulaşılmaya çalışılacaktır. Öncelikle
Kâtip Çelebi kısa yaşam öyküsü hatırlatılacak. Bu amaçla belli başlı bazı
eserleri hakkında bilgiler verilecek. Ardından kişiliği ve ilkeleri üzerinde
durulacaktır. Çalışmaları hakkında olumlu ve olumsuz görüşler örneklerle
sunulduktan sonra söz konusu görüşler ve bu görüşlere dayanak oluşturan
unsurlar değerlendirilecektir. Nihayetinde literatürü
değerlendirmekle birlikte mümkün olduğunca tarihsel gerçekliğe uygun bir Kâtip
Çelebi portresi önerilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Katip Çelebi, Osmanlı Bilimi, Türk Bilim Tarihi, Bilim Tarihi, Tarih Metodolojisi

Kaynakça

• Adıvar, A. A., (2011). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ahmet Refik (Altınay) (1932). Kâtip Çelebi. İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
• Ak, M., (1999). “Kâtip Çelebi”. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 20-22.
• Alexander, D. (2010). 21. Yüzyılda Din ve Bilim, (Çev. Cem Şimşek), Yeni Yaşam Yayınları.
• Babinger, F., (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baş, E., (2002). “Kâtip Çelebi (1609-1657)”. Türkler Ansiklopedisi, Cilt XI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 80-89.
• Birinci, A., (1990). “Katip Çelebi’nin Mizanü’l-Hakk’ı Yasaklanmış mıydı?”. Dergah 10, 17-20.
• Çuluk, S., (2017). “Dünya Çapında Bir 17. Yüzyıl Osmanlı Aydını Kâtip Çelebi”. #Tarih, 33, 28-31.
• Ergin, O. N., (1937). Muallim Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi. İstanbul: Bozkurt Basımevi.
• Ergin, O. N., (1977). Türk Maarif Tarihi. Cilt 3-4, İstanbul: Eser Matbaası.
• Fazlıoğlu, İ., (2004). “İki Ucu Müphem Bir Köprü: Bilim ile Tarih ya da Bilim Tarihi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2/4, 9-27.
• Fodor, P., (1986). “State and Society, Crisis and Reform, in 15th—17th Century Ottoman Mirror for Princes”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 40-2/3, 217-240.
• Gökbilgin, M. T., (1991). “XVII. Asırda Osmanlı Devletinde Islahat İhtiyaç ve Tamayülleri ve Kâtip Çelebi”. Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları, 177-193.
• Gökyay, O. Ş., (1991). “Kâtip Çelebi; Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri”. Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3-90.
• Gökyay, O. Ş., (2002). “Kâtip Çelebi”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 36-40.
• Gökyay, O. Ş., (1986). Kâtip Çelebi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gövsa, İ. A., (1946). Türk Meşhurları. İstanbul: Yedigün Neşriyat.
• Hagen, G., (2015). Bir Osmanlı Coğrafyacısı İş Başında. İstanbul: Küre Yayınları.
• İhsanoğlu, E., (2003). Osmanlılar ve Bilim. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Karal, E. Z., (1995). Osmanlı Tarihi. Cilt VIII, Ankara: TTK Basımevi.
• Kâtip Çelebi (2009). Fezleketü’l-Akvâli’l-Ahyar fi İlmi’t-Tarih ve’l-Ahbâr. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kâtip Çelebi (2013). Cihannümâ. (Haz. Bekir Karlıağa, Said Öztürk), İstanbul: Türk Dünyası Vakfı Yayınları.
• Kâtip Çelebi (1982). Düstûru’l-Amel li Islahi’l-Halel. (Haz. Ali Can), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Katip Çelebi (2017a). Fezleke. Cilt I-II, (Haz. Zeynep Aycibin), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Kâtip Çelebi (2017b). Keşfü’z-Zunûn. 5 Cilt, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kâtip Çelebi (1980a). Mîzanü’l-Hakk fi İhtiyari’l-Ahakk. (Haz. Orhan Şaik Gökyay), İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Kâtip Çelebi (2010). Süllemü’l Vusûl ilâ Tabakât’il-Fuhûl. 6 Cilt, (Der. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul: İRCİCA Yayınları.
• Kâtip Çelebi (1980b). Tuhfetü’l-Kibâr fî Esfâri’l-Bihâr. Cilt I-II, (Haz. Orhan Şaik Gökyay), İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Kazancıgil, A., (2000). Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Lewis, B., (2001). The Muslim Discovery of Europe. New York: W.W. Norton & Company Inc..
• Lewis, G., (1957). The Balance of Truth by Kâtib Chelebi. London: George Allen and Unwid ltd..
• Schmidt, J., (1996). What is Enlightenment. California: University of California Press.
• Şehsuvaroğlu, B. N., (1991). “İlham-al Mukaddes min-al Feyz-al Akdes Risâlesi ve Kâtip Çelebi’nin İlmî Zihniyeti Hakkında Birkaç Söz”. Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları, 141-176.
• Turan, Ş., (1990). Türk Kültür Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ülken, H. Z., (1991). “Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız”. Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları, 177-193.
• Ülken, H. Z., (2004). Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Walsh, J. R., (1962). “The Historiography of Ottoman-Safavid Relations in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Historians of the Middle East, (ed. Bernard Lewis, P.M. Holt), London: Oxford University Press, 197-211.
• Yurtoğlu, B., (2009). Katip Çelebi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yücel, H. Â., (1991). “Kâtip Çelebi ve Keşf-el-Zünun”. Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: TTK Yayınları, 219-220.