MAKBÛL HADİS

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 68 - 98, 30.04.2021

Hikmetullah Ertaş

Öz

MAKBÛL HADİS
Hadisler kabul edilebilirlik bakımından makbûl ve merdût olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Çalışmamız rivayetin sıhhat durumuna taalluk etmesi bakımından makbûl hadis ile ilgilidir.
Burada Hz. Peygamber’e (s. a. s.) ait olduğuna kanaat getirilen hadislerin tarihsel süreç içerisindeki parametrelerine dikkat çekilerek; mutakaddimûn usûl eserleri öncesi, mutakaddimûn dönemi ve mutaahhirûn dönemi şeklindeki başlıklara göre tespitler yapılmış değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu bağlamda makbûl hadisin içeriğine taalluk etmesi bakımından “sahîh”, “hasen”, “mürsel” “telâkki bil kabûl”, “ziyâdetü’s-sikâ” kavramları müellifleri değerlendirmede ölçek olarak kullanılmıştır.
Çalışmamızın neticesinde makbûl hadis parametrelerinin dönemsel siyâsî, fikrî cereyânlar çerçevesinde değişip şekillendiği görülmektedir. Bu bağlamda İmâm eş-Şâfiî (ö. 204/820), Ebû İsâ et-Tirmizî (ö. 279/892), Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî el-Büstî (ö. 388/ 998), Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014) ile Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî (ö. 643/1245) zikredilmesi gereken en önemli şahsiyetlerdir. Sahâbe dönemi kabul kriterlerinin eş-Şâfiî ile birlikte değiştiği, İbn Salâh’a gelene kadar bazı değişimler geçirdiği İbn Salâh’ın ise eş-Şâfiî’den sonraki süreç baz alarak kriterleri sabitlediği kanaatine varılmştır. Bununla birlikte diğer disiplinlerin yönelttiği eleştirilerin genelde tutucu ve savunmacı reflekslere dönüşerek kabul kriterlerinde mevcudu muhafaza şeklinde etkisini gösterdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Makbûl, Merdût, Hadis, Sahîh, Hasen

MAQBŪL HADITH

Öz

It is commonly known that hadiths are evaluated in two different categories named “maqbūl” (acceptable) and “mardūd” (rejected) as in the manners of their acceptability. Thus, this study especially examines the position of "maqbul" hadith as it is associated with the genuineness of the riwayas.Moreover, hadiths that are said to have been reported by Prophet Mohammed himself were not only sophisticated in the manner of their parameters in the historical process but also certain topics such as the pre-“Mutaqaddimūn” (early) period’s and “Mutaqaddimūn” period’s hadith methodology were covered. It was not neglected to study “Mutaakhirūn” period’s conditions too.There were several terms that have been regarded as signs and methods, used to comprehend the concept of makbul hadith and its entire sides. These terms are described “ṣaḥīḥ”, “ḥasan”, “mursal”, “telakki bi’l-kabul” and lastly “ziyadat al thiqat”.Consequently, this study shows that the parameters of maqbul hadith have been shaped through political, and philosophical conditions. In this manner, al-Shāfīʿi, al-Tirmid̲h̲ī, al-K̲h̲āṭṭābī, al-Ḥākim al-Naysābūrī and Ibn al-Ṣalāḥ were referenced. Also, another outcome of this study revealed that critiques coming from other disciplines led to emerging a defensive and radical reaction at first and then to increase in the affairs aiming the protection of the existing one/tradition.

Anahtar Kelimeler

Maqbūl, Mardūd, Hadith, Sunnah, Ṣaḥīḥ, Ḥasan

Kaynakça

• Aba, V. (2013a). Hatîb el-Bağdâdî’nin Hadis Usulü Anlayışı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aba, V. (2013b). Mütekaddimûn Dönemi Hadis Usûlü Eserlerinin Mukâyesesi. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(4), 233-249.
• Acar, Y. (2014). Zayıf Hadisin Amel Karinesiyle Desteklenmesi ve Tirmizî’nin Süneni. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], (37), 41-69.
• Aktepe, İ. E. (2018). Şafii Ve Öncesinde Sünnet. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Alkan, A. (2016). Hicri İlk İki Asır Fıkıh Eserlerinin Hadis Usûlü Terimlerinin Oluşumundaki Rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans). Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bağcı, H. M. (2003). Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu 2001, 541-576.
• Beyhakî, E. B. A. b el-H. b A. (1970). Menâkibu’ş-Şâfiʿî. ; (C. 1-2). Kahire : Dârü’t-Türas.
• Bilen, M. (1999). Sahih Hadisin Tanımı Üzerine. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 247-260.
• Çelik, A. (2017). Hadis Usûlü İlminin Doğuşu Ve Gelişimi Hicrî İlk III Asır. Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çiftci, M. E. (2019). Hadis Usûlünde Sahih Hadisin Tanımı Problemi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Dinçoğlu, M. (2008). Ebû Dâvud"un Sünen Adlı Eseri, Kaynakları Ve Tasnif Metodu. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ebû Dâvûd, S. b. el-Eşʿaŝ es-Sicistânî. (t.y.). Risâletu Ebî Dâvûd ʾilâ ʾehli Mekke. Beyrut: Dâru’l-ʿArabiyye.
• Ebû ʿAvâne, E. ʿAvâne Y. b. İ. en-Nîsâbûrî. (1998). Müsnedu Ebî Avane. ; (C. 1-4). Beyrut : Dârü’l-Ma’rife.
• el-Ezherî, E. M. M. b. A. b. el-Herevî. (2001). Tehzîbu’l-Luğa (C. 1-8). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî.
• el-Kâdî ʿİyâd, E.-F. ʿIyâd b. M. el-Yahsubî. (1982). Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. ; (C. 1-8). Rabat : Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuunü’l-İslâmiyye.
• el-Kâdî ʿİyâd, E.-F. ʿIyâd b. M. el-Yahsubî. (1998). İkmâlu’l-muʿlim bi fevâʾidi’l-Muslim (C. 1-8).
• el-Kâdî ʿİyâd, E.-F. ʿIyâd b. M. el-Yahsubî. (t.y.). El-İlmâʿ ilâ maʿrifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâʿ. Kahire : Dârü’t-Türâs.
• er-Râmehurmuzî, E. M. el-H. b. ʿAbdurrahmân b. H. el-Fârisî. (1971). El-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâʿî. Beyrut : Dârü’l-Fikr.
• Erdoğan, T. (2015). İbnü’s-Salâh’ın Hadislerin Tashih Ve Tahsinine Yönelik Görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Erul, B. (2004). Hadislerin Anlaşılması Meselesi (İslâm Geleneğinde Hadisleri Farklı Okuma Biçimleri). Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı (Tebliğ ve Müzakereler) 02-06 Ekim 2002, 95-114.
• Erul, B. (Ed.). (2020). İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet (1. bs.). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• es-Semʿânî, E.-M. M. b. M. el-Mervezî. (1999). Kavâtıʿu’l-edille fi’l-ʾUsûl (C. 1-2). Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• eş-Şâfiî, el-İ. B. E. A. M. b C. A. b B. ez-Zerkeşi. (1998). En-Nüket ala Mukaddimeti İbni’s-Salâh. ; (C. 1-3). Riyad : Edvaü’s-Selef.
• eş-Şehrezûrî, İ.-S. el-İ. E. A. O. b A. (1984). Ulumü’l-hadis = Mukaddimetu İbni’s-Salâh. ; (C. 1-1). Dımaşk : Dârü’l-Fikr..
• Feyyûmî, E.-ʿAbbâs A. b. M. b. ʿAlî el-H. (ö. 770/1369 civarı). (t.y.). El-Misbâhu’l-munîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. ; Beyrut : el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• Görmez, M. (2000). Sünnet ve Hadisin Anlaşılması Ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu (2. bs.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gürler, K. (2006). Ekolleşme Sürecinde Ehl-i Hadis’in Dini Anlam(landırm)a Yöntemi. Dinî Araştırmalar, 8(24), 27-58.
• Gürler, K. (2007). İçtihat Ve Taklit Tartışmaları Bağlamında Sened Açısından Hadislerin Sıhhati Meselesi -el-Emîr es-San‘ânî’nin İrşâdu’n-Nukkâd İlâ Teysîri’l-İctihâd’ı Özelinde-. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(3), 58-93.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, E. A. İ.-B. M. (1977). Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs (2. Baskı.). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hatîb el-Bağdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (1421). El-Fakîh ve’l-mutefekkih (2. bs., C. 1-2). Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî.
• Hatîb el-Bağdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (2006). El-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hattâbî, E. S. H. b. M. b. İ. b. el-Hattâb el-Bustî. (1351/ 1932). Meʿâlimu’s-Sünen (C. 1-4). Haleb: el-Matbaʿatu’l-ʿİlmiyye.
• Itr, N. (1981). Menhecü’n-nakd fî ulûmi’l-hadis (3. bs.). Dımaşk : Dârü’l-Fikr.
• İbn Ebî Hâtim, E. M. A. b. M. b. İ. (1371). El-Cerh ve’t-taʿdîl (C. 1-9). Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, E.-F. Ş. A. b. A. b. M. el-Askalânî. (1984). En-Nüket alâ Nüzheti’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker (C. 1-2). Medîne: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî.
• İbn Haldun, E. Z. V. A. b. M. b. H. (2004). Mukaddimetü İbn Haldun (C. 1-3). Dımeşk: Dâru’l-Belhi.
• İbn Hişâm, E. M. A. (1955). Es-Sîretü’n-nebeviyye (C. 1-2). Kahire : Mektebetu Mustafâ el-Bâbî’l-Halebî.
• İbn Huzeyme, E. B. M. b. İ. b. H. en-Nîsâbûrî. (1975). Sahihu İbn Huzeyme. ; (C. 1-4). Beyrut : el-Mektebü’l-İslâmî.
• İbn Kesîr, E.-F. İ. b. ʿOmer b. K. ed-Dimeşkî. (1951). İhtisâru ʿUlûmi’l-hadîs (2. bs.). Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Kuteybe, E. M. ʿAbdullâh b. M. b. K. ed-Dîneverî. (1999). Teʾvîlu muhtelifi’l Hadîs (2. bs.). el-Mektebu’l-İslâmî.
• İstemi, F. (2011). Er-Risâle ve Er-Risâle’de Geçen Hadis Istılahları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Kahraman, H. (2005). Kelâmdaki Bilgi Teorisinin Hadis İlmi Üzerindeki Etkileri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 89-110.
• Kandemir, M. Y. (Çev.). (1981). Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Karacabey, S. (1990). Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri Ve Önemi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Karaman, H. (1989). İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Karataş, M. (2017). Hadîs Rivayet Tarihi (2. bs.). İstanbul: Ensar.
• Kırbaşoğlu, M. H. (1997). İmam Şâfiî’nin “Risâle”sinin Hadis İlmindeki Etkileri. İslâmî Araştırmalar, 10(1-2-3), 87-99.
• Kırbaşoğlu, M. H. (2006). İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Koçyiğit, T. (2007). Hadis Tarihi. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurt, A. (2013). Sahih-i Müslim Mukaddimesinin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Müslim, E.-H. M. b. el-Haccâc. (1374-75/1955-56). El-Câmiʿu’s-sahîh (C. 1-5). Beyrut : Daru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî.
• Müslim b. Haccâc, E.-H. el-Kuşeyri en-Nîsâbûrî. (1955). Sahîh. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Nazlıgül, H. (2012). İmam Şafii’nin Hadis İlmine Katkıları (ss. 129-165). Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu (7-9 Mayıs 2010), sunulmuş bildiri, İstanbul: Kent Işıkları.
• Nevevî, E. Z. Y. b Ş. (1985). Et-Takrîb ve’t-teysîr li maʿrifeti suneni’l-beşîr en-neẑîr fî usûli’l-hadis. ; Beyrut : Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî.
• Nevevî, E. Z. Y. b Ş. (1987). İrşâdu tullâbi’l-haka’ik ilâ ma’rifeti süneni hayri’l-halâ’ik sallallahu ’aleyhi ve sellem. Medine : Mektebetü’l-İman.
• Özafşar, M. E. (2015). İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı (2. bs.). Ankara: Otto.
• Özsoy, A. (2011). Hicrî I. Yüzyıl Hadîs Tenkîd Kriterleri Ve İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Özşenel, M. (1999). Sünnet Ve Hadisi Değerlendirme Ve Anlamada Ehl-i Rey Ehl-i Hadis Yaklaşımları Ve İmam Şeybânî. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Polat, S. (1997). Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sabbâh, A. İ. (1997/1419). El-Hadîsü’s-Sahîh ve menhecü’l-’ulemâi’l-müslimîn fi’t-tashîh (1. bs.). Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Sehâvî, E.-H. Ş. M. b A. b M. (2003). Fethü’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. ; (C. 1-4). Mısır : Mektebetu’s-sunne.
• Sehâvî, E.-H. Ş. M. b A. b M. (2008). Şerhu’t-Takrîb ve’t-teysîr li ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr (2. bs.). Amman : ed-Dâru’l-Eseriyye.
• Suyûtî, E.-F. C. A. b E. B. (t.y.). Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbu’n-Nevevî (C. 1-2). Riyad : Dâru Taybe.
• Şafii, E. A. M. b İ. b A. (1940). Er-Risâle. ; (C. 1-3). Kahire : Mustafa el-Babi el-Halebi.
• Şehrezûrî, E. A. T. O. b S. A. b M. İ.-S. (1987). Sıyânetu Sahîhi Muslim mine’l-ihlâl ve’l-galat ve himâyetuhû mine’l-iskât ve’s-sakat. Beyrut : Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• Şehrezûrî, E. A. T. O. b S. A. b M. İ.-S. (2002). Mukaddimetu İbnü’s-Salâh fi ulumi’l-hadis. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Tirmizî, E. Î. M. b Î. (2013). El-ʿİlelu’s-Sağîr. Cübeyl: Dâru’s-Sıddîk.
• Türcan, Z. (Ed.). (2016). Hadis: El Kitabı. Grafiker yayınları. Ankara : Grafiker Yayınları.
• Ukaylî, E. C. M. b A. b M. b H. (2013). Ed-Duafâü’l-kebîr (C. 1-4). Beyrut: Dâru’t-Teʾŝîl.
• Ünal, İ. H. (1989). İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yücel, A. (2003). Makbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
• Yücel, A. (2013). Hadis Tarihi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları; 251. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Yücel, A. (2020). Hadis Istılahlarının Doğuşu Ve Gelişimi Hicri İlk Üç Asır (3. bs.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Zeynuddîn el-ʿIrâkî, E.-F. ʿAbdirrahîm b. el-H. b. ʿAbdurrahmân. (1423). Şerhu’t-Tabṡıra ve’t-Teẑkira. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Özdemir, V. (2013). Hadîslerin Sıhhat Açısından Taksimi ve Hasen Hadîs Istılâhının Ortaya Çıkışı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45.
• Liv, C. (2020). Fıkhın Kaynaklarına ve Fıkıh Mezheplerine Oryantalist Yaklaşım. Fecr Yayınları.