Toplumsal Cinsiyetin Gölgesinde Kadının Varoluşu ve Eşitlik Anlayışı: Bitlis’te Yaşayan Kadınlar Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 95 - 109, 25.04.2025

Barış Çağırkan , Günal Bilek

https://doi.org/10.54558/jiss.1474466

Öz

Amaç: Bireylerin anatomik özellikleri ve biyolojik durumları cinsiyet terimi altında değerlendirilmektedir. Toplumsal cinsiyet bir edinim veya durum değildir; aksine, sosyal etkileşim sürecinde zamanla oluşmaktadır. Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet eşitliği çalışmalarında kadınların içinde bulundukları sosyal yapı son derece önemlidir. Bu araştırma, Bitlis’te yaşayan kadınların toplumsal cinsiyet algılarını ve cinsiyet eşitliği konusundaki tutumlarını ortaya koymayı amaçlamakta olup, aynı zamanda demografik değişkenler doğrultusunda bu algı ve tutumları analiz etmeyi hedeflemektedir.
Yöntem: Bu çalışmada araştırma evreni, Bitlis’te ikamet eden ve 18 yaş ve üzeri kadınlardan oluşmaktadır. Nicel araştırma yöntemi çerçevesinde tasarlanan bu çalışmada, veri toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu; demografik değişkenleri belirlemeye yönelik sorular, toplumsal cinsiyet eşitliği ölçeği ve toplumsal cinsiyet algısı ölçeğini içermektedir. Çalışma kapsamında, Bitlis’te yaşayan 360 kadın katılımcıdan elde edilen veriler, SPSS istatistik programı aracılığıyla analiz edilerek değerlendirilmiştir.
Bulgular: Araştırma bulgularına göre, Bitlis’te yaşayan kadınların yaşı ilerledikçe geleneksel cinsiyet rollerine yönelik eğilimleri artmakta, buna karşılık cinsiyet eşitliği algıları azalmaktadır. Eğitim seviyesi yükseldikçe geleneksel cinsiyet rollerine yönelik tutumlar zayıflarken, cinsiyet eşitliği algısı güçlenmektedir. Bekar kadınların geleneksel cinsiyet rollerine yönelik tutumları daha esnek olup, cinsiyet eşitliği algıları daha yüksektir. Benzer şekilde, evlenme yaşı ilerledikçe kadınların geleneksel cinsiyet rollerine yönelik tutumları daha az katı hale gelmekte ve cinsiyet eşitliği algıları artmaktadır. Çocuk sahibi olan kadınların ise geleneksel cinsiyet rollerine dair algıları daha karmaşık bir yapı sergilerken, cinsiyet eşitliği algıları daha düşük seviyede kalmaktadır.
Sonuç: Bu bulgular doğrultusunda, Bitlis’te yaşayan kadınların toplumsal cinsiyet algıları ve cinsiyet eşitliğine yönelik tutumları; yaş, doğum yeri, eğitim seviyesi, medeni durum, evlenme yaşı ve çocuk sahibi olma gibi demografik değişkenler doğrultusunda farklılık göstermektedir. Eğitim düzeyinin yükselmesi ve kentleşmenin artması, kadınların geleneksel cinsiyet rollerine yönelik algılarını zayıflatırken, cinsiyet eşitliği algısını güçlendirmektedir.
Özgünlük: Bu çalışma, Bitlis’te yaşayan kadınların toplumsal cinsiyet algıları ve cinsiyet eşitsizliği konusundaki tutumlarını inceleyen öncü nicel araştırmalardan biri olma özelliğini taşımaktadır. Türkiye’nin güneydoğusunda yaşayan kadınların toplumsal cinsiyet konusundaki bakış açılarını ve deneyimlerini anlamaya yönelik önemli bir akademik boşluğu doldurmaktadır. Araştırmadan elde edilen bulgular, bölgedeki kadınların karşılaştıkları yapısal ve sosyo-kültürel zorlukları tespit etmede ve bu sorunlara yönelik politikalar ve çözümler geliştirmede önemli katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

kadın , cinsiyet eşitliği , toplumsal cinsiyet , Bitlis

Etik Beyan

Bu çalışmanın tüm hazırlanma süreçlerinde etik kurallara uyulduğunu yazarlar beyan eder. Aksi bir durumun tespiti halinde Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi’nin hiçbir sorumluluğu olmayıp, tüm sorumluluk çalışmanın yazarlarına aittir. Bu araştırmada bilimsel etik kurul onayı, 24.05.2021 tarihinde Bitlis Eren Üniversitesi Etik Kurul Komisyonu tarafından E-66073261-050.03-12367 sayı ve 2021-4 kararı ile alınmıştır.

A Women’s Existence and Sense of Gender Equality in the Shadow of Gender: A Quantitative Research on Women Living in Bitlis

Öz

Aim: The anatomical characteristics and biological conditions of individuals are evaluated under the term sex. Social gender is not an acquisition or a situation; on the contrary, it is formed over time through social interaction. The social structure in which women are located is extremely important in gender studies and gender equality studies. This study aimed to reveal the perceptions and attitudes of women living in Bitlis regarding gender equality and analyse these perceptions and attitudes in line with demographic variables.
Method: In this study, the research universe consisted of women aged 18 years and above residing in Bitlis. This study was designed within the framework of quantitative research methods, and a survey technique was used as the data collection tool. The survey form included questions to determine demographic variables, the gender equality scale, and the gender perception scale. Within the scope of the study, data obtained from 360 women participants living in Bitlis were analysed and evaluated using the SPSS statistical program.
Results: According to the research findings, as women living in Bitlis get older, their tendency towards traditional gender roles increases, while their perception of gender equality decreases. As the level of education increases, attitudes towards traditional gender roles weaken, while the perception of gender equality strengthens. Single women have more flexible attitudes towards traditional gender roles, and their perception of gender equality is higher. Similarly, as the age of marriage increases, women's attitudes towards traditional gender roles become less rigid, and their perception of gender equality increases. In contrast, women with children have a more complex perception of traditional gender roles, while their perception of gender equality remains at a lower level.
Conclusion: In line with these findings, gender perceptions and attitudes towards gender equality of women living in Bitlis differ according to demographic variables such as age, place of birth, level of education, marital status, age at marriage and having children. While increasing education levels and urbanisation weaken women's perceptions of traditional gender roles, they strengthen their perception of gender equality.
Originality: This study is one of the pioneering quantitative studies examining the gender perceptions and attitudes of women living in Bitlis City towards gender inequality. It fills an important academic gap in understanding the perspectives and experiences of women living in Southeast Turkey regarding gender. The findings of this study can make a significant contribution to identifying the structural and sociocultural challenges faced by women in the region and to developing policies and solutions to these problems.

Anahtar Kelimeler

women , gender equality , gender , Bitlis

Etik Beyan

The authors declare that ethical rules were followed in all preparation processes of this study. In case of detection of a contrary situation, Çankırı Karatekin University Journal of Social Sciences Institute has no responsibility, all responsibility belongs to the authors of the study. Scientific ethics committee approval for this research was received by Bitlis Eren University Ethics Committee Commission on 24.05.2021 with the decision number E-66073261-050.03-12367 and 2021-4.

Kaynakça

• Acar Erdol, T., Özen, F. & Toraman, Ç. (2019). Türkiye’deki eğitim fakültesi öğrencilerinin toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik görüşleri. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 793-844.
• Aktaş, Z. (2022). John Stuart Mill’in Faydacılık teorisinde “ahlaki yaptırım” problemi. Liberal Düşünce Dergisi, 107, 1-18.
• Altınova, H. H. & Duyan, V. (2013). Toplumsal cinsiyet algısı ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 24(2), 9-22.
• Barriga, A. Q., Morrison, E. M., Liau, A. K. & Gibbs, J. C. (2001). Moral cognition: Explaining the gender difference in antisocial behavior. Merrill-Palmer Quarterly, 47, 532-562.
• Bays, A. (2017). Perceptions, emotions, and behaviors toward women based on parental status. Sex Roles, 76(3), 138-155. DOI: 10.1007/s11199-016-0655-5
• Beder Şen, R. & Yurtkuran, S. (2004). Bitlis’te yaşayan ailelerin sosyo-demografik, sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel özellikleri ile toplumsal hayatta törenin gücü. Aile ve Toplum, 2(7), 1-7.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye’de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3, 108-114.
• Blackstone, A. (2003). Gender roles and society. J. R. Miller., R. M. Lerner & L. B. Schiamberg (Ed.), Human Ecology: An Encyclopaedia of Children, Families, Communities, and Environments (s. 335-338) içinde. Orono: Digital Commons.
• Briffiault, R. (1990). Analar (Ş. Yeğin, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
• Brussino, O. & McBrien, J. (2022). Gender stereotypes in education: Policies and practices to address gender stereotyping across OECD education systems. Erişim adresi: https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2022/05/gender-stereotypes-in-education_a6f2df0e/a46ae056-en.pdf
• Burçak, S. (2022). Stereotypes toward voluntarily childless people. Psychological Applications and Trends 2022. Erişim adresi: https://doi.org/10.36315/2022inpact081
• Butler, J. (2008). Cinsiyet belası: Feminist kimliğin altüst edilmesi (B. Ertür, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Callan, V. J. (1983). Perceptions of parenthood and childlessness: A comparison of mothers and voluntarily childless wives. Population & Environment: Behavioral & Social Issues, 6(3), 179–189. DOI: https://doi.org/10.1007/BF01258959
• Charles, M. & Grusky, D. B. (2005). Occupational ghettos: The worldwide segregation of women and men (Vol. 200). Stanford, CA: Stanford University Press.
• Chrisler, C. & Lamer, S. (2016). Gender. N. A. Naples (Ed.), The Wiley Blackwell Encyclopaedia of Gender and Sexuality Studies. Erişim adresi: Onlinelibrary.wiley.com
• Cornell, R. W. (1987). Toplumsal cinsiyet ve iktidar (C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çakır, M. & Karakoç, R. (2023). Türkiye Cumhuriyeti’nde parlamentoda kadın temsili. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 278-293.
• Çavdar, D. (2013). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları ve romantik ilişkilerde akılcı olmayan inançları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çelik, C. (2010). Değişim sürecinde Türk aile yapısı ve din. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 8, 25-35.
• DeWall, C. N., Altermatt, T. W. & Thompson, H. (2005). Understanding the structure of stereotypes of women: Virtue and agency as dimensions distinguishing female subgroups. Psychology of Women Quarterly, 29(4), 396-405.
• Dotti Sani, G. M. & Quaranta, M. (2016). The best is yet to come? Attitudes toward gender roles among adolescents in 36 countries. Sex Roles, 77(1), 30-45. DOI: https://doi.org/10.1007/s11199-016-0698-7
• Dökmen, Z. Y. (2012). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi. Ersoy, Ş. (2009). Kimlik, cinsiyet, toplumsal cinsiyet kavramları ve müziğe yansımaları. Folklor/Edebiyat, 60, 111-124.
• Erzeybek, B. & Çifçi, E. G. (2019). Akademisyen kadınların toplumsal cinsiyet rolleri ve evlilik uyumu. Sosyal Çalışma Dergisi, 3(1), 61-80.
• Etaugh, C. & Birdoes, L. N. (1991). Effects of age, sex, and marital status on person perception. Perceptual and Motor Skills, 72(2), 491-497.
• Fatima, F., Rahat, R. & Sadaf, F. (2023). Beyond the motherhood mandate: Examining the factors that shape the self-perceptions of involuntary childless women. Pakistan Journal of Social Research, 5(2), 259-269.
• Gedik, E., Çakır, H. & Coşkun, A. (2020). Bir inşaa süreci olarak erkeklik: Yozgat örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 84-95.
• Gezer Tuğrul, Y. (2018). Erken Yaşta evlendirilen kadınların evlilik süreçleri, deneyimleri ve sonraki yaşamları üzerine nitel bir çalışma. Sosyoloji Notları, 1(2), 2-38.
• Giddens, A. (2008). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Gigy, L. (1980). Self-concept of single women. Psychology of Women Quarterly, 5, 321-340.
• Gilleard, C. & Higgs, P. (2020). Ageing and gender. C. Gilleard & P. Higgs (Ed.), Social Divisions and Later Life: Difference, Diversity and Inequality (s. 41-68) içinde. Bristol: Policy Press.
• Gözütok, F. D., Toraman, Ç. & Acar-Erdol, T. (2017). Toplumsal cinsiyet eşitliği ölçeğinin (TCEÖ) geliştirilmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1036-1048.
• Güzel, B. (2020). Türkiye’deki sosyal hizmet uzmanlarının toplumsal cinsiyet algısının belirlenmesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 16, 82-100.
• Hassan, Ü. (1985). Eski Türk toplumu üzerine incelemeler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Hoffman, S. M. (1998). Eve and Adam among the embers: Gender patterns after the Oakland Berkeley firestorm. E. Enarson ve B. Morrow (Ed.), The Gendered Terrain Of Disaster: Through Women’s Eyes (s. 55-61) içinde. Westport, Conn: Praeger.
• Inglehart, R. & Norris, P. (2003). Rising tide: Gender equality and cultural change around the world. Cambridge: University Press.
• Kabir, M. R., Ghosh, S. & Shawly, A. (2019). Causes of early marriage and its effect on reproductive health of young mothers in Bangladesh. American Journal of Applied Sciences, 16(9), 289-297.
• Kaya, F. Ş. & Uysal, V. (2015). Günümüzde dindarlık ve toplumsal cinsiyet rolü algıları üstüne bir araştırma. Journal of International Social Research, 8(36), 646-662.
• Külekçi, C. & Canbay, T. (2012). Kadına haklarının kazandırılmasıyla birlikte cinsiyete duyarlı bütçeleme. Electronic Journal of Vocational Colleges, 2(1), 32-48.
• Liao, T. F. & Cai, Y. (1995). Socialization, life situations, and gender-role attitudes regarding the family among white American women. Sociological Perspectives, 38(2), 241-260.
• Lobel, T. E., Nov-Krispin, N., Schiller, D., Lobel, O. & Feldman, A. (2004). Gender discriminatory behaviour during adolescence and young adulthood: A developmental analysis. Journal of Youth and Adolescence, 33, 535-546.
• Lott, B. & Mauso, D. (2002). Gender development: Social learning, encyclopaedia of women and gender sex similarities and differences and the impact of society on gender (J. Worell, Ed.). USA: Academic Press.
• Miller, V. (2014). Why are sex and gender important to basic physiology and translational and individualized medicine? American Journal of Physiology: Heart and Circulatory Physiology, 306, H781-H788.
• Mollaeva, E. A. (2018). Gender stereotypes and the role of women in higher education (Azerbaijan case study). Education and Urban Society, 50(8), 747-763.
• Moore, V. A. (2001). “Doing” Racialized and gendered age to organize peer relations: Observing kids in summer camp. Gender & Society, 15(6), 835-853.
• Newman, L. K. (2002). Sex, gender and culture: Issues in the definition, assessment and treatment of gender identity disorder. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 7(3), 352-359.
• Öngen, B. & Aytaç, S. (2013). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları ve yaşam değerleri ilişkisi. Sosyoloji Konferansları, 48(2), 1-18.
• Pınar, G., Taşkın, L. & Eroğlu, K. (2008). Başkent Üniversitesi öğrenci yurdunda kalan gençlerin toplumsal cinsiyet rol kalıplarına ilişkin tutumları. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 15(1), 47-57.
• Powell, G. N. & Greenhaus, J. H. (2010). When Work and family are both important: A review and agenda for research on the work-family interface. Journal of Management, 36(5), 1008-1030.
• Rosenzweig, J. M. v& Dailey, D. M. (1991). Women’s sex roles in their public and private lives. Journal of Sex Education and Therapy, 17(2), 75-85.
• Rotman, D. & Rotman, D. (2009). Theoretical Framework for Understanding Gender Roles & Relations. D. Rotman (Ed.), Historical Archaeology of Gendered Lives, (s. 11-39) içinde. New York: Springer.
• Ryser, V. A. & Le Goff, J. M. (2018). The Transition to marriage for cohabiting couples: Does it shape subjective well-being and opinions or attitudes toward family?. R. Tillmann, M. Voorpostel ve P. Farago (Ed.), Social Dynamics in Swiss Society: Empirical Studies Based on the Swiss Household Panel, (s. 47-59) içinde. Switzerland: Springer.
• Sancar, S. (2011). Erkeklik: İmkansız iktidar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Saygılıgil, F. (2015). Toplumsal cinsiyet tartışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Sen, A. (1999). Development as freedom. USA: Oxford University Press.
• Severiens, S. & Dam, G. T. (1997). Gender and gender identity differences in learning styles. Educational Psychology, 17(1-2), 79-93.
• Taber, K. S. (2018). The use of Cronbach’s Alpha when developing and reporting research instruments in science education. Research in Science Education, 48, 1273-1296.
• Tuğrul, Y. G. (2018). Erken yaşta evlendirilen kadınların evlilik süreçleri, deneyimleri ve sonraki yaşamları üzerine nitel bir çalışma. Sosyoloji Notları, 2(1), 2-38.
• Tuna Uysal, M., Tan Eren, G. & Şimşek, E. (2019). Toplumsalın Doğallaştırılması: Erken evliliklerde toplumsal cinsiyet algısı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(47), 196-220.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2023. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2023-53707#:~:text=Y%C4%B1llara%20g%C3%B6re%20ortalama%20ilk%20evlenme,2%2C6%20ya%C5%9F%20olarak%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti.
• UNESCO. (2023). Global Education Monitoring Report 2023: Technology in Education - A Tool on Whose Terms?. Paris: UNESCO. Erişim adresi: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000385723/PDF/385723eng.pdf.multi
• United Nations Children’s Fund (UNICEF). (2004). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. Erişim adresi: https://www.unicef.org/turkey/%C3%A7ocukhaklar%C4%B1nadairs%C3%B6zle%C5%9Fme
• United Nations Children’s Fund (UNICEF). (2005). Early marriage a harmful traditional practice: A statistical exploration, a statistical exploration. New York: UNICEF. Erişim adresi: http://www.unicef.org/publications/files/Early_Marriage_12.lo.pdf
• United Nations. (2020). Human Development Report 2020: The next frontier: Human development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. Erişim adresi: https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2020
• Vinson, C., Mollen, D. & Smith, N. G. (2010). Perceptions of childfree women: The role of perceivers and targets’ ethnicity. Journal of Community & Applied Social Psychology, 20(5), 426-432.
• Walker, P. & Cook, D. (1998). Brief communication: gender and sex: Vive la difference. American Journal of Physical Anthropology, 106(2), 255-269.
• World Economic Forum (WEF). (2023). Global Gender Gap Report 2023. Erişim adresi: https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2023.pdf
• Yakıt, E. & Coşkun, A. (2014). Toplumsal Açıdan çocuk yaşta evlilikler gerçeği: Hemşire ve ebenin sorumluluğu. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 11(3), 3-10.
• Yiğit, T. (2015). Feminist sosyal hizmet yaklaşımı bağlamında ataerkil ideoloji ve erken evlilikler (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Yüksekol, Ö. D., Duman, M. & Ozan, Y. D. (2020). The relationship between gender perception levels and infertility distress of infertile women in a university hospital, Turkey. Journal of Health Research, 36(1), 150-157.
• Zagirova, E. M. (2018). Family and children in life-settings of Daghestanians (According to the results of a sociological survey). History, Archaeology and Ethnography of the Caucasus, 14(1), 98-104.
• Zulqarnain, A., Zulqarnain, W. & Hashmi, N. U. (2022). “Alone or on my own” a perspective on marriage from single women of Pakistani media. Global Digital & Print Media Review, 5(3), 23-35.