POLITICS OF SETTLEMENT AND LAND DISTRIBUTION: THE MAKING OF THE LAW FOR PROVIDING LAND TO FARMERS

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 3, 77 - 105, 28.07.2015

Safiye Yelda Kaya

https://doi.org/10.15637/jlecon.83

Öz

This article examines land reform attempts in the early Turkish Republic (1923-1945). The
first part of the article deals with the processes of commercialization of agriculture in the 19th-century
Ottoman Empire and addresses the question whether commercialization significantly altered land
tenure. The articles then moves on to the 1930s, which, for most scholars, was the decade when singleparty
government’s interest in land reform began in earnest. This part examines legislative initiatives
of pre-1945 period with an eye to unearthing government’s purpose in advocating tenurial reform.
These initiatives include Settlement Law of 1934, reform bills drafted in 1935-1937 and the constitutional amendment of 1937, which brought a new rule on the confiscation of land. The last and
longest part of the article examines Law for Providing Land to Farmers of 1945 in relation to 1930s’
attempts on the one hand and the experiences of World War II on the other

Anahtar Kelimeler

Land Distribution, Settlement, Land Ownership and Tenure, Agrarian Reform

İSKÂN VE TOPRAK DAĞITIMI POLİTİKALARI IŞIĞINDA ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA KANUNU

Öz

Bu çalışmanın konusu erken Cumhuriyet dönemindeki toprak reformu girişimleridir.
Makalenin ilk kısmı Anadolu’da tarımsal üretimin ticarileşip pazar için meta üretiminin başladığı 19.
yüzyıl üzerine olup ticarileşmenin toprak mülkiyeti üzerindeki etkilerini tartışmaktadır. Bu tartışma,
Cumhuriyet dönemine miras kalan toprak mülkiyeti düzenini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.
1930’lardaki siyasi gelişmeler makalenin ikinci kısmının konusunu oluşturmaktadır. Bu kısımda 1945
öncesinde gündeme gelen çeşitli reform girişimlerini ele almaktadır. Literatürdeki hakim görüşe göre,
Tek Parti hükümeti toprak reformu fikrini 1930’ların ortalarında sahiplenmiş ve 1934 tarihli İskan
Kanunu’ndan başlayarak reform yönünde önemli adımlar atmıştır. Burada bahsi geçen adımlar 1935-
1937 yılları arasında hazırlanan fakat meclis gündemine alınmayan bir dizi toprak/zirai reform yasa
tasarısı ile 1924 Anayasanın kamulaştırma hükümlerinde yapılan 1937 tarihli değişikliktir. Buradaki
temel soru, Tek Parti hükümetini toprak üzerindeki mülkiyet ilişkilerine müdahale etmeye sevk eden
mülahazalara ilişkindir. Makalenin son ve en geniş kısmında ise 1945 tarihli Çiftçiyi Topraklandırma
Kanunu hem 1930’lar hem de İkinci Dünya Savaşı deneyimleri ışığında ele alınmaktadır

Anahtar Kelimeler

Toprak Dağıtımı, İskân, Toprak Mülkiyeti ve Toprak Kullanımı, Toprak Reformu

Kaynakça

• AKÇAY, A. A., 1987, Türkiye Tarımında Büyük Topraklı İşletmelerin Oluşum Süreçleri üzerine Notlar, 11. Tez, 7, 46-58.
• AKTAN, R., 1957, Mechanization of Agriculture in Turkey, Land Economics, 33 (4), 273- 285.
• AKTAR, A., 2000, Varlık Vergisi ve “Türkleştirme” Politikaları, İstanbul: İletişim Yayınları. ARICANLI, T., 1991, Property, Land, and Labor in Nineteenth-Century Anatolia, Keyder, Ç. & Tabak, F. (der.) Landholding and Commercial Agriculture in the Middle East içinde, Albany: State University of New York Press.
• AYDEMİR, Ş. S., 1966, İkinci Adam, II. Cilt, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• BALTA, E., 2002, 1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu: Reform mu Karşı Reform mu?, Praksis, 5, 277-298.
• BARKAN, Ö. L., 1980, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Türkiye’de Ziraî bir Reformun Ana Meseleleri, Türkiye’de Toprak Meselesi içinde, İstanbul: Gözlem Yayınları.
• BAŞAR, A. H., 1945, Atatürk’le Üç Ay ve 1930 dan Sonra Türkiye, İstanbul: Tan Matbaası.
• BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ, Ankara, Türkiye.
• BAŞVEKÂLET İSTATİSTİK UMUM MÜDÜRLÜĞÜ, 1956, 1950 Ziraat Sayımı Neticeleri, Yayın No. 371, Ankara: Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü.
• BİRİNCİ KÖY VE ZİRAAT KALKINMA KONGRESİ, 1938a, Orta Anadolu Ziraî İşletme Hesapları (1935-36 Rekolte Yılı), Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• BİRİNCİ KÖY VE ZİRAAT KALKINMA KONGRESİ, 1938b, Köy Kalkınması ve Ziraiğ Kalkınma Seferberliğinde Malî Plân için Menbalar, Ankara: T.C. Ziraat Vekâleti.
• BİRTEK, F. & KEYDER, Ç., 1975, Agriculture and the State: An Inquiry into Agricultural Differentiation and Political Alliances: The Case of Turkey, Journal of Peasant Studies, 2 (4), 448-467.
• BORATAV, K., 1974, 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BORATAV, K., 1988, Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÇİFTÇİYİ TOPRAKLANDIRMA KANUNU, 1945, T.B.M.M. Kanunlar Dergisi, Cilt 27, 696-707.
• DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ, 1965, 1963 Genel Tarım Sayımı Örnekleme Sonuçları, Yayın No. 477, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
• ERDOST, M. İ., 2010, Demokratikleşme Açısından Toprak Reformu, Bayramoğlu, S. (der.) Toprak Mülkiyeti Sempozyumu Bildirileri içinde, Ankara: Memleket Yayınları.
• ERGÜDER, Ü., 1970, Politics of Agricultural Taxation in Turkey: 1945-1965, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Syracuse University.
• FAROQHI, S., 1987, Agriculture and Rural Life in the Ottoman Empire (ca 1500-1878): A Report on Scholarly Literature Published between 1970 and 1985, New Perspectives on Turkey, 1(1), 3-34.
• GERBER, H., 1987 The Social Origins of the Modern Middle East, Boulder: Lynne Rienner Publishers.
• GÖZEL, O., 2007, The Implementation of the Ottoman Land Code of 1858 in Eastern Anatolia, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜRAN, T., 1998, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• HİRSCH, E., 1970, Poverty and Plenty on the Turkish Farm: A Study of Income Distribution in Turkish Agriculture, New York: Columbia University Press.
• HÜTTEROTH, W. D., 1974, The Influence of Social Structure on Land Division and Settlement in Inner Anatolia, Benedict, P., Tümertekin E. & Mansur, F. (der.) Turkey: Geographic and Social Perspectives içinde, Leiden: E.J. Brill.
• İNAN, S., 2005, Toprak Reformunun En Çok Tartışılan Maddesi: 17. Madde, Journal of Historical Studies, 3, 45-57. İNCİ, İ., 2010, Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Toprak Mülkiyet Dağılımı ile İlgili Bazı Düzenlemeler, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, 345-359.
• İSKÂN KANUNU, 1934, T.B.M.M. Kanunlar Dergisi, Cilt 13, 781-94.
• KALDOR, N., 1981-82, Türk Vergi Sistemi Üzerine Rapor, Önder, İ. (çev.), Toplum ve Bilim, 15-16, 90-93.
• KANBOLAT, Y., 1963, Türkiye Ziraatinde Bünye Değişikliği, Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Amme Enstitüsü.
• KARAÖMERLİOĞLU, A., 1998, Bir Tepeden Reform Denemesi: ‘Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun Hikayesi, Birikim, 107, 31-47.
• KARAÖMERLİOĞLU, A., 2000, Elite Perceptions of Land Reform in Early Republican Turkey, Journal of Peasant Studies, 27 (3), 115-141.
• KASABA, R., 1991, Migrant Labor in Western Anatolia, 1750-1850, in Keyder, Ç. & Tabak, F. (der.) Landholding and Commercial Agriculture in the Middle East içinde, Albany: State University of New York Press.
• KASABA, R., 1992, Open-Door Treaties: China and the Ottoman Empire Compared, New Perspectives on Turkey, 7, 71-89.
• KAYA, S. Y., 2014, Land Use, Peasants and the Republic: Debates on Land Reform in Turkey, 1923-1945, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KEYDER, Ç., 1981, The Definition of a Peripheral Economy: Turkey 1923-1929, Cambridge: Cambridge University Press.
• KEYDER, Ç., 1983a, The Cycle of Sharecropping and the Consolidation of Small Peasant Ownership in Turkey, Journal of Peasant Studies, 10 (2), 130-145.
• KEYDER, Ç., 1983b, Paths of Rural Transformation in Turkey, Journal of Peasant Studies, 11(1), 34-49.
• KEYDER, Ç., 1991, Introduction: Large-Scale Commercial Agriculture in the Ottoman Empire?”, in Keyder, Ç. & Tabak, F. (der.) Landholding and Commercial Agriculture in the Middle East içinde, Albany: State University of New York Press.
• KEYDER, Ç., 1993, The Genesis of Petty Commodity Production in Agriculture: The Case of Turkey, Stirling, P. (der.) Culture and Economy: Changes in Turkish Villages içinde, Cambridgeshire: The Eothen Press.
• KEYDER, Ç. & Pamuk, Ş., 1984, 1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Üzerine Tezler, Yapıt, 8, 52-63.
• KOÇAK, C., 2010, İkinci Parti: Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945- 1950), I. Cilt, Ankara: İletişim Yayınları.
• KÖYLÜ, K., 1957, Ziraat İktisadı: Zirai İşletmecilik I, Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• KÖYMEN, N., 1935, Köycülük Programına Giriş, Ankara: Ulus Matbaası. KURMUŞ, O., 1974, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: Bilim Yayınları.
• KURUÇ, B., 1987, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• MANSFIELD, P., 1965, Nasser’s Egypt, Middlesex: Penguin Books. METİNSOY, M., 2007, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Savaş ve Gündelik Yaşam, İstanbul: Homer Kitabevi.
• NOVİCHEV, A. D., 1966, The Development of Agriculture in Anatolia, Issawi, C. (der.) The Economic History of the Middle East, 1800-1914, Chicago: The University of Chicago Press.
• ÖKTE, F., 1951, Varlık Vergisi Faciası, İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
• ÖNDER, İ., 1988, Cumhuriyet Döneminde Tarım Kesimine Uygulanan Vergi Politikası, Pamuk, Ş. & Toprak, Z. (der.) Türkiye’de Tarımsal Yapılar içinde, Ankara: Yurt Yayınları.
• ÖZBEK, N., 1998, Köylü Aşar Yükünden Kurtuldu, Aksın, F. (der.) Cumhuriyetin 75 Yılı içinde, Cilt 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖZTÜRK, K., 1969, Cumhurbaşkanları’nın Türkiye Büyük Millet Meclisini Açış Nutukları, İstanbul: Baha Matbaası.
• PAMUK, Ş., 1987, Commodity Production for World-Markets and Relations of Production in Ottoman Agriculture, 1840-1913, İslamoğlu-İnan, H. (der.) The Ottoman Empire and the World-Economy, Cambridge: Cambridge University Press.
• PAMUK, Ş., 1991, War, State Economic Policies, and Resistance by Agricultural Producers in Turkey, 1939-1945, Kazemi, F. & Waterbury, J. (der.) Peasants and Politics in the Modern Middle East içinde, Miami: Florida International University Press
• QUATAERT, D., 1980, The Commercialization of Agriculture in Ottoman Turkey, 1800- 1914, International Journal of Turkish Studies, 1(2), 38-55.
• QUATERT, D., 1981, Agricultural Trends and Government Policy in Ottoman Anatolia, 1800-1914, Asian and African Studies, 15, 69-84.
• SİLİER, O., 1981, Türkiye’de Tarımsal Yapının Gelişimi (1923-1938), İstanbul: İstanbul Üniversitesi (Gözlem Matbaacılık)
• ŞAHİN, A., 2007, Ondokuzuncu Yüzyıl’da Samsun’da Çiftlik Sahibi Hazinedarzadeler ile Kiracı-Köylüler Arasındaki Arazi ve Vergi İhtilafı Üzerine Bazı Gözlemler ve Sorular, Kebikeç, 24, 75-88.
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945a, Çiftçiye toprak dağıtılması ve çiftçi ocakları kurulması hakkında kanun tasarısı ve Geçici Komisyon raporu (1/386), Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 17, Birleşim 54, Sıra Sayısı 97.
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945b, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 17, Birleşim 54, Sayfa 59-84 (14 Mayıs).
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945c, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 17, Birleşim 55, Sayfa 98-122 (16 Mayıs).
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945d, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 17, Birleşim 56, Sayfa 124-160 (17 Mayıs).
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945e, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 17, Birleşim 57, Sayfa 162-193 (18 Mayıs).
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945f, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 18, Birleşim 67, Sayfa 4-48 (1 Haziran).
• T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ, 1945g, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 18, Birleşim 68, Sayfa 51-111 (4 Haziran).
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 1945h, Yasama Dönemi 7, Yasama Yılı 3, Cilt 18, Birleşim 69, Sayfa 115-60 (5 Haziran)
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1934a, 1/335 numaralı İskân kanunu lâyihası ve İskân muvakkat encümeni mazbatası, Yasama Dönemi 4, Yasama Yılı 4, Cilt 23, Birleşim 68, Sıra Sayısı 189.
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1934b, Yasama Dönemi 4, Yasama Yılı 4, Cilt 23, Birleşim 68, Sayfa 140-60 (14 Haziran).
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1937a, Malatya mebusu İsment İnönü ve 153 arkadaşının Teşkilâtı esasiye kanununun 2, 44, 47, 48, 49, 50, 61, 74 ve 75 nci maddelerinin değiştirilmesine dair kanun teklifi ve Teşkilâtı esasiye encümeni mazbatası (2/44), Yasama Dönemi 5, Yasama Yılı 3, Cilt 16, Birleşim 33, Sıra Sayısı 89.
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1937b, Yasama Dönemi 5, Yasama Yılı 3, Cilt 16, Birleşim 33, Sayfa 58-75 (5 Şubat).
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1942a, Yasama Dönemi 6, Yasama Yılı 5, Cilt 28, Birleşim 1, Sayfa 3-5 (1 Kasım).
• T.B.M.M. ZABIT CERİDESİ, 1942b, Yasama Dönemi 6, Yasama Yılı 5, Cilt 28, Birleşim 3, Sayfa 14-36 (11 Kasım).
• TEOMAN, Ö. & KAYMAK, M., 2008, Commercial Agriculture and Economic Change in the Ottoman Empire during the Nineteenth Century: A Comparison of Raw Cotton Production in Western Anatolia and Egypt, Journal of Peasant Studies, 35 (2), 314- 334.
• TEŞKİLÂTI ESASİYE KANUNUNUN BAZI MADDELERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİNE DAİR KANUN, 1937, T.B.M.M. Kanunlar Dergisi, Cilt 17, 184-185.
• TEZEL, Y. S., 1994, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TİMUR, T., 1997, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara: İmge Kitabevi.
• TOKSÖZ, M., 2009, Bölgesel Ekonominin Oluşumu: Göçebe Hayattan Ticari Tarıma Çukurova, Toplumsal Tarih, 191, 78-83.
• TOKSÖZ, M & Yalçın, E., 1999, Modern Adana’nın Doğuşu ve Günümüzdeki İzleri, Kafescioğlu, Ç. & Thys-Şenocak, L. (der.) Aptullah Kuran için Yazılar içinde, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TURAN, İ., 2003, İsmet İnönü: Konuşma, Demeç, Mesaj ve Söyleşileri (1933-1938), www.ismetinonu.org.tr/ismet-inonu-1933-1938.htm [Erişim Tarihi: 15 Mart 2015].
• WARRINER, D., 1948, Land and Poverty in the Middle East, London: The Royal Institute of International Affairs.
• WARRINEER, D., 1957, Land Reform and Development in the Middle East: A Study of Egypt, Syria, and Iraq, London & New York: Oxford University Press.