Türkçede renk adlarıyla özel ad yapımı

Yıl 2013, Cilt: 9 Sayı: 2, 95 - 114, 01.10.2013

Nesrin Bayraktar

Öz

Türkçe renk adları açısından çok zengin bir dildir. Ancak bu zenginliğe rağmen renk adlarının dil bilimsel işlevselliği ve özel ad vermedeki yeri üzerine çalışmalar oldukça yeni ve yetersizdir. Bu çalışma, renk adlarının ad bilimindeki yeri ve Türkçe özel ad vermedeki işlevini ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu çalışmada ilk önce harita ve sözlük gibi temel kaynaklardan özel adlar taranmış, daha sonra bu özel adlarda kullanılan renk adlarının sıklık ve içerik analizi yapılmıştır. Türkçe özel ad vermede, toplam 17 farklı renk adının kullanıldığı görülmüştür. Dilin çevrim alanında daha uzun süredir var olan, kara, ak, gök ve sarı gibi kadim renk adları daha fazla tercih edilmiştir. Bu renk adları, daha eski tarihlerden bu yana kullanılageldiklerinden daha geniş bir kavram alanına sahiptir. Farklı özel ad türlerinde bazı renk adları, kavram alanlarındaki anlamlara göre daha çok tercih edilebilmektedir. Kişi adları, kadim renk adlarının yanında daha yeni renk adlarının da tercih edildiği dinamik bir alan olarak gözlemlenmiştir. Bu çalışma sonuç olarak Türkçe renk adlarının çok zenginliğini ve özel ad vermede dil bilimsel olarak işlevselliğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

renk adları, özel adlar, ad bilimi

Kaynakça

• Bayraktar, N.(2003). Renk adlarının Türkçenin söz varlığına katkıları. VIII. Uluslar Arası KIBATEK Edebiyat Şöleni, 16-20 Ekim 2003, Çanakkale.
• Bayraktar, N. (2004a). Kavram ve anlam boyutunda Türkçede kara ve siyah. 4. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu, 17-19 Haziran 2004, Çanakkale.
• Bayraktar, N. (2004b). Kara ve Siyah renk adlarının Türkçedeki kavram ve anlam boyutu üzerine. TÖMER Dil Dergisi, 126, 56-77.
• Bayraktar, N. (2005a). Kavram ve anlam boyutunda Türkçede ak ve beyaz. V. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu, 24-25 Haziran 2005, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul. Yıldız, C. ve Beyreli, L., Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları I-II; 35-50. Ankara: Pegem-A Yayıncılık.
• Bayraktar, N. (2005b). Kavram ve anlam boyutunda al, kırmızı ve kızıl. International Journal of Central Asian Studies Mustafa Canpolat Armağanı, 10(1), 145-165.
• Bayraktar, N. (2006). Kavram ve anlam boyutunda sarı ve tonları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Armağanı, 20, 209-218.
• Bayraktar, N. (2008a). Boz ve kır renk adlarının kavram, anlam ve biçim boyutu. 8. Uluslararası Dil, Yazın Deyişbilim Sempozyumu, 14-16 Mayıs 2008, İzmir.
• Bayraktar, N. (2008b). Renk adlarının Türkçede özel ad yapımında kullanımı. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-25 Ekim 2008. Ankara; VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 729- 751.
• Bayraktar, N. (2010a). Orhon yazıtlarında geçen renk adlarının anlam alanları üzerine. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 yıl sonra Türklük bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Çelik Şavk, Ü. Bildiriler Kitabı I-II, Ankara, 121- 128.
• Bayraktar, N. (2010b). Tarihten bugüne yeşil renk adının biçim, anlam ve kavram alanı. 3. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 16-18 Aralık 2010 İzmir. Yazar, İ. (2011) Bildiriler Kitabı, 186-193, İzmir.
• Berlin, B. ve Kay, P. (1969). Basic color terms, their universality and evolution, Berkeley: University of California Press.
• Boz, E (2004). Türkiye Türkçesinde kişi adı olarak meyve adları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 1-13.
• Çelik, F. (1942). Türklerde dört yönün renkle adlandırılması. Türk Amacı, (1)1, 38-41.
• Çiringel, Y. (2002). Konuşan Türkiye atlası. İstanbul: Kitapçı Yayınları.
• Duran, F. S. (1997). Büyük atlas. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Eren, H. (1988). Anadolu ağızlarında Rumca, İslâvca ve Arapça kelimeler. TDAY-Belleten 1960, 295- 371.
• Eren, H. (1989). Yer adlarımızın dili. TDAY-Belleten 1965, 155-165.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü, 2. baskı. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Finegan, E. ve Besnier, N. (1989). Language: its structure and use. Florida: Harcourt Brace Javanovich College Publishers.
• Gabain, A. V. (1968). Renklerin sembolik anlamları. (Çev.: Semih TEZCAN) Türkoloji Dergisi, 3(1), 107-113.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları kılavuzu. Ankara: TDEK Yayınları-618.
• Karabaş, S. (1996). Dede Korkut’ta renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaymaz, Z. (2000). Türkiye Türkçesi ve ağızlarında renk bildiren kelimelerin kullanılışı ve sistematiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997, 251-341
• Kırımhan, N. (2001). Türk kültüründe yedi rengin anlamı. Türk dünyasında nevruz dördüncü uluslararası bilgi şöleni bildirileri, 21-23 Mart 2001-Sivas. Ankara: AKM Yayınları, 107-111.
• Nerimanoğlu, K. V. (1996). Türk Dünya bakışında reng. Nevruz ve renkler, Türk dünyasında nevruz ikinci bilgi şöleni bildirileri, Ankara 19-21 Mart 1996. Ankara: AKM Yayınları-116.
• Öngör, S. (1980). Coğrafya terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları-467.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı-ı (A-E). İstanbul-Wien: Simurg- Österreichische Akademie Der Wissenschaften.
• www.tdk.gov.tr/sozluk/html
• http://tdk.org.tr/adsozlugu.html
• Yalçın, A. (2002). Dünden bugüne adlarımız soyadlarımız, İstanbul: Geçit Kitabevi.
• Coining proper names through colour terms in Turkish