The Art of Tawjih in Arabic Language Rhetoric

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1 - JLR, 111 - 124, 30.12.2023

Hasan Selim Kıroğlu

https://doi.org/10.51726/jlr.1386402

Öz

The richness of Arabic language literature has enabled the development of various arts in the field of eloquence. One of these arts, “tawjih” (توجيه), has an important position in rhetorical literature. This literary concept aims to enrich communication by offering its interlocutors various possibilities of meaning. Tawjih, which was frequently used in Arabic poetry and prose in the pre-Islamic period, also plays an important role in the Holy Qur'an. At the time of the Qur'an's revelation, it was addressed to an elite community that was particularly rhetorically strong. It was necessary for the addressee to clearly understand what the speaker meant. Thanks to the art of tawjih, it increased the expressive power of the language and left the meaning to the addressee easily. Although this art has an important place in Arabic rhetoric, it is often confused with another rhetorical art, “tawriya”. While tawriya can be performed with only one word, tawjih is performed with longer sentences or a few words with the possibility of double meaning. In tawjih, however, there can be both positive and negative possibilities in addition to the distant meaning. Tawjih and other rhetorical arts are important examples that reflect the richness and flexibility of the Arabic language. Other arts such as ihām, tahyīl, mugalata-i ma'neviyya, and ibhām are sometimes confused with tawjih, and each of them has its own unique structure. Especially arts such as tawjih and ibhām are used to diversify the meaning of texts and to make the interlocutors think. Therefore, understanding these arts is of vital importance for the correct interpretation and translation of Arabic texts. This article aims to delve deeper into the meaning and functioning of tawjih and other rhetorical arts. In this way, it will provide an opportunity to better understand the richness and impact of the Arabic language in terms of eloquence.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Tawjih, Rhetoric, Art, Qur

Arap Dili Belağatında Tevcih Sanatı

Öz

Arapça dil edebiyatının zenginlikleri, belagat alanında çeşitli sanatların geliştirilmesine olanak tanımıştır. Bu sanatlardan biri olan “tevcih” (توجيه) belagat literatüründe önemli bir konuma sahiptir. Bu kavram, muhataplarına çeşitli anlam ihtimalleri sunarak iletişimi zenginleştirme amacını gütmektedir. İslam öncesi dönemde Arapça şiir ve nesirde sıkça kullanılan tevcih, Kur’an-ı Kerim'de de önemli bir rol oynamaktadır. Kur’an-ı Kerim'in nazil olduğu dönemde, özellikle retorik açıdan güçlü olan elit bir topluluğa hitap edilmekteydi. Muhatap kişinin, sözü söyleyenin hangi anlamı kastettiğini net bir şekilde anlaması gerekmekteydi. Tevcih sanatı sayesinde dilin ifade gücünü artırarak anlamı muhataba kolaylıkla bırakıyordu. Bu sanat, Arapçada önemli bir yer tutmasına karşın, diğer bir belagat sanatı olan “tevriye” ile karıştırılmaktadır. Tevriye, yalnızca bir lafızla yapılabiliyorken, tevcih daha uzun cümleler ya da birkaç kelime ile çift anlama gelme olasılığı gerçekleştirilir. Ancak uzak anlamın yanı sıra hem olumlu hem de olumsuz ihtimaller bulunabilmektedir. Tevcih ve diğer belagat sanatları, Arap dilinin zenginliği ve esnekliğini yansıtan önemli örneklerdir. İhâm, tahyîl, mugalata-i ma’neviyye, ibhâm gibi diğer sanatlar da, bazen tevcih ile karıştırılabilmekte, temelde her biri kendi özgün yapılarına sahiptirler. Özellikle tevcih ve ibhâm gibi sanatlar, metinlerin anlamını çeşitlendirerek, muhatapları düşündürmek amacını hedeflemektedir. Bu nedenle, bu sanatların anlaşılması, Arapça metinlerin doğru bir şekilde çevrilmesi adına hayati öneme sahiptir. Bu makale, tevcih ve diğer belagat sanatlarının anlamını ve işleyişini daha da derinlemesine incelemeyi amaçlamaktadır. Bu sayede, Arap dilinin belagat açısından zenginliği ve etkisini daha iyi anlama fırsatı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Tevcih, Retorik, Sanat, Kur’ân-ı Kerim.

Kaynakça

• Abbasî, A. b. A. (1367/1947). Meʿahidu’t-tensis ʿala şevahidi’t-Telhîs. Kahire: Alemu’l-Kutub.
• Ağırakça, A. (2004). Ebü’l-Misk Kâfûr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kafur-ebul-misk
• Akçay, G. (2014). Fuzuli ve Nedim’in “Eyler Beni” Redifli Gazellerinin Yapısalcı Yöntemle Karşılaştırılması. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(7), 133-156. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/593802
• Akdağ, A. (2019). Telhîsü’l-Miftâh’in Türkçe Tercüme Ve Şerhlerine Göre Tevcîh Sanati, Inijoss. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 583-595. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910640
• Akgündüz, A. (1443/2022). Sarf Nahiv ve Belağat İlimleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akkavi, İ. F. (1417/1996). el-Mu’cemu’l-mufassal fî ulumi’l-Belaga: El-Bedi’ ve’l-Beyân. (A. Şemseddin, Ed.). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Askerî, H. b. A. b. S. el-. (1412/1992). Mu’cemu’l- el-Furûku’l-lugaviyye. Kum: Müessesetu en-Neşri’l-İslâmiyyi.
• Âşıkkutlu, E. (2004). Mübhem. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr
• Aydın, M. A. ve Halaçoğlu, Y. (2004). Cevdet Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/cevdet-pasa
• Aynî, B. M. b. A. b. M. b. A. el-. (1390/1970). Babu Ma kile fi zi’l-vecheyn. Umdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahihi’l-Buhârî. Kahire: İdaretu’t-Tabaati’l-Muniriyye.
• Bayraktar, B. (1428/2007). Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Meali. İstanbul: Bayraklı Yayınları.
• Bedilli, K. (2004). Süleyman Hüsnü Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-husnu-pasa
• Bilgegil, M. K. (109/1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Birışık, A. (2004). Ulûmü’l-Kur’ân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ulumul-kuran
• Bolelli, N. (1436/2015). Belâgat (9. bs.). İstanbul: İFAV Yayınları.
• Bulut, A. (1437/2016). Belagat-i Müyessere. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Bulut, A. (1431/2010). Kur’ân-ı Kerim’in Anlaşılmasında Belâgatin Rolü: Tevriye Sanatı Örneği. Kur’ân ve Tefsir Akademisi, Kur’ân ve Tefsir Akademisi Araştırmaları: 2, Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar içinde (ss. 67-92). İstanbul: Özkan Matbaacılık.
• Bulut, A. (t.y.). Kur’ân-ı Kerim’in Anlaşılmasında Belâgatin Rolü: Tevriye Sanatı Örneği.
• Bürd, E. M. B. b. (1393/1973). Mulhaku dîvân Beşşâr b. Bürd. Kahire: Matbaatu’l-Lecneti’t-Telif ve’t-Tercüme.
• Cassâs, A. b. A. er-Râzî el-. (1405/1985). Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs el-‘Arabî.
• Cevdet Paşa, A. (1438/2017). Belâğat-ı Osmaniye. (T. Karabey ve M. Atalay, Ed.) (2.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cevherî, İ. b. H. el-. (1407/1987). Vecehe. (A. A. Attâr, Ed.)Tâcü’l-luga ve ṣıhâhu’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dâr’ul’İlmi l’il-Melâyîn.
• Coşkun, M. (2007). International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume. Turkish Studies, 2(4), 248-261.
• Demircan, A. (2004). Benî Şeybân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyban-beni-seyban
• Durmuş, İ. (2004a). Tevriye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tevriye#1
• Durmuş, İ. (2004b). Îhâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/iham
• Durmuş, İ. (2004c). Kinaye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kinaye#2-fikih
• Durmuş, İ. (2004d). İstihdâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/istihdam
• Durmuş, İ. (2004e). Remiz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/remiz#1
• Durmuş, İ. (2004f). Hatîb Kazvînî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kazvini-hatib
• Ebû Zeyd, S. Y. (1433/2012). Edebu’duvel el-Mutetâbi’a ez-Zengiyye ve’l-Eyyûbiyye ve’l-Memâlik. Amman: Dâru’l-Mesîra li’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’t-Tıbâ’a.
• Ebüssuûd Efendi, M. b M. b. M. (1431/2010). İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî.
• Efendi, A. İ. (1289/1872). En-Nef’u’l-Muavvel fî Tercemeti’t-Telhîs ve’l-Mutavvel. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• el-Cevzû, M. (1408/1988). Nazariyyâtu’ş-şi‘r ‘inde’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’t-Talî‘a.
• Eliaçık, M. (1435/2014). Belagat Kitaplarında Tevcih Sanatının Tarif ve Tasnifi. Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, Turkish Studies, 9(12), 161-167.
• El-Lugavî, E.-T. A. b. A. el-Halebî. (1382/1963). Kitâbü’l-Ezdâd fî kelâmi’l-ʿArab. Şam: el-Mucemmeʿu’l-ʿİlmiy el-ʿArabiy.
• Enbârî, M. b. el-K. b. M. el-. (1407/1987). Kitâbü’l-Ezdâd. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAısriyye.
• Endelüsî, A. b. G. b. A. b. G. el-. (1422/2001). El-Muharrerü’l-vecîz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Endelüsî, E. H. M. b. Y. b. A. b. Y. b. H. el-. (1420/1999). El-Bahrü’l-muhîṭ. Beyrut: Dârü’l-Fikir.
• Esed, M. (1420/1999). Kur’an Mesajı. (C. Koytak ve E. Ahmet, Çev.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• et-Teftâzânî, S. M. b. F. Ö. b. B. A. (1308/1891). Mutavvel ale’t-telhîs. (M. E. Bosnevi, Ed.). İstanbul: Bosnevi el-Hac Muharrem Efendi Matbaas.
• ez-Zebîdî, M. el-M. b. M. b. M. b. A. (1385/1965). Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Küveyt: Vizaretul-İrşâd ve’l-Enbâ’.
• ez-Zemahşeri, M. b. Ö. b. M. el-Hârizmî. (1364/1945). El-Fâʾik fî garîbi’l-hadîs. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû.
• Güceyüz, İ. (1444/2023). Belagat İlimleri Tarihi –Terimleşme Bağlamında-. Ankara: Fecr Yayınları.
• Güleç, İ. (2004). Muslihuddin Mustafa Sürûrî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/sururi-muslihuddin-mustafa
• Hamevî, T. E. B. b. A. b. A. b. H. el-. (1425/2004). Hizânetü’l-edeb vegâyetü’l-ereb. Beyrut: Daru ve Mektebetu’l-Hilal.
• İbn Fâris, A. b. F. b. Z. b. M. er-Râzî. (1389/1969). Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. Kahire: Dârü’l-Fikir.
• İbn Manzûr, C. M. b. M. b. A. b. A. (1414/1994). Vecehe. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Daru Sâdir.
• İbnü’l-Esîr, Z. N. b. M. b. M. eş-Şeybânî. (1378/1959). El-Meselü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. Kahire: Dâru Nahdati Mısr.
• Kadıoğlu, İ. (2004). Diyarbekirli Said Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/said-pasa-diyarbekirli
• Kahraman, A. (2004). Tâhirülmevlevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tahirulmevlevi
• Karamollaoğlu, F. S. (1444/2023). Kur’ân Işığında Belağat Dersleri Bedî’ İlmi (3. bs.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Kazvinî, C. el-H. M. b. A. el-. (t.y.). Telhîsü’l-Miftâh. Ankara.
• Kazvînî, C. M. b. A. el-Hatîb. (1372/1953). El-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâga. Kahire: Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye.
• Kefevî, E.-B. E. b. M. el-. (1413/1993). el-Külliyât: Mu’cem fi’l-mustalahat ve’l-furuk’lluğaviyye. (A. Derviş ve M. el-Mısrî, Ed.). Beyrut: Müessetü’rRisâle.
• Kılıç, H. ve Yetiş, K. (2004). Cinas. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/cinas
• Kutrub, K. M. b. el-M. b. A. (1405/1984). Kitâbü’l-Ezdâd. Riyad: Dâru’l-‘Ulûm.
• Küçükaşcı, M. S. (2004). Kilâb b. Rebîa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kilab-b-rebia-beni-kilab-b-rebia
• Manastırlı, M. R. (1308/1891). Mecâmiu’l-edeb İlm-i Bedî. İstanbul: y.y.
• Medînî, M. b. Ö. b. A. el-. (1406/1986). El-Mecmuüʿl-mugîs fi garibeyi’l-Kur’ân ve’l-Hadîs. Cidde: Medeni li’t-Tiba’ati ve’n-Neşri ve’t-Tevziʿ.
• Mekkî, M. b. A. b. A. el-. (1429/2008). Tefsîru’l-hidâye ilâ bulûği’n-Nihâye. Şârika: Matbû’ât külliyetu’ş-Şerî’a ve’d-Dirasâti’l-İslâmiyye.
• Muahmmed, E. E. (1413/1993). İbn ʿUneyn hayatuhu ve ibdaʿuhu’ş-Şʿiriy. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Mücaht, M. (2004). Nedîm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/nedim--divan-sairi
• Mütenebbî, A. b. el-H. b. el-H. b. A. el-Cu‘fî el-Kindî el-. (1380/1961). Dîvânu Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî. Berlin: y.y.
• Olgun, T. (1355/1936). Edebiyat Lügati. İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Ölmez, H. (2018). Kurʾân Çevirilerine Tehekküm Üslûbunun Yansıtılma Problemi, Istanbul Journal of Arabic Studies (ISTANBULJAS), 1(1), 5-34. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/605244
• Örs, D. (2004). Reşîdüddin Vatvât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/vatvat-residuddin
• Özervarlı, M. S. (2004). Yûsuf B. İsmâil Nebhânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/nebhani-yusuf-b-ismail
• Paşa, A. C. (723/1232). Belâgat-i Osmâniyye. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Paşa, M. S. (1305/1888). Mîzânü’l-Edeb. İstanbul: y.y.
• Paşa, S. H. (1289/1872). Mebâni’l-inşâ (C. 1-II). İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Harbiyye-i Hazret-i Şâhâne Matbaası.
• Râzî, F. M. b. Ö. b. H. er-Râzî. (1443/2022). Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. (Z. Çelik, Çev.). İstanbul: Litera Yayınları.
• Rif’at, M. (1308/1890). Mecâmiü’l-edeb. İstanbul: y.y.
• Sa‘lebî, A. b. M. b. İ. es-. (1423/2002). El-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. (N. es-Saʿidî, Ed.). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs el-‘Arabî.
• Sekkâkî, Y. b. E. B. b. M. b. A. el-Hârizmî es-. (1407/1987). Miftâhu’l-ʿulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Sem’ânî, A. bi A. el-Mervizî es-. (1418/1997). Tefsiru’l-Kur’ân. Riyâd: Dâru’l-Vatan.
• Süreyya, A. (1303/1886). Mîzânü’l-belâga. İstanbul: y.y.
• Sürûrî, M. (t.y.). Bahru’l-ma’ârif. Ankara.
• Taberî, M. b. C. b. Y. el-Âmülî et-. (1421/2000). Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrut: Müessetü’r-Risâle.
• Teftâzânî, S. M. b. F. Ö. b. B. A. el-Herevî el-Horâsânî et-. (1307/1890). Muhtasarü’l-meʿânî. İstanbul: y.y.
• Tülücü, S. (2004). Muallakât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/muallakat
• Uçman, A. (2004). Recâizâde Mahmud Ekrem. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/recaizade-mahmud-ekrem
• Yazır, E. H. (1434/2013). Kur’an -ı Kerim Meali. İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Yetiş, K. (2004a). Ta‘Lîm-ı Edebiyyât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/talim-i-edebiyyat
• Yetiş, K. (2004b). Mîrdûhîzâde Abdurrahman Süreyyâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdurrahman-sureyya-mirduhizade
• Yılmaz, A. (2004). Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustakimzade-suleyman-sadeddin
• Zeccâc, İ. b. es-S. b. S. ez-. (1408/1987). Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb.
• Zemahşeri, M. b. Ö. b. M. el-Hârizmî. (1422/2002). El-Keşşaf an Hakaiki Gavamidi’tTenzil ve Uyuni’l-Ekavil fi Vucuhi’t-Te’vil. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabiy.
• Zemahşerî, M. b. Ö. b. M. el-Hârizmî. (1407/1986). El-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsî.
• Zerkeşî, B. M. b. B. b. A. et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. (1373/1957). El-Burhân fî ʿulûmi’l-Kurʾân (1. bs.). Kahire: Daru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye.