İki ve Çok Değişkenli İstatistik ve Sezgisel Tabanlı Heyelan Duyarlılık Modellerinin Karşılaştırılması: Ayvalık (Balıkesir, Kuzeybatı Türkiye) Örneği

Yıl 2010, Cilt: 34 Sayı: 2, 85 - 112, 15.12.2010

Aykut Akgün Necdet Türk

Öz

Heyelanlar, ülkemizde ve dünyada depremlerden
sonra en fazla sıklıkla meydana gelen ve en çok zarar verici potansiyele sahip
doğal afetlerden birisidir. Mühendislik açısından, heyelan zararlarının en aza
indirilmesi amacıyla, heyelan olayının önceden tahmin edilmesi büyük önem
taşımakta olup, olasılığa dayalı yöntemlerle heyelana duyarlı alanların
belirlenmesi, özellikle son yirmi yılda, gerek dünyada gerekse ülkemizde oldukça
yaygınlaşmıştır. Bu çalışma kapsamında, heyelan duyarlılık haritalarının
hazırlanmasında en fazla kullanılan yöntemlerden iki ve çok değişkenli
istatistik yöntemler ile sezgisel yöntemin karşılaştırması yapılmıştır. Amaca
yönelik olarak, Ayvalık ilçesi (Balıkesir) ve yakın çevresi inceleme alanı
olarak seçilmiş ve toplam 45 heyelan haritalanmıştır. Morfolojik, jeolojik ve
arazi kullanımı verileri, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kapsamında mevcut
topoğrafik ve ilgili tematik haritalar kullanılarak üretilmiştir. Çalışma
alanında, heyelana neden olan parametreler olarak; yamaç eğimi ve yönelimi,
litoloji, kayaların ayrışma durumu, akarsu gücü indeksi (AGİ), topoğrafik
nemlilik indeksi (TNİ), drenaj ağından uzaklık, yapısal unsurların yoğunluğu,
arazi ve bitki örtüsü yoğunluğu dikkate alınmıştır. Bu heyelan parametreleri,
bulanık üyelik fonksiyonları yardımıyla ortak bir ölçekte
standartlaştırılmıştır. Daha sonra, her bir parametrenin heyelan oluşumuna
katkısı; benzerlik oranı, mantıksal regresyon ve analitik hiyerarşi yöntemleri
kullanılarak incelenmiş ve bu parametrelerin ağırlık değerleri hesaplanmıştır.
Her bir yöntemle belirlenen ağırlık değerleri dikkate alınarak heyelan
duyarlılık haritaları üretilmiş, üretilen haritaların performansları, mevcut
heyelan lokasyonları ile karşılaştırılarak Eğri Altındaki Alan (EAA)
yaklaşımıyla sınanmıştır. Buna göre, EAA değerleri sırasıyla benzerlik oranı
yöntemi için 0.76, mantıksal regresyon için 0.77 ve analitik hiyerarşi yöntemi
için 0.89 olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre inceleme alanı için en
başarılı heyelan duyarlılık değerlendirmesinin, analitik hiyerarşi yöntemi ile
olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Analitik hiyerarşi, Ayvalık, Benzerlik oranı, Heyelan, Mantıksal regresyon

Kaynakça

• Afifi, A.A., Clark, V., 1998. Computer aided multivariate analysis. Chapman-Hall, London, 455p.
• Akgün, A., 2006. Heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanmasında Çok Ölçütlü Karar Analizi (ÇÖKA) yönteminin kullanımı: Ayvalık (Balıkesir) Örneği. Geosound, 48-49, 87-101.
• Akgün, A., Bulut, F., 2007. GIS-based landslide susceptibility for Arsin-Yomra (Trabzon, North Turkey) region. Environmental Geology, 51, 1377-1387.
• Akgün, A., Türk, N., 2010. Landslide susceptibility mapping for Ayvalik (Western Turkey) and its vicinity by multicriteria decision analysis. Environmental Earth Sciences, 61 (3), 595-611.
• Akgün, A., Dağ, S., Bulut, F., 2008. Landslide susceptibility mapping for a landslide-prone area (Findikli, NE of Turkey) by likelihood-frequency ratio and weighted linear combination models. Environmental Geology, 54, 1127-1143.
• Akyürek, B., 1989. 1:100.000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi: Ayvalık G 3 Paftası. M.T.A. Genel Müd. Yayınları.
• Alvarez Grima, M., 2000. Neuro-fuzzy Modelling in Engineering Geology. Balkema, Rotterdam, 244 p.
• Atkinson, P.M., Massari, R., 1998. Generalized linear modelling of susceptibility to landsliding in the central Appennines, Italy. Computers and Geoscience, 24 (4), 373-385.
• Ayalew, L., Yamagishi, H., 2005. The application of GIS-based logistic regression for landslide susceptibility mapping in the Kakuda-Yahiko Mountains, Central Japan. Geomorphology 65, 15-31.
• Ayalew, L.,Yamagishi, H., Marui, H., Kanno, T., 2005. Landslide in Sado Island of Japan: Part II. GIS-based susceptibility mapping with comparision of results from two methods and verifications. Engineering Geology, 81, 432-445.