Gölbaşı Harmanlı (Adıyaman) Kömürlerinin Organik Jeokimyasal ve Petrografik Özellikleri

Yıl 2011, Cilt: 35 Sayı: 1, 43 - 78, 15.06.2011

Orhan Kavak Selami Toprak

Öz

Bu çalışma,
Adıyaman–Gölbaşı–Harmanlı Mevkii’nde yer alan kömür
oluşumunun olduğu havzada yapılmıştır. Tersiyer yaşlı kömürlerin
kimyasal ve petrografik analizleri yapılmış, organik jeokimyasal özellikleri
değerlendirilmiştir. Kömür kalite değerlendirmesi, kimyasal (nem, uçucu madde,
sabit karbon, kül) ve elementer analizler (C, H, O, S, N) yapılarak ortaya
konmuştur. Hüminit Ro yansıtma değerleri organik maddece zengin ve kömürlü
düzeylerde %0.28 ve %0.516 arasında değişmekte olup, düşük olgunluk düzeyine
karşılık gelmektedir. Bu parametre floresans renkleri, kalorifik değer (ortalama
orijinal 2736, kuru 3727 Kcal/kg) ve ortalama T_max (422 C^o) ile
uyumludur. İncelenen kömürlerde organik maddeler düşük litostatik basınç
nedeniyle düşük dereceli dönüşüm gösterir. GC analizinde, n-C₁₇, n-C₂₇, n-C₃₀ ve
n-C₃ gibi
düşük karbon sayılı n-alkanlar ile CS₂ ve benzen belirlenmiştir.
Örneklerin GC-MS verileri triterpanoid bileşenleri mevcut olduğu saptanmış ve
bunların yüksek karasal bitki bileşimlerine, gammacceran değerlerinin ise
hipersalin çökelim koşullarına işaret ettiği sanılmaktadır. Organik petrografik
analizlere ve kimyasal analiz verilerine bağlı olarak, Gölbaşı kömürlerinin
düşük olgunlaşma derecesi gösterdikleri ve alt-bitümlü kömür - linyit
kömürleşme derecelerine sahip olduğu belirlenmiştir. Rock-Eval analiz sonuçları
TİP II/III karışımı ve TİP III kerojeni, ortalama 422 C^o T_max değeri
hidrokarbon türümü için olgunlaşmamış ve erken olgun düzeyi ifade eder.
Kömürler baskın olarak hüminit maserallerinden meydana gelmekte, az miktarlarda
da inertinit ve liptinit maseralleri içermektedirler. Gölbaşı kömürleri egemen
olarak gelinit olmak üzere yüksek hüminit içerikleri ile karakteristiktir.
Mineral maddeleri ise başlıca kalsit, killer ve sülfürlü minerallerdir.

Anahtar Kelimeler

Adıyaman - Gölbaşı, Harmanlı, Organik jeokimya, Organik petrografi, Tersiyer kömürleri

Kaynakça

• Altunsoy, M., Özçelik, O., 1993. Organik fasiyesler, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 43, 34-39.
• Arfaouni, A., Montacer, M., Kamoun, F., Rigane, A., 2007. Comperative study between Rock-Evalpyrolysis and bio-markers parameters: a case study of Ypresian source rocks in central-northern Tunisia. Marine and Petroleum Geology, 24, 566-578.
• ASTM, 1983. Annual book of ASTM standards. Gaseous Fuels; Coal and Coke (D-388-82, D-2798-79, D-3172-73, D-2799-72, D-3174-82, D-3175-82): 1916 Race Street, Philadelphia, PA 19103, 05.05, 520p.
• Aydoğan, M., 1985. Adıyaman-Gölbaşı-Harmanlı linyit havzası değerlendirme raporu, Ankara, MTA rapor no: 7695(yayınlanmamış), 23s.
• Bechtel, A., Saschsenhofer, R. F., Zdravkov, A., Kostova, I., Gratzer, R., 2005. Influence of floral assemblage, facies and diagenesis on petrography and organic geochemistry of the Eocene Bourgas coal and the Miocene Maritza East lignite (Bulgaria). Organic Geochemistry, 36, 1498–1522.
• Boggs, S. Jr., 1987. Principles of Sedimentology and Stratigraphy. Merill Publishing Company:A Bell&Howell Company, Columbus Toronto London Melbourne, 784p.
• Bray, E. E., Evans, E. D., 1961. Distribution of n-paraffins as a clue for recognition of source beds. Geochimica et Cosmochimica Acta, 22, 2-15.
• Connan, J., 1993. Molecular geochemistry in oil exploration (in: M. L. Bordenave, Editor). Applied Petroleum Geochemistry, Editions Technip, Paris, 175-204.
• Diessel, K., 1986. The correlation between coal facies and depositional environments. Advances in the Study of the Sydney Basin. Proceedings of 20th Symposium, The University of Newcastle, 19-22.
• Durand, B., Niçaise, G., 1980. Procedures for kerogen isolation. In: Durand, B. (Ed.), Kerogen, insoluble organic matter from sedimentary rocks. Techniq, Paris, 35-53.
• Durand, B., Paratte, M., 1983. Oil potential of coals: a geochemical approach. In: Brooks, J. (Ed.), Petroleum Geochemistry and Exploration of Europe, The Geological Society Special Publication, 12, 255-265.
• Erik. Y.N., Sancar, S., Toprak, S., 2008. Hafik kömürlerinin (Sivas) organik jeokimyasal ve organik petrografik özellikleri. Türkiye Petrol Jeologları Bülteni, 20 (2), 9-33.
• Espitalié, J., La Porte, J.L., Madec, M., Marquis, F., Le Plat, P., Paulet, J., Boutefeu, A., 1977.
• Methodé Rapide De Caractérisation Des Roches Méres De Leur Potentiel Pétrolier Et De Leur Degré D‟Évolution. Rev. L‟Inst. Francais pétrole, 32 (1), 23-42.
• Espitalié, J., Deroo, G., Marquis,F., 1985. La pyrolyse Rock-Eval et ses applications (deuxiémepartie). Revue Institut Francais du Pétrole, 40, 755-784.
• Flores, D., 2002. Organic facies and deposi-tional palaeoenvironment of lignites from Rio Maior Basin (Portugal). International Journal of Coal Geology, 48, 181-195.
• Fowler, M. G., Gentzis, T., Goodarzi, F., Foscolos, A. E., 1991. The petroleum potential of some Tertiary lignites from northern Greece as determined using pyrolysis and organic petrological techniques. Organic Geochemistry, 17, 805-826.
• Georgakopoulos, A., Valceva, S., 2000. Petrographic characteristics of Neogene Lignites from the Ptolemais and Servia basins, Northern Greece. Energy Sources, 22, 587-602.