Çayeli Bakır Yatağı Çevresindeki Toprak ve Bitkilerde Mevsimsel Değişimlerin İstatistiksel Olarak Belirlenmesi

Yıl 2012, Cilt: 36 Sayı: 2, 99 - 114, 15.12.2012

Gülten Yaylalı Abanuz Necati Tüysüz

Öz

Çalışma sahası Türkiye’nin kuzeyinde bulunan
Karadeniz Tektonik Birliği’nin doğusunda yer almaktadır. Doğu Avrupa’dan
başlayıp, Orta Asya’dan Pasifik’e kadar uzanan Alp-Himalaya metalojenik
kuşağının bir parçası olan Karadeniz Tektonik Birliği, çok sayıda ve farklı
tiplerde ekonomik cevherleşmeye ev sahipliği yapması nedeniyle dünyadaki sayılı
bölgelerden biridir. Çayeli Bakır
(Cu) yatağı Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki en büyük yataklardan biridir.
Dolayısıyla çalışma sahasındaki kayaçlar yüksek konsantrasyonlarda cevher
elementleri içermektedir. Bu kayaçlardan türeyen topraklar ve bunların üzerinde
yetişen çay bitkileri de yüksek element konsantrasyonuna sahiptir. Toprakların
ve üzerinde yetişen bitkilerin element konsantrasyonlarının mevsimlere bağlı
olarak değişim gösterip göstermediğinin belirlenmesini amaçlayan bu çalışmada, 2005
yılının ilkbahar ve sonbahar dönemine karşılık gelen nisan ve ekim aylarında
örnekleme yapılmış ve alınan örnekler ana  (Mn, Al, Fe, Na, Ca, K, Mg ve P) ve eser (As, Cd,
Co, Cu, Hg, Pb ve Zn) elementler için analiz edilmiştir. Elde edilen verilere
lineer diskriminant analizi uygulanmıştır. Mahalanobis mesafesi sonuçlarından
toprak ve bitki örneklerinin element konsantrasyonlarının iki mevsimde önemli değişiklik
gösterdiği görülmüştür. Topraklardaki kirlilik, kirlenme indeksi ve
birleştirilmiş kirlenme indeksi kullanılarak belirlenmiştir. Analiz sonuçları
topraklarda yüksek konsantrasyonlarda Cd, As, Pb, Zn, Mn, Cu, Co ve Hg
değerlerini göstermektedir. Diğer elemenler topraklardaki normal seviyelerde
olduğu için değerlendirmeye alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Çay, Çayeli bakır yatağı, Mevsimsel değişim

Kaynakça

• Akçay, M., Tüysüz, N., 1997. Murgul Cu Madeni Çevresinde Ağır Elementlerin Yanal Dağılımı ve Çevresel Kirlilik Üzerine Etkileri, Geosound, 30, 725-741.
• Akçay, M., Arar, M., 1999. Geology, Mineralogy and Geochemistry of The Çayeli Massive Sulfide Ore Deposits, Rize, NE-Turkey, Mineral Deposits, Processes to Processing, Stanley et.al. (eds), Balkema, Rotterdam. 459-462.
• Cooley, W.W., Lohnes, P.R., 1971. Multivariate Data Analysis. John Wiley and Sons, Inc., New York, 364 p.
• Çuvalcı, F., Yaprak, S., Eroğlu, C.İ., Kuruçelik, M.K., Doksanbir, T., 1997. Çayeli-Fındıklı (Rize) Güney Yöreleri Tahkik Jeokimya Raporu, MTA Yayınları, Ankara, 10298, 644 s.
• Down, C.G., Stocks, J., 1977. Environmental Impact of Mining, Applied Science Publishers, London, 371 p.
• Jung, M.C., Thornton, I., 1997. Environmental Contamination and Seasonal Variation of Metals in Soils, Plants and Waters in the Paddy Fields Around a Pb-Zn Mine in Korea, the Science of the Total Environment, 198, 105-121.
• Kabata-Pendias, A., 2000. Trace Elements in Soils and Plants, 3rd edition, CRC Press, USA, 413 p.
• Knox, A. S., Gamerdinger, A. P., Adriano, D. C., Kokla, R. K., Kaplan, D. I., 1999. Sources and Practices Contributing to Soil Contamination, in Bioremediation of Contaminated Soils, American Society of Agronomy., Madison, Wisconsin, USA. 85.
• Li, Y.H., 2000. A Compendium of Geochemistry: from Solar Nabula to the Human Brain. Princeton University Press, New Jersey, USA, 475 p.
• Loska, K., Wiechula, D., Barksa, B., Cebula, E, Chojnecka, A., 2003 a. Assesment of Arsenic Enrichment of Cultivated Soils in Southern Poland, Polish Journal of Environmental Studies, 12, 187-192.
• Loska, K., Wiechula, D., Korus, I., 2003 b. Metal Contamination of farming Soils Affected by Industry. Environment International 30, 159-165.
• Moredo-Pineiro, A., Fisher, A., Hill, S.J., 2002. The Classification of Tea According to Region of Origin Using Pattern Recognition Techniques and Trace Metal Data. Journal of Food Composition and analysis, 16, 195-211.
• Nebioğlu, T.Y., 1975. Rize-Çayeli-Madenköy Sahasındaki Bakır Yatağına Ait Sonuç Raporu. MTA Yayınları, No: 283, Trabzon.
• Rahta, D.S., Sahu, B.K., 1993. Seasonal Variation of Geochemical Data in Sediment Samples from Two Estuaries in Western India. Indian Journal of Environmental Health 35, 294–300.
• Rahta, D.S., Venkataraman, G., 1997. Application of Statistical Methods to Study Seasonal Variation in the Mine Contaminants in Soil and Groundwater of Goa, India. Environmental Geology, 27, 253-262.
• Taylor, S.R., McLennan, S.M., 1995. The Geochemical Evolution of the Continental Crust. Reviews of Geophysics., 33, 165-241.
• Tüysüz, N., 1995. Lahanos (Espiye-Giresun) Masif Sülfid Yatağına Ait Cevher Mineralleri ve Dokularının Cevher Oluşumu Açısından İncelenmesi, Geosound, 26, 79-92.
• Tüysüz, N., Akçay, M., 2000. Doğu Karadeniz Bölgesindeki Altın Yataklarının Karşılaştırmalı İncelemesi. Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi Bildiriler Kitabı, MTA, Sanat Kitabevi, Ankara, 625-645.
• Tüysüz, N., Yaylalı-Abanuz, G., 2005. Jeoistatistik-Kavramlar ve Bilgisayarlı Uygulamalar. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, No:220, Trabzon, 382 s.