Geology and Coal Potential of Orta-Şabanözü Çankırı Region

Yıl 2007, Cilt: 31 Sayı: 1, 15 - 24, 01.05.2007

İlker Şengüler

Öz

The study area is located in the Orta-Şabanözü Çankırı region. Various rock units of Triassic to Quaternary crop out. Triassic unit in the area is Kösrelik formation, the Cretaceous unit is Eldivan ophiolite. The Miocene rock units are Kurtsivrisi volcanics, Hançili formation, Karakoçaş formation, Hüyükköy formation, Eregez agglomerate and Aydos basalts. Pliocene rocks in the area are represented by Orta formation and Büyükyakalı formation. Alluvium is formed in Quaternary. Of Tertiary units, Eregez agglomerate, Hançili formation and Orta formation contain coal. It is considered that formation of the basin is associated with northward subduction of NeoTethys ocean under both Sakarya continent and itself since the beginning of Late Cretaceous. There are various comments on the Neogene evolution of Çankırı basin resulting from various observations. In the area between Orta and Şabanözü Çankırı coalification is within Miocene and Pliocene deposits. Although lignites of Pliocene Orta formation show a regular extent, they are occured in a specified part of the basin. Lignite formations within Miocene deposits have no regular and continous extent. Lignite formations, generally observed within the unit differentiated as Eregez agglomerate in NW of the basin and within Hançili formation in SE of the basin, are not differantiated clearly owing to the interference of Miocene deposits.

Anahtar Kelimeler

Orta-Şabanözü Çankırı , geology, coal lignite

Orta-Şabanözü Çankırı Yöresinin Jeolojisi ve Kömür Potansiyeli

Öz

Çalışma alanı, Orta - Şabanözü Çankırı bölgesinde yer almaktadır. Bölgede Triyas' tan Kuvaterner' e kadar değişik nitelikte kaya birimleri yüzeylemektedir. Sahada Triyas yaşlı birim Kösrelik formasyonu, Kretase yaşlı birim Eldivan ofiyolitidir. Miyosen yaşlı kaya birimleri ise Kurtsivrisi volkanitleri, Hançili formasyonu, Karakoçaş formasyonu, Hüyükköy formasyonu, Eregez aglomerası ve Aydos bazaltıdır. Bölgede Pliyosen yaşlı kayaçlar, Orta formasyonu ve Büyükyakalı formasyonu ile temsil edilir. Kuvaterner' de alüvyon oluşmuştur. Tersiyer yaşlı birimlerden, Eregez aglomerası, Hançili formasyonu ve Orta formasyonu kömür içermektedir. Havzanın oluşumunun Geç Kretase başından itibaren Neo-Tetis okyanusunun kuzeye doğru hem Sakarya kıtası hem de kendi altına dalması ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Çankırı havzasının Neojen' deki gelişiminde ise birbirinden farklı yorumlar mevcut olup bunun temelinde gözlem farklılıkları yatmaktadır. Orta ve Şabanözü Çankırı arasında kalan bölgede kömürleşme Miyosen ve Pliyosen yaşlı çökeller içerisindedir. Pliyosen yaşlı Orta formasyonunun içerdiği linyit düzenli bir yayılıma sahip olmakla beraber havzanın belirli bir bölümünde yeralmaktadır. Miyosen yaşlı çökeller içerisindeki linyit oluşumları ise düzenli ve devamlı bir yayılım göstermemektedir. Havzanın kuzeybatısında genellikle Eregez aglomerası olarak ayırtlanmış olan birim içerisinde, havzanın güneydoğusunda ise Hançili formasyonu içerisinde gözlenen linyit oluşumları Miyosen yaşlı çökellerin girikliği nedeniyle net olarak ayırtlanamamaktadır.

Kaynakça

• Akyürek, B., Bilginer, E., Çatal, E., Dağer, Z., Soysal, Y., ve Sunu, O., 1980, EldivanŞabanözü (Çankırı), Hasayaz-Çandır (Kalecik-Ankara) dolayının jeolojisi: MTA derleme rap. No: 6741, (yayımlanmamış), Ankara.
• Birgili, Ş., Yoldaş, R. ve Ünalan, G., 1975, ÇankırıÇorum havzasının jeolojisi ve petrol olanakları: MTA derleme rap. No: 5621, (yayımlanmamış),Ankara.
• Erdoğan, B., Akay, E. and Uğur, M.S., 1996, Geology of the Yozgat region and evolution of the collisional Çankırı basin: International Geology Review, 38, 788-806.
• Gökmen V., Memikoğlu O., Dağlı M., Öz O., ve Tuncalı E., 1993, Türkiye Linyit Envanteri: MTAYayını 356s., Ankara.
• Görür, N., Tüysüz, O. and Şengör, A.M.C., 1998, Tectonic evolution of the Central Anatolia Basin: International Geology Review, 40, 831- 850.
• Has, F., Sezer, C., ve Özgen, S., 1977, Çankırı-Orta linyit sahası fizibilite araştırması: MTA derleme rap. No: 6077, (yayımlanmamış), Ankara.
• İçel, İ. 1993, Çankırı-Orta-Yeniyayla ve Aydoğan Yayla linyit sahalarının jeoloji ve rezerv raporu: MTA derleme rap. No: 9585, (yayımlanmamış),Ankara.
• Karadenizli, L.,1999, Çankırı-Çorum Havzasındaki Orta Eosen-Erken Miyosen Tortullarının Sedimantolojisi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 51-195,Ankara.
• Karadenizli, L., Kazancı, N., 2000, Çankırı-Çorum Havzasındaki Paleoyükselti ve Alt Havzalar, Cumhuriyetimizin 75. Yıldönümü ve Madencilik Kongresi MTA, 209-227.,Ankara.
• Karadenizli, L., Seyitoğlu, G., Saraç, G., Kazancı, N., Şen, Ş., Hakyemez,Y. ve Savaşcı, D., 2003, Çankırı-Çorum Havzası Batı kenarının ErkenOrta Miyosen Paleocoğrafik Evrimi. MTA Dergisi 126, 69-86,Ankara.
• Karadenizli, L., Saraç. G., Şen, Ş., Seyitoğlu, G.,Antonie, P. O., Kazancı, N., Varol, B., Alçiçek, C., Gül,A., Ertan, H., Esat, K., Özcan, F., savaşcı, D., Antonie, A., Filoreau, X., Hervet, S., Bouvrain, G., Bonis, L., ve Hakyemez, Y., 2004, Çankırı-Çorum Havzasının Batı ve Güney Kesiminin Memeli Fosillerine Dayalı Oligo-Miyosen biyostratigrafisi ve Dolgulanma Modeli. MTA derleme rap. No: 10706 (yayımlanmamış), Ankara.
• Kaymakçı, N., Özçelik, Y., White, S. H. and Van Dijk, P. M., 2001, Neogene tectonic development of the Çankırı basin (Central Anatolia, Türkiye): Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 13, 27-56,Ankara.
• Koçyiğit, A., Türkmenoğlu, A., Beyhan, A., Kaymakçı, N. and Akyol, E., 1995, Post collisional tectonics of Eskişehir-AnkaraÇankırı segments of İzmir-Ankara-Erzincan Suture Zone: Ankara Orogenic Phase: Turkish Assocation of Petroleum Geologist Bulletin, 6, 77-83.
• Seyitoğlu, G., Kazancı, N., Karadenizli, L., Şen, Ş., Varol, B. and Karabıyıkoğlu, T., 2000, Rockfall avalance deposits associated with normal faulting in the NW of Çankırı basin: Implications for the postcollisional tectonic evolution of the Neo-Tethyan suture zone: Terra Nova, 12, 245-251.
• Seyitoğlu, G., Kazancı, N., Karadenizli, L., Şen, Ş., Varol, B. and Saraç, G., 2004, Neogene tectono-sedimentary development of the western margin of the Çankırı basin, central Turkey: reply to the comment of Kaymakçı 2003: Terra Nova, 16, 163-165.
• Siyako, F. 1987, Şabanözü-Çankırı-Çandır çevresinin jeolojisi ve kömür olanakları: MTA derleme rap. No: 8149, (yayımlanmamış), Ankara.
• Şengör, A.M.C. and Yılmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: a plate tectonic approach: Tectonophysics, 75, 181-241.
• Tekkaya, İ., Atalay, Z., Gürbüz, M., Ünay, E. ve Ermumcu, M., 1975, Çankırı-Kalecik bölgesi karasal Neojeni'nin biostratigrafi araştırması: T.J.K. Bül. c.18 s1Ankara.
• Tuncalı, E., Çiftçi, B., Yavuz N., Toprak S., Köker A., Gencer Z., Ayçık H. ve Şahin N., 2002 Türkiye Tersiyer Kömürlerinin Kimyasal ve Teknolojik Özellikleri: MTA Yayını, 401s., Ankara.
• Turgut,A.T. veAltınay,A. 1981, Çankırı-Şabanözü ve Orta ilçeleri civarındaki linyitli sahaların jeoloji raporu: MTA derleme rap. No:7017, (yayımlanmamış),Ankara.
• Türkecan, A.,Hepşen, N., Papak, İ., 1991, SebenGerede (BOLU), Güdül-Beypazarı (ANKARA) ve Çerkeş-Orta-Kurşunlu yörelerinin jeolojisi ve volkanik kayaçların petrolojisi. MTA derleme rap. No: 9193, (yayımlanmamış),Ankara.
• Türkmenoğlu, A., Akıman, O., Aker, S. ve Tankut, A., 1991, Orta (Çankırı) Yöresi Kil Yataklarının Jeolojisi ve Oluşumu. MTA Dergisi 113, 127-132,Ankara.
• Tüysüz, O. ve Dellaloğlu, A. A., 1992, Çankırı havzasının tektonik birlikleri ve jeolojik evrimi: Türkiye 9. Petrol Kongresi Jeoloji Bildirileri, Ankara, 333-349.Ankara.
• Tüysüz, O., Dellaloğlu, A. A. and Terzioğlu, N., 1995,Amagmatic belt within the Neo-Tethyan suture zone and its role in the tectonic evolution of northern Turkey: Tectonophysics, 243, 173-191.