Ayvalık Çevresinin Jeolojisi ve Volkanik Kayaçların Petrolojisi

Yıl 1986, Cilt: 10 Sayı: 2, 19 - 30, 15.04.1986

Tuncay Ercan Muharrem Satir Ahmet Türkecan Behçet Akyürek Ali Çevikbaş Erdoğdu Günay Müslim Ateş Bülent Can

Öz

Batı Anadolu'da Balıkesir iline bağlı Ayvalık çevresinde yer alan Tersiyer yaşlı kaya birimlerinde saptanan jeolojik araştırma sonuçları verilmiş ve volkanik kayaçların plaka tektoniği açısından kökensel yorumları yapılmıştır. İnceleme alanında plütonik kayaç olarak, önce Eosen-Oligosen'de yerleşmeye başlıyan Kozak plütonu, daha sonra Üst Oligosen'de meydana gelen Maden adası monzonitik daykları görülür. Volkanizma Üst Oligosen'den Pliyosen'e kadar 5 farklı evrede etkin olmuş ve çeşitli volkanik ürünler oluşturmuştur. Üst Oligosen yaşlı Alibey volkanitleri, Üst Oligosen-Alt Miyosen yaşlı Hallaçlar Formasyonu. Alt Miyosen yaşlı Dedetepe Formasyonu, Orta-Üst Miyosen yaşlı Yuntdağ Volkanitleri ve Alt Pliyosen yaşlı Dededağ Volkanitlerinin yapılan petrokimyasal çalışmalarla esas olarak kalkalkalen ve kısmen şoşonitik nitelikte oldukları ve kıtasal kabuk köken özellikleri gösterdikleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Petroloji, Ayvalık, Volkanik kayaç

The geology of Ayvalık area and the petrology of the volcanic rocks

Öz

The results achieved from the geological studies that have been carried out on the Tertiary aged rock units cropping out in the vicinity of the town of Ayvalık in Balıkesir province are presented and the genetic interpretations of the igneous rocks in terms of plate tectonics are made. In the area under investigation, first plutonic intrusion was the Kozak pluton intruded during Eocene-Oligocene time which was succeeded by the monzonitic dikes of Maden Adası. Volcanism shows five different volcanic periods from late Oligocene to Pliocene giving rise to produce different volcanic materials. Petrochemical analyses carried out on the formations such as Alibey volcanics (late Oligocene), Hallaçlar formation (Late Oligocene-Early Miocene), Dedetepe formation (Early Miocene), Yuntdağ Volcanics (Middle-Late Miocene) and Dededağ volcanics (Early Pliocene) indicated that these volcanics are essentially calcalkaline and partly shoshonitic showing continental crustal origin.

Anahtar Kelimeler

Petrology, Ayvalık, Volcanic Rocks

Kaynakça

• Akyürek, B. ve sosyal, Y.,1978, Kırkağaç-Soma (Manisa), Savaştepe-Korucu-Ayvalık (Balıkesir), Bergama (İzmir) civarının jeolojisi: MTA Rapor No: 6452, Ankara
• Akyürek, B. ve Soysal, Y., 1983, Biga yarımadası güneyinin (Savaştepe-Kırkağaç-Bergama-Ayvalık) temel jeoloji özellikleri. MTA Derg., 95/96,1-12
• Aslaner, M., 1965, Etude geologique et petrographiques de la region d'Edremit-Havran (Turquie): MTA Enst.Yay., 110,98 s.
• Ataman, G., 1975, Plutonisme Calco-alkalin d'age Alpin Anatolie du Nord Quest: C.R.Acad.Sc.Paris, 280 D, 2065-2068.
• Benda, L., İnnocenti, F., Mazzuoli, R., Radicati, F., ve Steffens, P., 1974, Stratigraphic and radiometric data of the Neogene in Northwest Turkey: Z. Deutsch. Geol.Ges., 125,183-193.
• Bingöl, E., Akyürek, B. ve Kormazer, B.,1973, Biga yarimadası'nm jeolojisi ve Karakaya formasyonunun bazı özellikleri: Cumhuriyetin 50. yılı yerbilimleri Kong. Tebliğler Kitabı, 70-76.
• Bingöl, E., Delaloye, M. ve Ataman G., 1982 Graitic intrusion in Western Anatolia, a contribution to the geodynamic study of this area: Eclo. Geol. Helv., 75/2,437446.
• Borsi, S., Ferrara, G., innocenti, F., ve Mazzuoli, R.,1972, Geochronology and petrology of recent volcanics in the Eastern Aegean sea: Bull. Volcan.,36/1,473-496.
• Brinkmann, R., Feist, R., Marr, W.U., Nickel, E., Schlimm, W., ve Walther, N.R, 1970, Soma dağlarının jeolojisi: MTA Derg., 74.
• Bürküt, Y., 1966, Kuzeybatı Anadolu'da yer alan plütonların mukayeseli jenetik etüdü: Doktora tezi, İTÜ Maden Maden Fak.,İstanbul, 272 s.
• Bürküt, Y., 1975, Kuzeybatı Anadolu granitik plütonların içindeki Ti-P, Zr, Mn, V tayini ve dağılımı: MTA
• Derg., 84,13-19.Chappel, B.W. ve White, A.J.R., 1974, Two constrasting granite types:Pasific Geology,8,173-174.
• Dora, Ö., 1967, Ezer Güngör'e ait maden sahasının jeoloji raporu, Ayvalık, Maden Adası: MTA Rapor No (yayınlanmamış.)
• Dora, Ö., ve Savaşçın, Y., 1982 Alibey-Maden adaları (Ayvalık) bölgesi magmatizması: Tübitak 7. Bilimsel ve Teknik Kongresi Yerbilimleri Seksiyonu Tebliğler Kitabı,11-35.
• Ercan, T., Günay, E., ve Türkecan, A.,1984-A, Edremit-Korucu yöresinin (Balıkesir) Tersiyer stratigrafisi, magmatik kayaçların petrolojisi ve kökensel yorumu: Türkiye jeoloji Kur. Bült., 27/1,21-30.
• Ercan, T., Türkecan, A., Akyürek, B., Günay,E., Çevikbaş, A., Ateş,M., Can,B., Erkan, M., ve Özkirişçi, C.,1984-B, Dikili-Bergama-Çandarlı (Batı Anadolu) yöresinin jeolojisi ve mağmatik kayaçların petrolojisi: Jeoloji Müh. Derg.,20,8-19
• Ercan, T., Türkecan, A., ve Günay, E.,1984-C, Bodrum yarımadasındaki volkanik kayaçların petrolojisi ve kökensel yorumu: Türkiye Jeoloji Kur. Bült. 27/2,85-98
• Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Türkecan, A., Güney, E., Çevikbaş, A., Ateş, M., ve Can, B., 1985-A, Batı Anadolu'daki volkanik kayaçlarda yeni yapılan kimyasal analizlerin, 87/Sr 86/Sr ölçümlerinin ve radyometrik yaş belirlemelerinin yorumu: Türkiye Jeoloji Kurultayı 1985 Bildiri özetleri Kitabı, 34.
• Ercan, T., Türkecan, A., Can, B., Günay, E., Çevikbaş, A., ve Ateş M., 1985-B, Batı Anadolu da Manisa Balıkesir arasındaki yalancı bazaltların özellikleri Jeoloji Mühendisliği Derg., (Baskıda)
• Frey, F.A., Haskin,M.A., Poetz,J.A. ve Haskin,L.A.,1968 Rare earth abundances in some basic rocks: Jour, Geophys. Res., 83,6085-6097
• Fytikas, M., Giuliani, O.,İnnocenti, F.,Manetti, F., Mazzuoli, R., Peccerillo, A., ve Villari, L., 1980, Neogene volcanism ofthe Northern and central Aegean region: Ann. Geoli.Pays. Hellen., 30,106-129.
• Gevrek, A.İ., Şener,M., ve Ercan,T.,1985, Çanakkale-Tuzla jeotermal alanının hidrotermal alterasyon etüdü ve volkanik kayaçların petrolojisi: MTA Derg. (Baskıda)
• Irvine, T.N. ve Bargar, W.R.A.,1971, A guide to the chemical classification of the common volcanic nocks:Can. Jour,Earth. Seien., 8, 523-548.
• Innocenti, F., Manetti, P., Mazzuoli, R., Pasquare, G. veVillari, L., 1982, Neogene and Quaternanry volcanism in Anatolia and NW Iran: In "Orogenic Andesites” John Wiley sons, Newyork,327-349.
• Innocenti, F., Manetti, P., Mazzuoli, R., Peccerillo, A. ve Poli, G., 1977, REE distribution in Tertiory andQ usternary rocks from contral and Western Anatolia: G. Ege ülkeleri Kollokyumu Te b (Baskıda).lia: G. Ege ülkeleri Kollokyumu Tebliğler Kitabı (Baskıda).
• İzdar, E., 1968, Kozak intrüzif masifinin petrolojisi ve Paleozoyik çevre kayaçlarıyla jeolojik bağıntıları: Türkiye Jeoloji Kur. Bült., 11,140-179.
• Jakes, P. ve White, A.J.R., 1972, Major and trace element abundances in volcanic rocks of orogenic areas:Geol.Soc. Amer. Bull.,83,2840. Kay, R., Hubbard, N.J. ve Gast, P.W., 1970, Chemical cha racteristics and origine of oceanic ridge volcanicrocks: Jour. Geophys. Res., 75,1585-1611
• Kaya, O. ve Savaşçın, Y., 1981, Petrologic significance ofthe Miocene volcanic rocks in Menemen, West Anatolia:Aegean Earth Science,1, 45-58
• Keller, J., Ryan, W.B.F., Ninkovich, D. ve Altherr, R.,1978, Explosive volcanic astivity in the Mediterranean over the past 200.000 years as recorded in deepsea sediments: Geol. Soc. Amer. Bull,89,591-604.
• Kozan, T.A., öğdem, F., Bozbay, B., Bircan, A., Keçer,M. Tüfekçi, K. Durukal., A., Durukal, S., Ozaner,S. ve Herece, M., 1982, Burhaniye (Balikesir)-Menemen (İzmir) arası kıyı bölgesinin jeomorfolojisi:MTA Rapor |No 7287 (yayınlanmamış)
• Krushensky, R.D., 1976, Neogene calc-alkaline extrusive and intrusive rocks of the Karalar- Yeşiller area, Northwest Anatolia, Turkey: Bull. Volcan 40 336-360.
• Kuno, HI „"121 1960 -145, High alumina basalt: Journal of Petrology, 1, 121-145.
• Macdonald, G.A. ve Katsura, J.,1964, Chemical composition of Hawaiian lavas: Journal of Petrology, 5, 82-133.
• Morrison, W., 1980, Characteristics and tectonic setting of the shoshonite rock association: Lithos, 13,97-108
• Nebert, K., 1978, Linyit içeren Soma Neojen bölgesi, Batı Anadolu: MTA Derg., 90, 20-69.
• Öngür, T.,1973, Çanakkale-Tuzla yöresinin volkanolojisi ve jeotermal enerji olanakları: MTA Rapor No: 5510(yayınlanmamış).
• Öngür,T., 1978, Behram kalderası Kuzeybatı Anadolu: TJK 32. Bilimsel ve Teknik Kong., Bildirici Özetleri Kitabı, 42.
• Peccerillo, A., ve Taylor, J.R., 1976, Geochemistry of Upper Cretaceous Volcanic rocks from the pontic chain, Northern Turkey: Bull. Volcan. 39/4,557-569
• Piper, P.G., ve Piper, D.J.W., 1977, Palomagnetic stratigraphy of the Miocene, volcanic rocks of Lesbos, Greece: 6. Ege ülkeleri Kollokyumu Tebliğler Kitabı, İzmir (baskıda)
• Pe-Piper, G., 1980, Geochemistry of Miocene ignimbrites, Geece: Contr, Mineral. Petrol, 72, 387-396.
• Rittmann, A., 1962, Volcanoes and their activity: John Wiley and sons, Newyork, London, 305 s. Savaşçın, Y„ 1982. Batı Anadolu Neojen magmatizmasının yapısal ve petrografik öğeleri: Batı Anadolu'nun genç tekto niği ve volkanizması panel kitabı, Türkiye jeoloıi Kurultayı, Ankara, 22-38.
• Sümer, A., 1981, Burhaniye (Balıkesir) bitümlü şist sahasının jeolojisi ve ekonomik olanakları: MTA Rapor No: 7151 (yayınlanmamış)
• Turner, F.j., ve Verhoogen, J., 1960. Igneous and metamorphic petrology: Mc.Graw Hill Bok co. Inc., NevYork, 720 s.
• Wager, L.R., The major element variation of the layers seriesof the Skaeragaard intrusion: Journal of Petrology, 1, 364-398.
• Wedepohl, K.H., Correns, C.W., Shaw, D.M., Turekian, K.K. Zemann, J., 1974, Handbook of Geochemistry: Springer -Verlag,Berlin, Heidelberg,Newyork.
• Wedepohl,K.H., 1975, The contribution of chemical data to assumptions about the origin of magmas from the mantle :Fortschr.Miner., 52/2,141-172.
• WinchesterJ.K., ve Floyd, P.A., 1977, Geochemical discrimination fo different magma series and their differentiation products using immobile elements: Chemical Geology, 20, 325 -343.
• Zanettin, B., 1984, Proposed new chemical classification of volcanic rocks: Episodes, 7/4,19-20.