Batı Anadolu'da Manisa-Balıkesir Arasındaki Tersiyer Yaşlı Yalancı Bazaltların Özellikleri

Yıl 1987, Cilt: 11 Sayı: 1, 31 - 42, 15.04.1987

Tuncay Ercan Ahmet Türkecan Bülent Can Erdoğdu Günay Ali Çevikbaş Müslim Ateş

Öz

Batı Anadolu’da Manisa Balıkesir il merkezleri arasında, yaklaşık 9000 km2lik bir alanda yüzlekler veren Tersiyer yaşlı bazik volkanitlerin 5 farklı evrede oluştukları saptanmış ve petrokimyasal çalışmalar yapılarak kökensel yorumlarına gidilmiştir. Arazi gözlemleri ile tamamen bazalt görünümlü olan bu volkanik kayaçların bir kısmının, petrografik ve jeokimyasal incelemelerle gerçekte bazalt olmayıp, kalkalkalen kuvars latit ve andezit türde volkanitler oldukları ortaya çıkmış ve "Yalancı Bazalt" olarak adlandırılmışlardır. Batı Anadolu'da özel bir volkanik grup meydana getiren bu yalancı bazaltların oluşumları için bir manto-kabuk ilişkisinin varlığı benimsenmiş olup, Üst Oligosen'den itibaren yalancı bazaltları oluşturan kabuk ve manto karışımı melez magma, daha sonra kabuk malzemesinin tükenmesi ile, Pliyosen'den itibaren manto ürünü gerçek alkali bazaltik volkanitleri oluşturmaya başlamıştır. Bölgede daha önce çalışan araştırıcılar tarafından "Bazalt" olarak tanımlanan ve formasyon adlamaları yapılan bazı volkanik kayaçlarda yeni çalışmaların yapılmalarının ve formasyon adlamalarının da düzeltilmelerinin gereği ortaya çıkmış bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yalancı Bazalt, Tersiyer, Batı Anadolu

Characteristic Features of The Tertiary Aged Pseudo-Basalts of Manisa-Balıkesir Area, Western Anatolia

Öz

Tertiary basic volcanics which crop out over an area of 9000 km2 between Manisa and Balıkesir are divided into five different eruptional phases and the results of petrochemical analyses and genetic interpretations are given. Some of the rock, appearing as alkali basalts in the field are evaluated to be quartz latite and andesite and named as "Pseudo-basalts" through geochemical data and petrographic observations. Those pseudo-basalts, which form a special volcanic group in Western Anatolia are believed to have a crustle mantle origin. The hybrid magma which is the mixture of the crust and the mantle was formed the pseudo-basalts from Upper Oligocene. The pseudo-basalts acquire a characteristic alkali basalt composition from Pliocene onwards due to progressive decrease of the crustal terial. Former investigatiors which have worked in the area described as "basalts" and named some fonmations on those volcanic rocks. It is necessary that new researches must be made and the names of the formations must be corrected

Anahtar Kelimeler

Pseudo Basalt, Tertiary, Western Anatolia

Kaynakça

• AKYÜREK, B. ve SOYSAL, Ş., 1978, Kırkağaç-Soma (Manisa), Savaştepe-Korucu-Ayvalık (Balıkesir) ve Bergama (İzmir) civarının jeolojisi: MTA Rap. No. 6452 (Yayınlanmamış).
• AKYÜREK, B. ve SOYSAL, Y., 1983, Biga yarımadası güneyinin (Savaştepe-Kırkağaç-Bergama-Ayvalık) temel jeoloji özellikleri: MTA Derg. 95/96, 1-12.
• BENDA, L., INNOCENTI, F. MAZZUOLI, R., RADICATI, F., ve STEFFENS, P., 1974, Stratigraphic and radiometric data of the Neogene in Northwest Turkey: Z. Deutsch. Geol. Ges., 125, 183-193.
• BORSI, S.., FERRARA, G„ INNOCENTI, F„ ve MAZZUOLİ, R., 1972, Geochronology and petrology of recent volcanics in the eastern Aegean Sea: Bull. Volcan., 36/1, 73-496.
• COX., K.G., BELL, J.D., ve PANKHURST, R.J., 1979, The interpretation of igneous rocks: George Allen and Unwin Ltd., London., 540s.
• ÇOĞULU, E., 1976, Petrografi ve petroloji, Cilt I Magmatizma: İTÜ Yayını, III, Istanbul.
• DORA, 0., 1967, EZER GÜNGÖR’e ait kurşun ruhsat sahasının (Maden adası, Ayvalık) metalojenik ve jeolojik raporu: MTA Rap. No. (Yayınlanmamış).
• DORA, Ö., ve SAVAŞÇIN, Y„ 1982, Alibey-Maden adaları (Ayvalık) bölgesi magmatizması: Tübitak 7. Bilim Kongresi Yerbilimleri Seksiyonu Tebliğler Kitabı, 11-35.
• DEWEY, J.F., ve ŞENGÖR, A.M.C., 1979, Aegean and surrounding regions; complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone: Geol. Soc. Amer. Bull., 90, 84-92.
• ERCAN, T„ 1979, Batı Anadolu, Trakya ve Ege adalarındaki Senozoyik volkanizması: Jeoloji Mühendisliği Derg., 10, 117-137.
• ERCAN, T., 1981, Batı Anadolu Tersiyer volkanitleri ve Bodrum yarımadasındaki volkanizmanın durumu: İstanbul Yerbilimleri Derg., 2/3-4, 263-282.
• ERCAN, T., 1982, Kula yöresinin jeolojisi ve volkanitlerin petrolojisi: İstanbul Yerbilimleri Derg., 3, 77-124.
• ERCAN, T. ve GÜNAY, E., 1984, Kuzeybatı Anadolu, Trakya ve Ege adalarındaki Oligo-Miyosen yaşlı volkanizmanın gözden geçirilişi: Onuncu yıl Türkiye Jeoloji Kurultayı Tebliğler Kitabı (Baskıda).
• ERCAN, T., TÜRKECAN, A., GÜNAY, E., ÇEVÎKBAŞ, A., ATEŞ, M., CAN, B. ve ERKAN, M., 1984a, Dikili-Çandarlı-Bergama (İzmir) ve Ayvalık-Edremit- Korucu (Balıkesir) yörelerinin jeolojisi ve magmatik kayaçların petrolojisi: MTA Rap. No. 7601 (Yayınlanmamış).
• ERCAN, T., GÜNAY, E., ÇEVÎKBAŞ, A„ ATEŞ, M., KÜÇÜKAYMAN, A., CAN, B. ve ERKAN, M., 1984 b, Bigadiç çevresinin (Balıkesir) jeolojisi, magmatik kayaçların petrolojisi ve kökensel yorumu: MTA Rap.No.7600 (Yayınlanmamış).
• ERCAN, T., GÜNAY, E. ve TÜRKECAN, A„ 1984 c, Edremit-Korucu yöresinin (Balıkesir) Tersiyer stratigrafisi, magmatik kayaçların petrolojisi ve kökensel yorumu: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 27/1, 21-30.
• ERCAN, T., TÜRKECAN, A., AKYÜREK, B„ GÜNAY, E., ÇEVÎKBAŞ, A., ATEŞ M., CAN B„ ERKAN, M., ve ÖZKİRİŞÇİ, C„ 1984d, Dikili Bergama Çandarlı (Batı Anadolu) yöresinin jeolojisi ve magmatik kayaçların petrolojisi: Jeoloji Mühendisliği Derg., 20., 47-60.
• ERCAN, T., GÜNAY, E., ÇEVÎKBAŞ, A., ATEŞ, M., CAN, B„ ERKAN, M. ve KÜÇÜKAYMAN, A., 1984e, Bigadiç çevresindeki volkanik kayaçların petrolojisi: Onuncu Yıl Türkiye Jeoloji Kurultayı Tebliğler Kitabı (Baskıda).
• ERCAN T., GÜNAY, E. ve SAVAŞÇIN, Y., 1984f, Simav ve çevresindeki Senozoyik yaşlı volkanizmanın bölgesel yorumlanması: MTA Derg., 97/98, 86- 101.
• ERCAN, T, SATIR, M., KREUZER, H„ TÜRKECAN A., GÜNAY, E., ÇEVİKBAŞ, A., ATEŞ, M., ve CAN, B., 1985-a, Batı Anadolu'daki volkanik kayaçlarda yeni yapılan kimyasal analizlerin, 87Sr/86Sr ölçümlerinin ve radyometrik yaş belirlemelerinin yorumu: Türkiye Jeoloji Kurultayı 1985 Bildiri özetleri Kitabı, 34.
• ERCAN, T. SATIR. M., KREUZER, H„ TÜRKECAN, A., GÜNAY, E., ÇEVİKTAŞ, A., ATEŞ, M. ve CAN, B., 1985-b, Batı Anadolu Senozoyik volkanitlerine ait yeni kimyasal, İzotopik ve radyometrik verilerin yorumu: Türkiye Jeol. Kur. Bült. (Baskıda).
• GOTTINI., 1968, Serial charecter of the volcanic rocks of Pantelleria: Bull. Volcan. 39/3, 818-827.
• GOTTINI, V., 1969, The Ti02 frequency in volcanic in rocks: Geol. Rdse., 57, 930-935.
• IRVINE, T.N. ve BARAGAR, W.R.A., 1971, A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks: Can. Jour. Earth. Scien., 8, 523-548.
• KAYA, O., 1979, Orta doğu Ege çöküntüsünün (Neojen) stratigrafisi ve tektoniği: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 22, 35-58.
• KAYA, O. ve SAVAŞÇIN, Y., 1981, Petrologic significance of the Miocene volcanic rocks in Menemen, West Anatolia: Aegean Earth Sciences, I, 45-58.
• KRUSHENSKY, R.D., 1976, Neogene calc-alkaline extrusive and intrusive rocks of Karalar-Yeşiller area, Northwest Anatolia, Turkey: Bull. Volcan., 40, 336-360.
• MCDONALD, G.A. ve KATSURA, J„ 1964, Chemical composition of Hawaiian lavas: Journal of Petrology, 5, 82-133.
• MIDDLEMOST, E.A.K., 1975, The basalt clan: Earth Science Reviews, II, 337-364.
• NOCKOLDS, S.R., 1954, Average chemical compositions of some igneous rocksm: Geol.Soc.Amer.Bull., 65, 1007-1032.
• ÖNGÜR, T., 1972, Dikili-Bergama jeotermal enerji araştırma sahasına ilişkin jeoloji raporu: MTA Rap. No. 5444, (Yayınlanmamış).
• PECERILLO, A., ve TAYLOR, J.R., 1976, Geochemistry of Eocene calcalkaline volcanic rocks from Kastamonu aera, Northern Turkey: Contr. Mineral. Petrol., 68, 63-81.
• RITTMANN, A, 1962, Volcanoes and their activity: John Wiley and sons, London, 350 s.
• SAVAŞÇIN, Y., 1974, Batı Anadolu andezit ve bazalt jenezi sorununa katkılar: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 17/ 1, 87-172.
• SAVAŞÇIN, Y., 1975, Foça yöresi volkanik kayaçlarından sağlanan ilk petrografik jeokimyasal sonuçlar: Tübitak 5. Bilim Kong. Yerbilimleri Seksiyonu Tebliğler Kitabı, 273-289.
• SAVAŞÇIN, Y., DORA, Ö., 1977, Foça-Menemen yöresi volkanitlerinde piroksenlerin yayılımı ve kristalografik değerleri: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 20, 21-26.
• SAVAŞÇIN.Y., 1978, Foça-Urla Neojen volkanitlerinin mineralojik-jeokimyasal incelenmesi ve kökensel yorumu: Doçentlik tezi, Ege Üniv. Yerbilimleri Fak., İzmir.
• SAVAŞÇIN, Y., ve DORA, Ö., 1979, An approach to the young magmatic evolution of Western Anatolia: Fortsch.Min., 57/1, 132-133.
• STRECKEISEN, A., 1976, To each plutonic rock its proper name: Earth Science Reviews, 12, 1-33.
• ŞENGÖR, A.M.C., 1978, Über die angeblich primäre vertmikaltektonik im Aegeaisraum: N.Jb.Geol. Palaeont.Mh., II, 698-703.
• ŞENGÖR, A.M.C., 1980, Türkiye neotektoniğinin esasları: Türkiye Jeol.Kur. Yayım, 405, Ankara.
• ŞENGÖR, A.M.C. ve YILMAZ, Y„ 1981, Tethyan evolution of Turkey, A plate tectonic approach: Tectonophysics, 75, 181-241.
• TAYLOR, S.R., 1969, Trace element chemistry of andesites and associated calcalkaline rocks: Proceedings of the Andesite Conference, Oregon Dept.Geol. Mineral.Ind.Bull., 55-63.
• WU LIREN, YUANCHAO, S„ XIANGSEN, Z., MINGZHE, Z., DAHE, X., ZHENHUA, L., SIKUN., F„ KEQIN, X., ve HUICHU, R., 1983, Progress in researches on volcanology and chemistry of the Earth's interior in China: XVIII. General Assembly of IUGG, Hamburg, Almanya.
• YILMAZ, L, 1977, Bigadiç bölgesi bazaltik volkanizmasının mutlak yaşı: Tübitak Doğa Bilim Dergisi, 1/ 6, 210-212.