Karbonat Platformlarının Evrimi

Yıl 1990, Cilt: 14 Sayı: 2, 53 - 60, 15.11.1990

Eşref Atabey

Öz

Karbonat platformları yokuşdan engelli şelfe ve yalıtılmış platformlara evrim gösterirler ve bunlar zamanla batarlar. Genellikle bir tipten diğerine geçiş izlenir. Yerli canlı toplulukları başlıca çökel üreticisi ve engelleyici, tutucu, bağlayıcı olarak işlev görürler. Karbonat yokuşlarının, resif oluşturucuların az olduğu iklimsel kriz ve tektonik etkinlik dönemlerinde gelişmesi daha olasıdır. Homoklinal yokuşlar, bölgesel az eğimli paleo yamaçlar üzerinde gelişir. Saçak banklı yokuşlar, set banklarının oluşturduğu eğimlerden daha yüksek eğimlere sahip paleo yamaçlar üzerinde gelişebilir. Kıyı ötesi kenarı dik yokuşlar, önceden var olan engelli şelflerin genel batışının gerçekleştiği yerlerde gelişebilirler. Engelli karbonat şelfleri, en çok resifal biyotanın bol olduğu düşük enlem alanlarındaki kıta şelfleri üzerinde gelişirler. Genellikle resifal biyota ile ilişkili yüksek yığışma hızı, engebeyi arttırır ve kenarı dikleştirir. Kenarlar zamanla eklenmeli, baypaslı ve aşınmalı kenarlı tipe dönüşebilir. Yalıtılmış platformlar riftleşmiş kıta veya geçiş kabuğu üzerinde gelişirler. Okyanus atollerinin çoğu çöken okyanus volkanlarının üzerinde gelişirler. Platformlar, deniz düzeyi yükselimi veya çökmenin yığışmayı aştığı yerlerde az ya da tümüyle batarlar. Hızlı deniz düzeyi yükseliminin ardından yığışımlar ve engeller; gecikme evresi, yakalama evresi ve korunma evresi olmak üzere üç birikme evresi gösterirler. Pasif kenarlardaki karbonat platformları genellikle rift volkanikleri, olgunlaşmamış kırıntılılar ve evaporitler üzerinde gelişirler. Yakınsayan kıta kenarlarında ise platformlar farklı evrim gösterirler. Platformların ilerlemesi; volkanizma, kenarların çökmesi, deniz seviyesinin düşmesi ve sistemin doğal olarak sona ermesi gibi süreçlerle doldurulabilir.

Anahtar Kelimeler

Karbonat Platformu, Resifal Biyota, Riftleşmiş Kıta

Evolution of Carbonate Platforms

Öz

Carbonate platforms evolved to rimmed shelf from ramp and isolated platforms they are drowned with time. Commonly, we can observe a transition from one type to another. Residental commuties be haves mainly as sediment producers and as bafflers, trappers, and binders. Carbonate ramps may be developed at times of tectonic or climatic crises. Homoclinal ramps, develop on gently regional paleoslopes. Ramps with fringing banks may develop on paleoslopes with higher gradients than those with barrier banks. Distally steepened ramps develop where earlier rimmed shelves undergo widespread drowning. Rimmed corbonate shelves are mostly develop on continental shelves in low-latitude areas, where reefal biota are abundant. High rate of upbuilding commonly associated with reefal biota, increases relief and steepens the margin. Margins may change with time to accretionary, bypass and erosional margins. Isolated platforms develop on rifted continental and transitional crust. Most oceanic atolls develop on subsiding oceanic volcanoes. Platforms undergo incipient or complete drowning where sea level rise or subsidence exceeds upbuilding. After rapid sea level rise buildups and rims shows three buildup phases; as a lag phase, a catch-up phase and a keep-up phase. On the passive margins, corbonate platforms commonly develop over rift volcanics, immature elastics and evaporites. On convergent margins, they show different evolution pattern. The progradation of the platforms may be stopped by the volcanism, subsidence of the margins, the falling of the sea level and naturally lasting up of system through the time.

Anahtar Kelimeler

Carbonate Platform, Reef Biota, Rifted Continent

Kaynakça

• ATABEY, E., 1990, Karbonat platformlarının sınıflaması, fasiyes modelleri ve evrimi/Toros Karbonat Platformu, A.Ü. Fen Bil. Enstitüsü, Doktora Semineri, 108s.
• BLENDINGER, W., 1986, Isolated stationary carbonate platforms, the Middle Triassic (Ladinian) of the Marmaloda area, dolomites, Italy, Sedimentology, 33, 159-183.
• BOSELLlNl, A., 1984, Progradation geometries of carbonate platforms, examples from the Triassic of the dolomites, northern Italy, Sedimentology, 31, 1-24.
• BURCHETTE, T.P., 1988, Tectonic control on carbonate platform facies distribution and sequence development, Miocene, Gulf of Suez, Sedimentary Geol., 59, 179-204.
• ClSNE, J.L., 1986, Eearthquakes recorded statigraphically on carbonate platforms, Nature, 323, 320-322.
• DEMICCO, R.V., 1985, Platform and off-platform carbonates of the Upper Cambrian of Western Maryland, USA, Sedimentology, 32, 1-22.
• DEMİRKOL, C., 1989, Pozantı-Karsantı-Karaisalı yöresinin karbonat platformunun stratigrafisi ve jeolojik evrimi (Doğu Toroslar) MTA Derg., 109, 25-36.
• DIETZ, R.S., and HOLDEN, J.C., 1973, Geotectonic evolution and subsidence of Bahama platform: Reply, Geol. Soc. Amer. Bull., 84, 3477-3482.
• FERNANDEZ-MENDIOLA, P.A., and GARCIA-MONDEJAR, I, 1989, Evolution of a Mid. Cretaceous carbonate platform, Gorbea (Northern Spain), Sedimentary Geol., 64, 111-126.
• GAWTHORPE, R.L., 1986, Sedimentation during carbonate ramp-to-slope evolution in a tectonically active area: Bowland Basin (Dinantian), N. England, Sedimentology, 33, 185-206.
• HECKEL, P.H., 19972, Pennsylvanian stratigraphic reefs in Kansas, some modern comparisons and implications, Geol. Runshau, 61, 584-598.
• HURST, J.M., and SURLYK, F., 1983, Initation evolution and destruction of an early Paleozoic carbonate shelf, eastern North Greenland, Journal of Geol., 91, 671-691.
• JAMES, N.P.,1979, Facies models 11, Reefs, in R. G. Walker ed., Facies models, Geoscience Can. Repr. Ser., 1, 121-132.
• JANSA, L., 1981, Mesozoic carbonate platforms and banks of the eastern North American margin, Marine Geol., 44, 97-117.
• KENDALL, C. G. St. C., and SCHLAGER, W.,1981, Carbonates and relative changes in sea level, Marine Geol., 44, 181-212.
• KLOVAN, J.E., 1974, Development of western Canadian Devonian reefs and comparison with Holocene analoques, AAPG Bull., 58, 787-799.
• KOÇYİĞİT, A., 1981, Isparta büklümünde (Batı Toroslar) Toros Karbonat Platformunun evrimi, Türkiye Jeol. Kur. Bült., 24, 15-23.
• MULLINS, H.T., and LYNTS, G.W., 1977, Origin of the northwestern Bahama Platform-Review and reinterpretation, GSA Bull., 88, 1447-1461.
• PLAYFORD, P.E., 1980, Deonian "Great Barrier Reef" of Canning basin, Western Australia, AAPG Bull., 64, 814-840.
• READ, J.F., 1982, Carbonate platforms of passive (extensional) continental margins-types, characteristics and evolution, Tectonophysics, 81, 195-217.
• READ, J.F., 1985, Carbonate platform facies models, Bull. Amer. Assoc. Petri. Geol., 69, 1-21.
• ROBERTSON, A.H.F., 1987, Upper Cretaceous Muti Formation, Transition of a Mesozoic Nate platform to a foreland Basin in the Oman Mountains, Sedimentology, 34, 1123-1142.
• SCHLAGER, W., 1981, The paradox of drowned reefs and carbonate platforms, GSA Bull., 92, 197-211.
• TEKELİ, O., 1980, Toroslarda, Aladağların yapısal evrimi, Türkiye Jeol. Kurumu Bült., 23, 11-14.
• WALDRON, J.W.F., 1984, Evolution of carbonate platforms on a margin of the Neotethys ocean, Isparta angle, soutwestern Turkey, Eclogae Geol. Helve., 77, 553-581.