Hidrokarbon aramalarında zeolitin kullanılmasına bir örnek: (İmranlı güneyi- Sivas)

Yıl 1996, Cilt: 20 Sayı: 2, 49 - 54, 15.11.1996

Orhan Özçelik

Öz

Hidrokarbon aramalarında bir olgunlaşma parametresi olarak zeolit mineralleri kullanılabilir. Gömülme diyajenezi sırasında ısıya bağlı olarak denizel istifle beraber silisli vitrik volkanoklastik kayaçlarda zeolit zonları oluşur. Bunlardan alkali zeolit reaksiyon ürünleri bir jeotermometre olarak petrol araştırmalarına uygulanabilmektedir. Bu amaçla İmranlı (Sivas) güneyinde yüzeyleyen Lütesiyen yaşlı Bozbel formasyonunun Fıdıldağ üyesinde yer alan volkanoklastikler incelenmiş ve zeolit mineralleri belirlenmiştir. Elde edilen analsim ve albit minerallerinin zeolit mineral zonlanmasındaki karşılık geldiği ısı 91- 150 °C arasındadır. Organik madde içeren örneklerden vitrinit elde edilebilenlerde ortalama yansıma (Ro) % 0.57 olarak ölçülmüştür. Isıya bağlı olarak gelişen zeolit zonları ile vitrinit yansıma değerleri karşılaştırılarak hidrokarbon olgunlaşma zonları ortaya çıkarılabilir. Fıdıldağ üyesini oluşturan sedimanlar ve onların içerdiği organik maddeler olgunlaşmış zona (petrol zonu) işaret ederler.

Anahtar Kelimeler

Hidrokarbon, Zeolit, Vitrik, Volkanoklastik

Kaynakça

• Aktimur, T.H., Tekirli, M.E. ve Yurdakul, M.E., 1990, Sivas -Erzincan Tersiyer Havzasının jeolojisi: MTA Derg., 111, 25- 37.
• Altunsoy, M., 1993, Karacaören (İmranlı)- Diktaş (Divriği) yöresi Tersiyer çökellerinin sedimanter petroloji, petrol ana kayası ve organik fasiyes özelliklerinin incelenmesi: C.Ü. Fen Bilimleri Ens., Doktora Tezi, 279 s (Yayınlanmamış).
• Aral, F., 1986, Çayözü- Çakırtarla (Divriği) yöresinin jeolojisi: C.Ü. Fen Bilimleri Ens., Yük. Lisans Tezi, 69s (Yayınlanmamış).
• Artan, Ü. ve Sestini, G., 1971, Sivas -Zara- Beypınarı Bölgesinin jeolojisi: MTA Derg., 76, 80- 97.
• Gökçen, S.L., 1981, Zara- Hafik güneyindeki Paleojen istifinin sedimantolojisi ve paleocoğrafik evrimi: Yerbilimleri, 8, 1-25.
• Gökçen, S.L., 1982, Zara Hafik (SE Sivas) ve Refahiye (SW Erzincan) bölgeleri Eosen flişinin sedimanter petrolojik karşılaştırılması: 9, 141- 147.
• Gökçen, S.L. ve Kelling, G., 1985, Oligocene deposits of the Zara- Hafik region (Sivas- Central Turkey). Evolution from Storm- influenced shelf to evaporitic basin: Geologische Rundschau 74/1, 139 – 153.
• Gündoğdu, N., 1982, Neojen yaşlı Bigadiç sedimanter Baseninin jeolojik, mineralojik ve jeokimyasal incelemesi: H.Ü. Fen Bilimleri Ens., Doktora Tezi, 386s (Yayınlanmamış).
• Hay. R., 1978, Geologic occurrence of zeolites. In: Natural zeolites, occurrence, properties, use: L.B. Sand and F.A. Mumpton (Eds.), Pergamon press. Oxford, pp. 135 - 143.
• Iijima, A. ve Hay, R.L., 1968, Analcime composition in tuffs of the Green River formation of Wyoming: American Mineralogist, 53, 184 - 200.
• Iijima, A., 1978, Geological occurrences of zeolite in marine environments: In: Natural zeolites occurrence, properties, use (Eds. L.B. Sand and Mumpton), p. 175 - 198.
• Iijima, A., 1985, Applications of zeolites to petroleum exploration: Proc. Budapest Meeting on Natural Zeolites.
• Iijima, A., 1988, Application of zeolites to petroleum exploration (Kallo, D. ve Sherry, H.S., Edit.), Occurrence, properties and utilization of natural zeolites, 29 - 37, Akademiai Kiado, Budapeşt.
• İnan, S., Öztürk, A. ve Gürsoy, H., 1993, Ulaş- Sincan (Sivas) yöresinin stratigrafisi: Doğa- Türk Yerbilimleri Derg., 2.1-15.
• Korkmaz, S., 1990, Sivas Havzasında ana kaya fasiyesi ve petrol oluşumunun jeokimyasal yöntemlerle araştırılması: Jeoloji Müh. Derg., 37, 61- 68.
• Kurtulan, F., 1973. Sivas- Hafik- Zara ve İmranlı bölgesinin jeolojik ve tektonik yapısı: MTA Derg., 80, 1- 32. Meşhur, M. ve Aziz, A., 1980, Sivas baseni jeolojisi ve hidrokarbon olanakları: TPAO Rap. No: 1530 (Yayınlanmamış).
• Özçelik, O. ve Altunsoy, M., 1991, Bolucan (Zara- Sivas) yöresinde Selimiye formasyonunun (Oligosen) organik fasiyes özellikleri: A.Ü. Isparta Müh. Fak. Derg., 6, 145- 152.
• Shimoyama, T. ve lijima, A., 1978. Influence of temperature on coalification of Tertiary coal in Japan: Mem. Geol. Soc. Japan. 15, 205 - 222.
• Sungurlu, O. ve Soytürk, N., 1970, Sivas Havzası ve civarının jeoloji etüdü: TPAO Rap. No: 570 (Yayınlanmamış).
• Temiz. H., Guezou, J.C., Poisson. A. ve Tutkun, S.Z., 1992, Sivas Havzası doğusunun tektonostratigrafisi ve kinematiği: C.Ü. Müh. Fak. Derg., Yerbilimleri. 9/1, 27- 34.
• Tunç, M., Özçelik, O., Tutkun, S.Z. ve Gökçe, A., 1991, Divriği- Yakuplu - İliç - Hamo (Sivas) yöresinin temel jeolojik özellikleri: Doğa, 15, 225 – 245