Başkalaşım Kayalarındaki Ana Süreksizliklerin Kaynak Oluşumuna Etkisi

Yıl 1996, Cilt: 20 Sayı: 2, 76 - 80, 15.11.1996

İlyas Yılmazer

Öz

Özellikle tortul kayalardaki tabakalar, yeraltı suyunun akışı üzerinde etkilidir. Manisa- Demirci ilçe merkezinin kuzeyinde GD'ya eğimli Tersiyer tortul birimlerinden oluşan dağın GD yamaçlarında kaynaklara ve sızıntılara sık sık rastlanabilirken KB yamaçlarında tersi hidrojeolojik durumlar geçerlidir. Bu örnekli genelleme başkalaşım kayalarında daha farklı durum göstermektedir. Tortullaşma sonrası basınç (P) ve veya sıcaklığın (T) artmasıyla birlikte pekişme başlar ve diyajenez sonrasında da katı- katı etkileşimleri gelişip sürer. Böylece, taneler yerini kristallere bırakır ve yükselen yeni T- P koşullarında daha duraylı mineral grupları oluşur. Basınca bağlı olarak minerallerin yeniden dizilimi ve konumlanması başlar ve gelişir. Böylece, süreksizlikler kaynaşır, boşluklar kaybolur ve geçirimlilik sıfıra iner. Ancak, daha sonraları başkalaşım koşullarının atmosferik koşullara doğru yaklaşması sırasında, etkisi altına girilen değişik jeolojik olaylar, özellikle tektonik hareketler ve T- P'nin azalması, yeni süreksizliklerin oluşmasına olanak sağlar. Bu süreksizlikler; bileşimsel değişiklik gösteren ve farklı dayanım içeren seviyelerin ayrılması, yapraklanmanın oluşması ve eşlenik – gerilim- sıkışma eklemlerinin oluşması veya eskilerinin belirginleşmesi şeklinde oluşmaktadır. Gelişen süreksizliklerin bir bölümü, bölgesel anlamda yüzey şekillerinin oluşmasında da etkindirler. Bu tür ana süreksizlikler yeraltı suyunu güdümleyebilirler. Istırancalarda Çilingos göleti güneyinde 10 l/s debili bir kaynağın oluşumunu tabakalanma, eklem ve faylar belirlerken Nurdağındaki Ayransuyu kaynağı tabakalanma, yapraklanma ve sıkışma eklemleri tarafından yönlendirilmektedir. Bu dağların pek çok bölümünde etkisini gösteren bu süreksizlikler, tek yönlü (homoclinal) yapıları oluştururlar. Bu bağlamda, dağ sırasını bir tarafı kaynaksız ve yeraltısuyu açısından verimsizken, diğer tarafta tam tersi hidrojeolojik koşullar geçerlidir. Bu anlamda hazırlanan bir hidrojeolojik model, yeni kaynakların ortaya çıkarılması ve var olanların geliştirilmesinde etkin teknik kararların bulunup uygulamaya konmasına olanak sağlar. Ayrıca, böyle bir model ilgili mühendislik yapılarının jeoteknik tasarımında da oldukça gereklidir.

Anahtar Kelimeler

Başkalaşım kayası, Süreksizlik, Tortullaşma

Kaynakça

• Duman, T., 1993, Tarsus Gaziantep (TAG) otoyolu T2- T4 tünelleri arasının mühendislik jeolojisi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 109 s.
• Sial Ltd. 1993, Kaynak Derenin hidrojeolojik özellikleri rapora. Yayınlanmamış rapor.
• Yılmazer, İ., 1990, Geçki belirlenmesi ve bu seçimde jeolojinin önemi. Jeol. Müh. Dergisi, 36, 37- 45.
• Yılmazer, İ., 1991, Katmanlı ve eğimli bir jeolojik birimde yeraltı suyu beslenme havzası sınırının belirlenmesi üzerine bir yaklaşım. Yağış- Sel- Heyelan Simpozyumu, 205- 218.
• Yılmazer, İ., 1992, araştırmalarda yükseklik ve süreksizlik etkenleri. Mühendislik Jeolojisi Türk Milli Komitesi Bülteni, 14. 110- 122.
• Yılmazer, İ., 1993, Kaynak düşü enerjisinin yeraltı suyu çıkarılmasında kullanılmasına bir yaklaşım. Atatürk Üniversite Refomıu, Jeoloji Eğitiminde 60. Yıl Kutlama Programı, İ.Ü., 6- 8 Ekim 1993.
• Yılmazer, İ., 1994, Sugücü ve doğal çevre ilişkisi üzerine. Türkiye 6. Enerji Kongresi, Teknik Oturumlar Tebliği 2, 198- 211, Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, 17 -22 Ekim 1994, İzmir.
• Yılmazer İ. ve Çongar, B., 1994, Significance of discontinuity survey and physiographical study in engineering works. Proceedings of the 7th congress of the International Association of Engineering Geology Organisimg Committee, 5- 9 September 1994, Lisbon- Portugal, 1105 - 1111.
• Yılmazer, İ., Erhan, F. ve Hoş, T., 1993, Yukarı Orta Amanosların genel jeolojisi ve bölgenin mühendislik jeolojisine etkisi. 46. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 8, 30- 38.
• Yılmazer, İ., İşler, F. ve Duman, T., 1992, Metamorphism in the Nurmountain Range and its effect on the engineering geology of the region. Proceedings and abstracts of the 1st International Symposium on Eastern Mediterranean Geology, 67 - 76, Ankara.