Manganez Yataklarının Köken Tespitinde Mineralojik ve Kimyasal Veriler

Yıl 1997, Cilt: 21 Sayı: 1, 39 - 46, 15.05.1997

Ali Haydar Gültekin

Öz

Kimyasal bileşim ve jeolojik veriler, ekonomik öneme sahip manganez oksidlerin büyük çoğunlukla sığ su ortamında çökeldiğini ve deniz suyu seviyesinin değişmesine neden olan transgresyon ve regresyon olayları ile ilişkili olduğunu gösterir. Yataklanma esas olarak redoks kontrollüdür ve cevherleşme Mn+2’çe zenginleşmiş olan anoksik dib suların kıtasal şelfler üzerine yükselmesi ve oksijenli yüzey suları ile karışması sonucunda oluşmuştur. Bununla birlikte diajenetik etkiler gösteren pek ç ok yatak tespit edilmiştir. Farklı kökenli yatakları belirlemede, karakteristik mineralojik-jeokimyasal zenginleşme ve jeokimyasal birlik verileri önemli rol oynar. Genel olarak, manganez yatakları süperjen ve hidrotermal olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Hidrotermal yataklar, As-Ba-Cu-Li-Mo-Pb-Sb-Sr-V-Zn şeklinde bir jeokimyasal birlik ve Mn-As jeokimyasal ilişkisi gösterirken, süperjen denizel yataklar Na-K-Ca-Mg-Sr ve Co-Cu-Ni gibi jeokimyasal zenginleşmeler, süperjen karasal yataklar ise Mn-Ba ilişkisi gösterirler. Mevcut bir sülfürlü cevherleşmenin ayrışması sonucu oluşmuş olan süperjen karasal yataklar, karakteristik olarak yüksek Pb-Zn iç eriğine sahiptirler. Mineralojik zenginleşme açısından, biksibit, braunit, hausmanit, hübnerit, yakobsit ve pirokroit yalnızca hidrotermal yataklarda oluşurken, kalkofanit, koronadit, krednerit, ƴ-MnO2 groutit, hollandit, lithioforit, manganit, nsutit, kuenselit, ramsdellit, romaneşit, todorokit ve vodrujflt genellikle süperjen orijinlidir. Süperjen ve hidrotermal yatakları birbirinden ayırmada kullanılan en.önemli tanımsal diyagram Co+Ni-As+Cu+Mo+Pb+V+Zn diyagramıdır . Buna ilave olarak, Si-Al ve Fe/TiAl/(Al+Fe+Mn) diyagramlarıda kullanılabilir. Mevcut bir cevherin oksidasyonu sonucu oluşan süperjen karasal yatakları tanımlamada Pb-Zn diyagramı daha iyi sonuç verir.

Anahtar Kelimeler

Manganez Yatakları, Mineraloji, Kimyasal Bileşim

Kaynakça

• Bühn, B., Stanistreet, I.G., and Okrusch, M., 1992, Late Proterozoic Outher Shelf Manganez and Iron Deposits at Otjosundu (Namibia) Related to the Damaran Oceanic Opening. Economic Geology, Vol. 87, pp. 1393-1411.
• Choi, J.H., and Hariya, Y., 1992, Geochemistry and Depositional Environment of Mn oxide Deposits in the Tokoro Belt, Northeastern Hokkaido, Japan. Economic Geology, Von. 87, pp. 1265-1274.
• Crerar. D.H., Namson, J., Chyi, M.S., Williams, L., and Feigenson, M.D., 1982, Manganiferous Cherts of the Franciscan Assemblage: I. General Geology, Ancient and Modem Analoques and Implications for Hydrothermal Convection at Oceanic Spreading Centers: Econ. Geol., Vol. 77, p. 519-540.
• Delian, F., Dasgupta, S., Bolton, B.R., Hariya, H., Momoi, H., Miura, H., Jiaju, L., and Roy, S., 1992, Mineralogy and Geochemistry of the Proterozoic Wafangzi Ferromanganese Deposit, China. Economic Geology, Vol. 87, pp. 1430-1440.
• Force, E.R., and Cannon, W.F., 1988, Depositional Model for Shallow-marine Manganese Deposits Around Black Shale Basins, Economic Geology, V. 83, p. 93-117.
• Frakes, L.A., and Bolton, B.R., 1984, Origin of Manganese giants: Sea-level Change and anoxic-oxic history: Geology, Vol. 12, p. 83-86.
• Gedikoğlu A., Van, A., Eyüboğlu, I., and Yalçıntaş, B., 1985, Doğu Karadeniz Cevherleşmesine Bir Örnek: Ocaklı (Maçka-Trabzon) Manganez Zuhuru, Jeoloji Mühendisliği, Sayı: 25, Sayfa: 23-37.
• Gültekin, A.H. and Örgün, Y., 1994, Mineralogical and Chemical Characteristics of the Binkılıc Sedimentary Manganese Deposit, Trakya, Turkey. Abstracts, 9 th IAGOD, Symposium, Beijing.
• Hewett, D.F., and Fleischer, M., 1960, Deposits of the Manganese Oxides. Economic Geology. Vol. 55, p. 1-55.
• Kuşçu, M., ve Gedikoğlu, A., 1989, Ulukent (Tavas-Denizli) Güney Manganez Yataklarının Jeokimyasal Özellikleri, Yerbilimcinin Sesi, Sayı: 17, Sayfa 29-47.
• Nicholson, K., 1992, Contrasting Mineralogical-Geochemical Signatures of Manganese Oxides: Guides to Metallogenesis, Economic Geology, Vol. 87, pp. 1253-1264.
• Oswald, J., 1992, Genesis and Paragenesis of the Tetravalent Manganese Oxides of the Australian Continent, Economic Geology, Vol. 87, pp. 1253-1264.
• Öztürk, H., and Frakes, LA., 1995 Sedimentation and Diagenesis of an OUgocene Mangenez Deposit in a Shallow Subbasin of the Paratethys: Thrace Basin, Turkey, Ore Geology Reviews, V. 10, p. 117-132.
• Pracejus, B., and Bolton, B.R., 1992, Geochemistry of Süpergene Manganese Oxide Deposits, Groote Eylandt, Australia, Econ. Geol. Vol. 87, pp. 1310-1335.
• Rona, P., 1978, Criteria for Recognition of Hydrothermal Mineral Deposits in Oceanic crust. Economi Geology, Vol. 73, pp. 135-160.
• Roy, S.,1992, Environments and Processes of Manganese Deposition, Economic Geology, Vol. 87, pp. 1218-1236.