Geçmişten Günümüze Türk Din Mûsikîsi'nde İcra Edilen Vurmalı Çalgılar

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 190 - 204

Yakup Esenboğa

Öz

Bu çalışma, Türk din mûsikîsinde kullanılan vurmalı çalgıların tarihsel gelişimini ve dinî icralardaki önemini incelemektedir. Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinde kudüm, bendir ve nevbe gibi vurmalı çalgılar, zikir ve semâ gibi dinî icrâlarda merkezi bir rol oynamıştır. Bu enstrümanların ritmik düzeni sağlamalarının yanı sıra, dinî törenlerdeki sembolik ve manevi işlevleri de öne çıkmıştır. Araştırma, bu çalgıların yapısal özellikleri, icra teknikleri ve dinî mûsikînin ritmik yapısına katkılarını ele almaktadır. Çalgıların tarihsel evrimi ve zaman içinde icra edilen dinî mûsikî formlarına nasıl entegre oldukları da incelenmiştir. Modern dönemde teknolojinin ve küreselleşmenin etkisiyle darbuka, cajon, conga gibi farklı kökenlere sahip vurmalı çalgılar da dinî mûsikînin bir parçası haline gelmiştir. Bu araştırmanın sonuçları, vurmalı çalgıların dinî mûsikîde sadece ritmik bir işlev üstlenmekle kalmadığını, aynı zamanda yapılan icrâ boyunca mânevî bir atmosfer oluşturduklarını göstermektedir. Ayrıca, bu enstrümanların dinî mûsikî icralarına katkısının zamanla nasıl evrildiği incelenmiştir. Bu çalışma, Türk din mûsikîsinde vurmalı çalgıların rolünün anlaşılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Mûsikîsi, Dinî Mûsikî, Vurmalı Çalgılar, Müzik

Percussion Instruments Performed in Turkish Religious Music: From Past to Present

Öz

This study examines the historical development and significance of percussion instruments in Turkish religious music. Instruments such as the kudüm, bendir, and nevbe played a central role in religious rituals, particularly during dhikr and semâ ceremonies in the Ottoman and Seljuk periods. These instruments not only maintained rhythmic order but also contributed to the symbolic and spiritual dimensions of religious performances. The research explores the structural features of these instruments, their performance techniques, and their contribution to the rhythmic framework of religious music. The study also investigates the historical evolution of these instruments and their integration into various religious music forms over time. In the modern era, instruments from different origins, such as the darbuka, cajon, and conga, have been incorporated into religious music, reflecting the influence of technology and globalization. The findings suggest that percussion instruments in Turkish religious music fulfill both rhythmic and spiritual functions, shaping the atmosphere of religious rituals. Additionally, the evolution of these instruments over time reflects their continued significance in religious music performances. This study aims to contribute to an understanding of the role of percussion instruments in Turkish religious music.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Religious Music, Percussion Instruments, Music

Kaynakça

• Agayeva, S. (2007). Nevbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 33, ss. 37-38). TDV Yayınları.
• Akdağ, C. (2016). Bendirin yapısına göre ses özellikleri ve el-parmak tekniğinin incelenmesi (Tez No. 435263) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi].
• Akdoğan, B., & Akdoğan, M. S. (2022). Türk Din Mûsikîsi Dersleri (Cilt 1). NY Matbaacılık.
• Âmülî, Ş. M. (1381). Nefâʾisü’l-Fünûn (E. Şa’rânî, Ed.). Tahran: İntişârât-ı İslâmiyye.
• Arslan, S. (2017). Siirt ili Pervari ilçesinden derlenen müzik pratikleri (Erbane geleneği) (Tez No. 494088) [Yüksek lisans tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi].
• Ateş, E. (2015). Türk Din Mûsikîsi. Rağbet.
• Azamat, N. (2001). Kādiriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 24, ss. 131-136). TDV Yayınları.
• Bineş, T. (Ed.). (1371). Se Risale-i Farsi der-Musiki: Musiki-i Danişname-i Alai, Musiki-i Resail-i İhvan-ı Safa, Kenzü’t-Tuhaf. Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi.
• Bomzer, R. (2024, 11 Eylül). What is a shaker? Carved Culture. Erişim tarihi: 19 Kasım 2024, https://www.carvedculture.com/blogs/articles/what-is-a-shaker.
• Bozkurt, N. (1994). Def. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, ss. 83-85). TDV Yayınları.
• Domra ve Balalayka. (t.y.). muzikkoleksiyonu.com. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024, https://muzikkoleksiyonu.com/domra-ve-balalayka/.
• Düzbaş, M. (2023). Türk Din Mûsikîsinde Kıyâmî Âyin Türlerinin Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 132-160. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1204066
• Düzenli, P. (2014). İslâm kültür tarihinde musîki (İkinci baskı). Kayıhan.
• Erdaş, S. Ş. (2022). Türk Din Mûsikisinde Nevbe Formu ve Keyyâlîyye Tarîkindeki İcrasının İncelenmesi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 26(1), 101-120. https://doi.org/10.18505/cuid.1067752
• Erer, S., & Atıcı, E. (2010). Selçuklu ve Osmanlılarda müzikle tedavi yapılan hastaneler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 36(1), 29-32.
• Fârâbi. (1375). Musika’l-Kebir (Azertaş Azernuş, Ed.). Tahran: Pejuheşgah-ı Ulum-i İnsani ve Mutâla’ât-ı Ferhengi.
• Firdevsî. (t.y.). Şâhnâme (El yazması nr. FY 1406). İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi.
• Firdevsî. (t.y.). Şâhnâme (El yazması nr. Cod. Pers. 10). Münih Kütüphanesi.
• Gicak. (t.y.). muzikkoleksiyonu.com. Erişim tarihi: 17 Kasım 2024, https://muzikkoleksiyonu.com/gicak-2/.
• Güngör, H. (2010). Şamanizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 325-328). TDV Yayınları.
• Kara, S. (2014). Selçuklu Türkiye’sinde eğlence türü olarak bezm ve musiki. Bilig, 68, 169-182.
• Karancı, S. (2022). Türk müzik tarihi içerisinde kudümün rolü ve Türkiye’de güncel icra durumu incelemesi (Tez No. 739049) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi].
• Karaol, E. (2011). Mısırlı Ahmet: Toprak darbuka tekniği ve icra analizi (Tez No. 306683) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
• Kurt, C. (2022). Hafız Amir Ateş’in dini eserlerinde profesyonel icraya yönelik yaklaşım ile kudüm çalım tekniği (Tez No. 792968) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi].
• Merâgî, A. (1366). Câmiü’l-Elhân (T. Bineş, Ed.). Tahran: Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi.
• Merâgî, A. (1370). Şerh-i Edvâr: Bâ Metn-i Edvâr ve Zevâidü’l-Fevâid (T. Bineş, Ed.). Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi.
• Merâgî, A. (1977). Makâsidü’l-Elhan (T. Bineş, Ed.). Tahran: Bungâh-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab.
• Özcan, N. (1994a). Def (mûsiki). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, s. 85). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (1994b). Dinî mûsiki. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, ss. 359-360). TDV Yayınları.
• Sevinç, M., Arpa, S., Toptaş, Ç., & Akdeniz, A. (2023). Türk din mûsikîsi (M. Tıraşcı, Ed.; 1. basım). Nobel.
• Şehirkahyasıoğlu, K. (2006). Türk müziğinde vurmalı çalgı olarak darbukanın yeri ve icrası (Tez No. 206120) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi].
• Şimşek, H. (2019). Vurmalı çalgıların icrasını geliştirmeye yönelik temel çalışmalar (Tez No. 569641) [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi].
• Şîrâzî, K. M. (1387). Risâle-i Mûsikî der-Dürretü’t-Tâc li-Gurretit-Debbâc (N. Nasrullah, Ed.; 2 cilt). Tahran: Ferhengistan-ı Hüner.
• Tahralı, M. (2008). Rifâiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 99-103). TDV Yayınları.
• Tekin, E. (2017). Yirminci yüzyılda askeri mehter (Tez No. 498125) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].
• Tezbaşar, A. (1975). Mehter tarihi, teşkilâtı ve marşları. Berksoy Basımevi.
• Tıraşcı, M. (2020). Türk mûsikîsi tarihî terimleri sözlüğü (1. baskı). Eğitim Yayınevi.
• Tokaç, M. S., & Hüseyni, S. M. T. (2023). Şeyhü’r-Reis İbn Sînâ’nın Regşinâsî adlı eserinde nabız ile mûsikî ilişkisi. Erdem, 84, 205-218. https://doi.org/10.32704/erdem.2023.84.205
• Tulum, M. (2021). Sûr-nâme-i Vehbî: Sultan Ahmed’in düğün kitabı (1. baskı). Ketebe Yayınları. Turabi, A. H. (Ed.). (2020). Türk din mûsikîsi el kitabı (5. baskı). Grafiker.
• Uygun, M. N. (1996). Safiyuddîn Abdulmu’min Urmevî ve “Kitâbül-Edvâr”ı (Tez No. 53752) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi].
• Uygun, M. N. (2014). Türk din mûsikîsinde usûl ilâhileri. Rast Müzikoloji Dergisi, 2(2), 31-42.
• Yarkın, F. Ş. (2014). Türk müziğinde usuller (Birinci baskı). Pan Yayıncılık.
• Yücer, H. M. (2008). Sa‘diyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 410-413). TDV Yayınları.