Musical Analysis of 'Sarıkamış Lament' Performed with Dilsiz Çoban Kavalı (Sinan Çelik Performance Example)

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 35 - 54, 30.06.2025

Kemal Akdemir , Mutlu Demir Torun

Öz

One of the most important main topics of Turkish folk music is free rhythm melodies, also called uzun hava. Uzun hava is divided into types in itself. One of these genres is Ağıt "lament" as very widely used in colloquial speech. Both verbal and instrumental performance of uzun hava may require mastery in performing from different aspects compared to kırık hava. Uzun hava performances are performances that are vocalized verbally from time to time and sometimes improvised in accordance with the maqam and scale of the work. One of the evaluation criteria of the mastery of the instrument performers is taking the improvised performances into consideration. It is thought that the notation and analysis of uzun havas and works performed as improvisations are also very important for the improvement of instrument students because the master-apprentice relationship, listening to the performances of virtuoso performers and imitating their performances are seen as the most important ways of learning an instrument. In this respect, it is thought that a notated uzun hava and improvised performance will provide convenience in vocalization. In this article, the main theme of Sarıkamış Ağıtı from the album of Kaval virtuoso Sinan ÇELİK, titled "Kaval Openings/ Improvisations Sinan ÇELİK Turkish Traditional Music" (Çelik, 2007), which is a performance that reflects the feeling of uzun hava, was notated. The work was first analyzed from a formal perspective as a general overview (genre, form-structure, the use of similar cell in sentences). Then, it was examined in detail from the perspective of the two aspects of improvisation: the first aspect, composition (structure-melody, the tonal structure of intervals, rhythm), and the second aspect, performance characteristics (ornamental sounds, nuances, accent, acceleration-deceleration). It was concluded that the work consists of three sections, structured as A+A'+B; that its pitch range extends to an eleventh with the inclusion of ornamental sounds; and that it demonstrates similarities to the scale of the Gerdaniye Makam, one of the makams in Turkish Classical Music.

Anahtar Kelimeler

Turkish Folk Music , Uzun Hava , Lament , Dilsiz Kaval , Sinan Çelik

Dilsiz Çoban Kavalı ile İcra Edilmiş ‘Sarıkamış Ağıtı’ nın Müzikal Analizi (Sinan Çelik İcrası Örneği)

Öz

Türk halk müziğinin en önemli ana başlıklarından biri serbest ritimli ezgiler yani uzun havalardır. Uzun havalar kendi içinde türlere ayrılmaktadır. Bu türlerden biri halk ağzında çok yaygın olarak söylenen ağıttır. Uzun havaların gerek sözel gerekse çalgısal icrası, kırık havalara göre farklı açılardan icrada ustalık gerektirebilmektedir. Uzun hava icraları kimi zaman sözlü olarak seslendirilen, bazen de doğaçlama “improvise” olarak eserin makamına ve dizisine uygun şekilde yapılan icralardır. Çalgı icracılarının ustalığının değerlendirilmesinde ölçüt olarak, doğaçlama yapılan icralar da göz önünde bulundurulmaktadır. Uzun havalar ve doğaçlama olarak icra edilen eserlerin notaya alınmasının, analiz edilmesinin çalgı öğrencilerine de katkı sağlaması açısından oldukça önemli olduğu düşünülmektedir; çünkü çalgı öğrenmenin en önemli yöntemi, usta-çırak ilişkisi ve çalgısında virtüöz olan icracıların icralarının dinlenmesi ve icralarının taklidi olarak görülmektedir. Bu açıdan notaya alınmış bir uzun hava ve doğaçlamanın icrayı seslendirmede kolaylıklar sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada uzun havanın duygusunu yansıtan bir icra olan “Kaval Açışlar/Doğaçlamalar Sinan ÇELİK Turkish Traditional Music” (Çelik, 2007) isimli kaval virtüözü Sinan ÇELİK’in albümünden Sarıkamış Ağıtı’nın ana teması araştırmacı tarafından notaya alınmıştır. Eser ilk önce form açısından, (tür, biçim-yapı, cümlelerin benzer hücre kullanımı) genele bakış olarak, improvise’ nin iki yönünden ilki olan kompozisyon açısından (yapı-melodi, aralıkların ses yapısı, ritim), ikinci yönü olan icra özellikleri açısından da (süsleme sesleri, nüans, vurgu, hızlanma-ağırlaşma) yakından bakış olarak analiz edilmiştir ve Eserin A+A'+B olmak üzere üç bölmeden oluştuğu, süsleme seslerinin kullanımıyla birlikte ses alanının on birli olduğu, Türk Müziği Makamlarından Gerdaniye Makamı dizisi ile benzerlik gösterdiği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Müziği , Uzun Hava , Ağıt , Dilsiz Kaval , Sinan Çelik

Kaynakça

• Aytek, A. (2010). İlk müzik aleti flüt. Bilim ve Teknik, (506), 82–83.
• Çelik, S. (2007). Sarıkamış [Enstrümantal parça]. İçinde Kaval açışlar / Doğaçlamalar Sinan Çelik Turkish Traditional Music[Albüm]. Duygu Müzik Plak.
• Narodni Muzej Slovenije. (1995a). Neanderthal flute. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025, https://www.nms.si/en/collections/highlights/343-Neanderthal-flute
• Narodni Muzej Slovenije. (1995b). Piščal and reconstruction [Fotoğraf]. Erişim tarihi: 23 Aralık 2024, https://www.nms.si/en/imagelib/source/default/Zbirka/Znameniti-predmeti/01neandertalceva-piscal/piscal-in-rekonstrukcija.jpg
• Özgelen, O. Z., Çolakoğlu Sarı, G., & Durmuş, S. U. (2023). Hüseyin Sadettin Arel’in Türk makam müziğinde çok seslilik anlayışı: “Kemençe Beşlemesi” örneği. Rast Müzikoloji Dergisi, 11(1), 75–95. https://doi.org/10.12975/rastmd.20231114
• Parmaksız, M. N. (2006). Aşık edebiyatında ağıt konulu destanlar [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=sfTDZhUSGjnsRxEQXJFsUg&no=sWGCwwmBjrawj9O0ai_XMA
• Repertükül Repertuar Türküleri Külliyatı. (2016). Repertükül repertuar türküleri külliyatı. İçinde Sarıkamış Altınbulak Sarıkamış Ağıdı. Erişim tarihi: 13 Ocak 2025, https://www.repertukul.com/SARIKAMIS-ALTINBULAK-Sarikamis-Agidi-777
• Sağ, A. (2018). Panel konuşması. S. Karahasanoğlu & E. Cömert (Ed.), 1. Uluslararası Kaval Sempozyumu Bildirileri (ss. 19-44). İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları.
• Sarı, A. (2018). 2000 yıl öncesinden somut bir tını: Sagalassos/Ağlasun çığırtması. S. Karahasanoğlu & E. Cömert (Ed.), 1. Uluslararası Kaval Sempozyumu Bildirileri (ss. 55-65). İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları.
• Şenel, S. (1992). Türk halk musikisinde “uzun hava” tanımları ve tanımlar etrafında ortaya çıkan problemler. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri içinde (ss. 287-309). Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tekir, S. (2015). Birinci Dünya Savaşı Kafkas Cephesi'nde Türk-Rus mücadelesi (1914-1917) [Doktora tezi, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=dYuvy03DO3U5o9Gr_m95sw&no=Wgcsu1E0hu8dEa8fTVb4QA
• Zardykhan, Z. (2007). Depicting the enemy: Russians and Ottomans in the press during the First World War (Düşmanı betimlemek: Birinci Dünya Savaşı sırasında basındaki Ruslar ve Osmanlılar) [Doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=nCEq8S0M3vYb0pYoCrq8Hg&no=Z1hS-sVlKSd-7RUMeB8EUw