Rabaçal Roma Villası, Penela, Portekiz Conimbriga Kentleri ve Sicó Toprakları Bölgesinde Geç Antik Dönemden Bir Akdeniz Üretim Merkezi ve Mozaik Tabanlı Saray Evi

Yıl 2019, Sayı: 12, 133 - 148, 30.11.2019

Miguel Pessoa Ana Luísa Ravara Mendes Elsa Simões Sımões Sónia Vıcente

https://doi.org/10.26658/jmr.614897

Öz

Villa kelimesinin bir mimari yapı ve aynı zamanda bir arazi yapısı olarak tanımlandığı göz önünde bulundurulduğunda, batı Roma Villası’nda en az üç mimari tipte Çiftlik Evi veya Pars Rustica olduğu bilinmektedir. İlk tip, daha önceden belirlenmiş ve son derece düzenli bir plan sunmakta olup, merkezi bir plan çerçevesinde evlerin bitişiğindeki üretime tahsis edilmiş binaları olan yapılardır. Bu tip, Portekiz’in güneyinde Monforte’de, MS 4. yüzyılın başlarından kalma Torre de Palma Villası örneğinde olduğu gibi, geleneksel olarak Akdeniz bölgesinin karakteristik villa tipi olarak kabul edilmektedir. Bu villa üç avlu etrafında düzenlenmiştir (biri pars urbanaya bağlanan, diğeri ise üçüncü büyük avlu etrafında konumlandırılan pars rustica ile birleşen). Kuzey Galya’daki kırsal yapılarda model olarak kullanılan ve bir mimarlık eseri olarak da kabul edilen ikinci tip, bitişik olmayan tarımsal yapılar sunar; ancak bunlar, geniş bir dikdörtgen avlu boyunca düzenli bir biçimde düzenlenmiş olsalar da, normalde dikdörtgenin küçük yanlarından birine konumlandırılmış olan hamamları eksenel bir pozisyonda birleştiren villa tipidir. Bu nedenle, bir yandan, MS dördüncü yüzyılın ortalarından kalma Rabaçal Villası’nın bileşenlerini oluşturan yapıların bitişik olmayan dağılımı (mozaik zeminli saray evi, hamamlar, pınar kaynağı çiftlik evi ve çeşitli işlikler), ikinci türün pars rustica modeline benziyorsa da, daha sonra anlatılacağı gibi, temelde çok organize bir şema sunsa da geometrili bir tasarımla sınırlı olmayan ortak bir yapı planını göstermektedir. Bu üçüncü tipte, yapılar farklı düzlemlerde, düzenli olmadan, açıkça sınırlandırılmayan ve alternatif yolları ve farklı geçişleri birleştiren bir alanda bölünmüştür. Çiftlik ve konut evlerinin konum tipine ve dağılımına ilişkin bu geçici sınıfandırma, birçok durumda Villa’nın tarımsal üretim tesisleri olmadan lüks evlere dönüştürülmüş olmasından kaynaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rabaçal Roma Villası, Conímbriga, Geç Antik, mimari, mozaikler

Roman Villa of Rabaçal, Penela, Portugal A Mediterranean Production Centre and Palatial Home with Mosaic Floors from the Late Antiquity in the Territory of the Ciuitas of Conimbriga and the Lands of Sicó

Öz

Considering that the word Villa at the same time designated an architectural structure and a land structure, at least three architectural types of Farm House or Pars Rustica are known in western Roman Villae (LEVEAU, BUFFAT, 2008, pp. 134- 135). The first type presents a previously established and highly architectural regular plan, with the buildings dedicated to production contiguous to the house, which was built with a centred plan. This type is traditionally considered as characteristic of the Mediterranean area, as it is the case of the Villa of Torre de Palma, Monforte, in the south of Portugal, dating from the beginning of the fourth century AD. This Villa is organized around three courtyards (one, integrating the pars urbana, another, connecting with the pars rustica, which is implemented around a third larger courtyard). The second type, also considered as a work of architecture and used as a model for in rure constructions in North Gaulle, presents non-contiguous agricultural buildings, although these are arranged in a regular form along a wide rectangular courtyard, with the palatial house of the Villa, normally integrating the baths, erected on one of the smaller sides of the rectangle, in an axial position. Thus, if on one hand the non-contiguous distribution of the constructions that integrate the components of the Villa of Rabaçal (palatial house with mosaic floors, baths, spring nucleus, farm house and workshops of several professions), dated from the middle of the fourth century AD, is similar to the pars rustica model of the second type, on the other hand it seems to be mainly related with what will be mentioned next, since it is a joint plan of constructions that, despite being very organized, is not confined to a geometrized design. In this third type, constructions are divided, in different planes, without regularity, in a space that is not clearly delimited and to which converge alternative paths and different crossings. This provisional classification of the type of location and distribution of farm and residential houses originates from the fact that, in many cases, the Villae have been transformed into luxurious houses without agricultural production facilities.

Anahtar Kelimeler

Roman Villa of Rabaçal, Conímbriga, Late Antiquity, architecture, mosaics

Kaynakça

• Abraços 2005 M. de F. Abraços, Para a História da Conservação e Restauro do Mosaico Romano de Portugal, Tese de Doutoramento, Faculdade de Letras, Universidade Nova de Lisboa (Inventário do Mosaico Romano em Portugal: Anexo I – Inventário por Sítios; Anexo II – Catálogo dos Mosaicos Romanos das Colecções de Museus em Portugal).
• AEIVRR Actas do Encontro Internacional sobre Ciência e Novas Tecnologias Aplicadas à Arqueologia na Villa Romana do Rabaçal - 2009 - AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, 2011.
• AIVCIAG Actas do IV Colóquio Internacional de Arqueologia en Gijón – Las Villae tardorromanas en el occidente del Império. Arquitectura e función, 2006, Ayuntamiento de Gijón, Universidad Autónoma de Madrid, Gijón, 2008.
• Alarcão 1998 J. de Alarcão, “A Paisagem rural romana e alto-medieval em Portugal”, Conimbriga 37, 91-119.
• Alarcão 2003 J. de Alarcão, “Parecer“, Plano de Salvaguarda da „Villa“ romana do Rabaçal, Penela, Portugal, 141.
• Arce et al. 1979 J. Arce - L. Caballero Zoreda - M. A. Elvira, Valdetorres del Jarama, Madrid, Informe preliminar de las escavaciones arqueológicas, Primera Campaña 1978, Diputation Provincial de Madrid.
• Arnau 2007 A. C. Arnau, “El final de las „villae“ en Hispania, siglos IV-VII D.C.”, Bibliothèque de l‘Antiquité tardive 7, Villas romaines -- Espagne -- Jusqu‘à 711, Turnhout, 13-29.
• Balmelle 2001 C. Balmelle, Les Demeures Aristocratiques d’Aquitaine – Société et Culture de la l’Antiquité Tardive dans le Sud-Ouest de la Gaule, Illustrations Graphiques principalement par Marie – Pat Raynaud et Raymond Monturet, Bordeaux – Paris.
• Buraca 2011a I. Buraca, “A colecção de ânforas da Villa romana do Rabaçal”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 153-159.
• Buraca 2011b I. Buraca, “Estudo dos materiais cerâmicos de construção na Villa romana do Rabaçal”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 138-152.
• Deus 2011 M. de Deus, “Estudo preliminar das faunas malacológicas da Villa romana do Rabaçal. Campanhas 1984-1998”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 39-40.
• Doria – Monteagudo - Piqueras s. d. M. B. de Doria – R. C. Monteagudo – J. F. (Actium) Piqueras, La Villa romana de Can Farrerons (Premià de Mar, Maresme), Resultats de les darreres intervencions, Institut del Patrimoni Cultural de la Universitat de Girona.
• Ferreira 2011 M. A. Ferreira, “Vidro da Villa romana de Moroiços: escasso espólio, muito razoáveis certezas”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 170-182.
• Gorges 2008 J. G. Gorges, “L’Architecture des Villae romaines tardives: la creation et le développement du modèle tétrarchique”, Actas do IV Colóquio Internacional de Arqueologia en Gijón – Las Villae tardorromanas en el occidente del Império. Arquitectura e función - AIVCIAG, 2006, Ayuntamiento de Gijón, Universidad Autónoma de Madrid, Gijón, 28-48.
• Lancha - André 2000 J. Lancha - P. André, Corpus dos Mosaicos Romanos de Portugal II, Conventus Pacensis 1, A Villa romana de Torre de Palma, Instituto Português de Museus, Lisboa.
• Leveau - Buffat 2008 P. Leveau – L. Buffat, “Les bâtiments agricoles et l’architecture des villas de la fin de l’Antiquité”, AIVCIAG, 2006, 134-165.
• Levi 1947 D. Levi, Antioch Mosaic Pavements, Vol. 2, Princeton.
• Maciel 1996 J. Maciel, Antiguidade Tardia e Paleocristianismo em Portugal, E. A., Colibri, Universidade Nova, Lisboa.
• Mantas 1985 V. G. Mantas, “Dois novos miliários do território de Conímbriga”, Biblos, 61, Faculdade de Letras, Universidade de Coimbra, 159-179.
• Pereira et al. 2012 I. Pereira - M. Pessoa - T. Silva, Moedas da Villa romana do Rabaçal (1984-2009), Penela, Portugal, Município de Penela (Catálogo de 1 a 377).
• Pessoa 2011 M. Pessoa, Villa romana do Rabaçal, Penela, Portugal - Um centro na periferia do Império e do Território da Ciuitas de Conímbriga, Função e contexto no âmbito da Arte e Sociedade da Antiguidade Tardia, Estudo de Mosaicos, I.H.A., Faculdade de Ciências Sociais e Humanas, Universidade Nova de Lisboa.
• Pessoa - Rodrigo 2011 M. Pessoa - L. Rodrigo, Guia. Villa romana do Rabaçal - um objecto de arte na paisagem serrana, Programa Promuseus, Rede Portuguesa de Museus, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal.
• Pessoa et al. 2004 M. Pessoa - L. Rodrigo - S. Steinert Santos, Villa romana do Rabaçal. Era uma vez..., Catálogo da Exposição Permanente do Espaço-museu do Rabaçal, Câmara Municipal de Penela e Terras de Sicó, Penela.
• Pessoa et al. 2008 M. Pessoa - L. Rodrigo - J. L. Madeira - J. Burrows, “Villa romana do Rabaçal (Penela, Portugal): Plano de Salvaguarda 2007-2009. Dados e sugestões para a elaboração do Projecto de Coberturas e programa de musealização”, AIVCIAG, 2006, Gijón, 661-679.
• Pitcher 1997 L. P. Pitcher, “La Villa tardoantica du Palazzo Pignano”, Projecto Europeu de Cooperação: Rabaçal, Penela (Portugal), Palazzo Pignano, Cremona (Itália), Valdetorres del Jarama, Madrid (Espanha), Eurocultures, Bruxelles, 27-29.
• Ponte 2011 S. da Ponte, “Os instrumenta metálicos da Villa romana do Rabaçal (Moroiços-Penela)”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 122-130.
• Ponte - Miranda 2011 S. da Ponte - J. Miranda, “Lucernas da Villa romana do Rabaçal, Penela, Portugal”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 131-137.
• Quaresma 2011 J. C. Quaresma, “O quadro de importações de Terra Sigillata e de cerâmica de cozinha africana na Villa do Rabaçal, Penela (século IV a inícios do VI d.C.)”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 96-108.
• Silva 2011 A. M. Silva, “A necrópole do século XVI instalada na Villa romana do Rabaçal: dos ossos aos indivíduos”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 28-35.
• Teichner 2008 F. Teichner, Entre Tierra y Mar. Zwischen Land und Meer Architektur und Wirtschaftsweise ländlicher Siedlungsplätze im Süden der römischen Provinz Lusitanien (Portugal), Studia Lusitania, 3, Museo Nacioanal de Arte Romano, Mérida, Pórtico Librerías S. A., Zaragoza, 666p.
• Uscatescu - Bueno 1997 A. Uscatescu – M. M. Bueno, “The Macellum of Gerasa (Jerasch, Jordan): from a market place to an industrial area”, BASOR 307, 67-88.
• Wickham 2005 C. Wickham, Framing the Early Middle Ages. Europe and the Mediterranean, 400-800, Oxford.
• Vieira - Osório 2011 T. Vieira - A. B. Osório, “Poderá a Engenharia de Materiais contribuir para a «datação» de produtos siderúrgicos arqueológicos?”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 50-63.
• Valente 2011 M. J. Valente, “Análise preliminar da fauna mamalógica da Villa romana do Rabaçal. Campanhas 1984-1998”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 36-38.
• Vicente - Simões 2011 S. Vicente - E. Simões, “Cerâmica Comum / Louça de Cozinha, Mesa e Armazenamento da Villa romana do Rabaçal”, AEIVRR, Câmara Municipal de Penela, Museu do Rabaçal, 109-121.