İŞLETMELERDE YEŞİL STRATEJİLERİN REKABET AVANTAJI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ÖLÇEK GELİŞTİRME VE SEKTÖREL DÜZEYDE ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 489 - 507, 30.12.2025

Remzi Durmuş , Murat Kasımoğlu

Öz

Bu çalışma, işletmelerde, yeşil stratejilerin rekabet avantajı üzerindeki etkisini incelemektedir. Yeşil strateji uygulamalarını ölçmek için Porter’ın Elmas Modeli’nden ilham alınarak geliştirilen “Yeşil Strateji Ölçeği”, rekabet avantajını ölçmek için ise “Rekabet Avantajı Ölçeği” geliştirilmiştir. Likert tipi anket ile Türk tekstil sektöründeki işletmelerden veri toplanmış ve toplanan veriler ile Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizleri yapılmıştır. Hipotezler regresyon ve moderasyon analizleri ile test edilmiştir. Bulgular, Yeşil Strateji Ölçeği’nin altı faktörden oluştuğunu ve yüksek güvenilirliğe sahip olduğunu göstermiştir. Ekonomik Teşvik ve Yasal Düzenlemeler faktörü rekabet avantajını olumlu etkilerken, Yeşil Lojistik ve Fiziki Mekan Altyapısı beklenenin aksine kısa vadeli maliyet baskısı yaratarak olumsuz etkilediği saptanmıştır. Diğer faktörlerin etkisi anlamlı bulunmamıştır. Hizmet Düzeyi (Yerel/Küresel) değişkeni, yeşil strateji ile rekabet avantajı arasındaki ilişkiyi anlamlı biçimde düzenlemektedir. Geliştirilen ölçekler hem akademik araştırmalar hem de sektörel uygulamalar için önemli ölçüm araçları sunmaktadır. Araştırma sonuçları da tekstil sektörünün sürdürülebilirlik yaklaşımını yansıtması bakımından politika yapıcılar için yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yeşil stratejiler , Rekabet avantajı , Porter’ın Elmas Modeli

Etik Beyan

Bu çalışma, yazarın İstanbul Ticaret Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü'nde yürütülen “İşletmelerde Yeşil Stratejilerin Rekabet Avantajı Üzerindeki Etkisi: Sektörel Düzeyde Bir Araştırma” başlıklı doktora tezinin araştırma kısmından türetilmiştir. Araştırma, anket yöntemiyle toplanan veriler kullanılarak gerçekleştirilmiş olup, etik ilkelere uygun biçimde yürütülmüştür.

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurumdan finansal destek alınmamıştır.

Teşekkür

Doktora sürecinde en başından beri desteğini esirgemeyen danışman hocama, juri üyelerine, ölçek geliştirme ve veri toplama sürecinde tekstil sektöründeki uzmanlara, yöneticilere ve firmalarımıza teşekkür ederim.

THE EFFECT OF GREEN STRATEGIES ON COMPETITIVE ADVANTAGE IN BUSINESSES: SCALE DEVELOPMENT AND SECTORAL LEVEL ANALYSIS

Öz

This study examines the impact of green strategies on competitive advantage in businesses. To measure green strategy practices, a Green Strategy Scale inspired by Porter’s Diamond Model was developed, while a Competitive Advantage Scale was designed to assess competitive advantage. Data were collected from firms operating in the Turkish textile sector through a Likert-type survey, and the obtained data were analyzed using Exploratory Factor Analysis (EFA) and Confirmatory Factor Analysis (CFA). The hypotheses were tested through regression and moderation analyses. The findings indicate that the Green Strategy Scale consists of six factors and demonstrates high reliability. While the Economic Incentives and Regulatory Framework factor has a positive effect on competitive advantage, Green Logistics and Physical Infrastructure were found to have a negative impact by creating short-term cost pressures, contrary to expectations. The effects of the remaining factors were not statistically significant. Furthermore, the Service Level (Local/Global) variable significantly moderates the relationship between green strategy and competitive advantage. The developed scales provide robust measurement tools for both academic research and sectoral applications. In addition, the results are expected to offer valuable insights for policymakers by reflecting the sustainability orientation of the textile sector.

Anahtar Kelimeler

Green strategies , Competitive advantage , Porter’s Diamond Model

Etik Beyan

This study is derived from the research section of the author's doctoral thesis titled "The Effect of Green Strategies on Competitive Advantage in Businesses: A Sectoral Level Investigation," which is currently being conducted at the Istanbul Commerce University Institute of Graduate Studies. The research was conducted using data collected via the survey method and was carried out in accordance with ethical principles.

Destekleyen Kurum

This study received no funding or financial support from any institution.

Teşekkür

I would like to thank my thesis advisor, who has supported me from the very beginning of my doctoral process, the jury members, and the experts, managers, and companies in the textile sector who contributed to the scale development and data collection process.

Kaynakça

• Ar, A., ve Tokol, T. (2010). Tekstil sektöründeki işletmelerin yeşil pazarlamadan kaynaklı kazanımları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(31), 148–168. [https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423879028.pdf]. Altın, A. Y., Kasımoğlu, M., ve Akyürek, S. S. (2021). Düzenleyici Otoritenin Mezo Düzey Rekabet Gücünün Gelişmesindeki Etkilerinin Analizi: İstanbul Finans Sektöründe Bir Araştırma. 29. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi (s.492-493). Kars, Turkey
• Bozpolat, C., ve Tuna, M. F. (2022). Yeşil Süreç İnovasyonu ile Rekabet Avantajı Arasındaki İlişkide Yeşil Marka İmajının ve Değerinin Paralel Çoklu Aracılık Rolü. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(3), 707-728. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2363834.
• Brown, T. A. (2009). Confirmatory factor analysis for applied research (2nd ed.). Guilford Press.
• Can, Ö., ve Ayvaz, K. M., (2017). Tekstil ve Modada Sürdürülebilirlik. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi(3), 110-119. [https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/567980].
• Denizli İhracatçılar Birliği (DENİB), (2025). Tekstil-konfeksiyon sektörel verileri 2024 (s 1-9). [https://denib.gov.tr/files/downloads/sektorelsunumlar/Tekstil-Konfeksiyon%20Sekt%C3%B6r%C3%BC%20Aral%C4%B1k%202024.pdf.
• Eken, A.A., Yazıcı, D. (2024). Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizmasının Türkiye’nin AB İhracatına Olası Etkileri. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, (8)1, 1-15. [https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3486844].
• Field, A. (2018). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (5th ed.). Sage.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39–50. [https://doi.org/10.1177/002224378101800104]
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2019). Multivariate data analysis (8th ed.). Cengage Learning.
• Hooper, D., Coughlan, J., & Mullen, M. R. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53–60. [https://doi.org/10.21427/D79B73]
• Hu, L., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1–55. [https://doi.org/10.1080/10705519909540118]
• İlkus, Ş. (2012). Rekabet üstünlüğünün sürdürülebilirliğinde yeşil rekabet stratejilerinin rolü (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB), (2025). 2024 Ocak-Aralık Hazırgiyim ve Konfeksiyon Sektörü İhracat Performans Değerlendirmesi (s. 1 32). (https://www.ihkib.org.tr/content/files/uploads/49/2024-4-hazirgiyim-ve-konfeksiyon-sektoru-ocak-aralik-donemsel-bilgi-notu.pdf).
• Kesen, M., & Öselmiş, M. (2021). Yeşil İnsan Kaynakları Yönetimi Ölçeği (YİKYÖ): Türkçe’ye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 17(4), 1231-1256. [https://doi.org/10.17130/ijmeb.812158]
• Khan, A. R. (2025). Greening the textile industry: An analysis of the policy landscape of Pakistan. United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). [https://unctad.org/system/files/information-document/unda2030d02-pakistan-textile-industry_en.pdf]
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). Guilford Press.
• Kutlu, B. H. ve Yalçıner Ercoşkun, Ö. (2021). Türkiye’deki lojistik firmalarının yeşil lojistik uygulamaları üzerinden değerlendirmesi, Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 52-71.
• Küçük, M., Weber, M. O., Bühs, C. ve Muschkiet, M. (2021). A comparative analysis of green logistic activities in German and Turkish textile enterprises. Industria Textila, 72(1). DOI: 10.35530/IT.072.01.1681, (https://www.revistaindustriatextila.ro/images/2021/1/02%20MEHMET%20K%C3%9C%C3%87%C3%9CK%20Industria%20Textila%201_2021.pdf)
• Leoncini, R., Marzucchi, A., Montresor, S. Rentocchini, F., Rizzo, U. (2019). Better late than never: the interplay between green technology and age for firm growth. Small Bus Econ 52, 891–904. [https://doi.org/10.1007/s11187-017-9939-6].
• Marangoz, M. ve Özberk, T. M.İ. (2020). Sürdürülebilir Rekabet Avantajı Sağlamada Kaynak Avantajı Teorisi ve Pazar Yönlülük Yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27(1), 69-89. [https://doi.org/10.18657/yonveek.539379]. Nart, S., Bilgili, A. ve Orgut, E. D. (2024). The effect of green human resources management practices on corporate sustainability from the perspective of employees. De Gruyter Economics, 18, 20220060. [https://doi.org/10.1515/econ-2022-0060].
• Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric theory (3rd ed.). McGraw-Hill.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2018). Policy note on sustainability: Better business for 2030 — Putting the SDGs at the core (s. 1–38). (https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2018/07/better-business-for-2030_41d7d0d2/6528a8f4-en.pdf).
• Porter, M. E. (1990). The competitive advantage of nations (with a new introduction). The Free Press. [https://correctphilippines.org/wp-content/uploads/2020/06/Competitive-Advantage-of-Nations.pdf]
• Porter, M. E., & van der Linde, C. (1995). Green and competitive: Ending the stalemate. Harvard Business Review, 73(5), 120–134.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2019). Using multivariate statistics (7th ed.). Pearson.
• Tiftik, C. (2021). Türkiye’deki İşletmelerin Rekabet Kazanımlarında Kullandıkları Stratejik Yönetim Anlayışlarının Etkileri: Sistematik Bir İnceleme. İzlek Akademik Dergi, 4(1), 45-55. [https://doi.org/10.53804/izlek.1036980].
• Uzay, N. (2005). Tekstil ve Giyim Sektöründe Sürdürülebilir Rekabet Gücü : Kayseri Tekstil ve Giyim Sanayiinde Uygulama. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 59-82. [https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/309089].
• Wang, S., Ahmad, F., Li, Y., Abid, N., Chandio, A. A., & Rehman, A. (2022). The impact of industrial subsidies and enterprise innovation on enterprise performance: Evidence from listed Chinese manufacturing companies. Sustainability, 14(8), 4520. [https://doi.org/10.3390/su14084520].
• Yılmaz, Ş. İ. ve Düren, Z. (2010). The role of green business strategies on sustaining competitive advantage. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 87-96. [https://euljss.eul.edu.tr/si17.pdf].
• Yin, C., Salmador, M. P., Li, D., & Lloria, M. B. (2022). Green entrepreneurship and SME performance: The moderating effect of firm age. International Entrepreneurship and Management Journal, 18(1), 255–275. [https://doi.org/10.1007/s11365-021-00757-3].
• Yorulmaz, H. (2023). Tekstil KOBİ’leri Bağlamında Yeşil İşletme Stratejisi Motivasyonlarının AHP Yöntemiyle Önceliklendirilmesi. Sosyal Mucit Academic Review, 4(4), 477-502. [https://doi.org/10.54733/smar.1370063]