SÖZLÜ KÜLTÜR VE YAZI TAKINTISI

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 4, 535 - 546, 03.11.2020

Elif Kanca

https://doi.org/10.26809/joa.5.038

Öz

Kültür tarihi içinde, sözlü kültür anlatıları, bilgi ve deneyimin aktarımında öncelikli bir konumdadır. Ancak, politik bir araç olarak ve zorunlulukla devreye giren yazılı geleneğin baskın kültürü karşısında, sözlü kültür devreden çıkmasa da anlam ve işlev değişikliğine uğramıştır. Dahası, sözlü anlatıların, bilimsel araştırma konusu olmasıyla birlikte, araştırmacıların zihninde hâkim olan metinselcilik nedeniyle, anlam değişimi yeni bir boyut daha kazanmıştır. Sözlü kültür anlatıları, metinselciliğin hâkim olduğu toplumlarda, geçmişin kalıntıları ve kültürel miras olarak keyfi, hayali kurmacalar olarak değerlendirilmişlerdir. Öte yandan, sözlü kültürün hâkim olduğu toplumlarda, sözlü anlatılar yerine getirdikleri işlevlerden hareketle, toplumsal bellekte yer etmekte ve toplumsallığın yeniden üretiminde önemli işlevler yerine getirmektedir. Bu nedenle, sözlü anlatıların anlaşılması ve çözümlenmesinde, üretildikleri toplumsallıktan hareket edilmesi gereklilik taşımaktadır. Bu çalışma, yazılı kültür ve sözlü kültür farklılığına ve sözlü anlatıların anlaşılmasında, antropolojik perspektifin önemine odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Kültür, Yazılı Kültür, Antropolojik Yaklaşım

ORAL CULTURE AND WRITING OBSESSION

Öz

In cultural history, oral cultural narratives have a priority in the transfer of knowledge and experience. However, in the face of the dominant culture of the written tradition, which has come into play as a political tool and necessarily, although the oral culture did not disappear, its meaning and function changed. Along with the fact that oral narratives are the subject of scientific research, the meaning change has gained a new dimension due to the textualism that prevails in the minds of researchers. Oral cultural narratives have been evaluated as arbitrary, imaginary fictions as remnants of the past and cultural heritage in societies dominated by textuality. On the other hand, in societies where oral culture is dominant, verbal narratives take place in the social memory based on the functions they perform and fulfill important functions in the reproduction of sociality. Therefore, in understanding and analyzing the verbal narratives, it is necessary to start from the sociality they are produced from. This study focuses on the difference between written and oral culture and the importance of an anthropological perspective in understanding oral narratives.

Anahtar Kelimeler

Oral Culture, Written Culture, Anthropological Approach

Kaynakça

• ADORNO, T.W. (2003), Otoriteryen Kişilik Üstüne (çev. Doğan Şahiner), İstanbul: Om Yayınevi.
• ARIÈS Philippe ve Georges DUBY. (2006), Özel Hayatın Tarihi 2 (çev. Roza Hakmen), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ASSMANN, Jan. (2001), Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik (Çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BAKHTIN, Mikhail. (2001), Karnavaldan Romana (Der. Sibel Irzık; çev. Cem Soydemir), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BARTHES, Roland. (1998), Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş (çev. Mehmet Rifat- Sema Rifat), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• _____ (1990), Yazı ve Yorum (çev. Tahsin Yücel), İstanbul: Metis Yayınları.
• BASCOM, William R. (2003), “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar” (çev. R.N. Aktaş, B. Aktepe, B. Değer, A.Doğan, Y. Özay, K. Serdaroğlu), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar (yay.haz. G.Ö.Eker, M.Ekici, M.Ö. Oğuz, N.Özdemir), Ankara: Milli Folklor Yayınları, 468-505.
• BAŞGÖZ, İlhan. (2002), “Giriş”, Sibirya’dan Bir Masal Anası (Mark Azadovski), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BELGE, Murat. (2006), Edebiyat Üstüne Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• _____ (2008), Genesis: “Büyük Ulusal Anlatı” ve Türklerin Kökeni, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BENJAMIN, Walter. (1995), Son Bakışta Aşk, Walter Benjamin’den Seçme Yazılar (yay.haz. Nurdan Gürbilek), İstanbul: Metis Yayınları.
• BORGES, Jorge Luis. (1992), Altın ve Gölge (çev. Selahattin Özpalabıyıklar), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• CHILDE, Gordon. (1996), Kendini Yaratan İnsan (çev. Filiz Ofluoğlu). İstanbul: Varlık Yayınları.
• CAUDWELL, Christopher. (1988), Yanılsama ve Gerçeklik (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınevi.
• COHEN, Ronald. (1993), “Devletin Kökenleri” Erken Devlet (ed. H.J. Claessen ve P. Skalnik) (çev. Alaeddin Şenel), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• DEBORD, Guy. (1996), Gösteri Toplumu ve Yorumlar (çev. Ayşen Ekmekçi- Okşan Taşkent), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• DETIENNE, Marcel. (2000), “Mit ve Yazı: Mitograflar” Mitolojiler Sözlüğü II. Cilt (ed. Yves Bonnefoy) (Yay. Haz. Levent Yılmaz; çev. Nusat Çıka), Ankara: Dost Yayınları, 792-793.
• DRAAISMA, Douwe. (2007), Bellek Metaforları (çev. Gürol Koca), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• EAGLETON, Terry (2005). İdeoloji (çev. Muttalip Özcan), İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
• ECO, Umberto. (2003) “Bitkisel ve Mineral Bellek: Kitapların Geleceği” (çev. İnci Ötüken) http://weekly.ahram.org.eg/2003/665/bo3.htm.
• _____ (1995), Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti (Çev. Kemal Atakay), İstanbul: Can Yayınları.
• EDWARDS, Michael. (2000), “Edebiyat ve Mitoloji. Bir Başka Örnek: XX. Yüzyıl İngiliz Şiiri”, Mitolojiler Sözlüğü I.cilt (ed. Yves Bonnefoy) (Yay. Haz. Levent Yılmaz), Ankara: Dost Yayınları, 202-205.
• ELIADE, Mircea. (1993), Mitlerin Özellikleri (Çev.Sema Rifat), İstanbul:Simavi Yayınları.
• EMİROĞLU, Kudret. (2003) “Sözlü Kültür”, Antropoloji Sözlüğü (ed. K.Emiroğlu ve S. Aydın), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 748-749.
• EFLATUN. (1971), Devlet (çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M.Ali Cimcoz), İstanbul: Remzi Kitabevi, 1971.
• FOUCAULT, Michel (2001), Kelimeler ve Şeyler (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
• GÜNGÖREN, Ahmet. (2004), Sineantropos: Marjinal Antropoloji Yazıları, İstanbul: Yol Yayınları.
• GOODY, Jack. (2001), Yaban Aklın Evcilleştirilmesi, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• HARTOG, François. (1997), Herodotos’un Aynası (çev.Emin Özcan), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• JAMESON, Fredric. (2008), Modernizm İdeolojisi: Edebiyat Yazıları (çev. Kemal Atakay ve Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
• KRADER, Lawrence. (1993), “Devletin Asya Göçebeleri Arasındaki Kökeni” Erken Devlet (ed. H.J. Claessen ve P. Skalnik) (çev. Alaeddin Şenel), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• ONG, Walter J. (1995), Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yayınları.
• OSKAY, Ünsal. (2001), Yıkanmak İstemeyen Çocuklar Olalım, İstanbul: YKY.
• SANDERS, Barry. (1999), Öküzün A’sı (Çev. Şehnaz Tahir), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• SÖNMEZ, Sevim. (1990), “Sözlü Dil/Yazılı Dil” Dilbilim Araştırmaları (yay. kur. G.Durmuşoğlu, K. İmer, A. Kocaman, S. Özsoy), Ankara: Hitit Yayınevi, 119-122.