How Did the Free Trade Agreement between Türkiye and Jordan Affect the Mutual Foreign Trade of the Countries within the Scope of Export Specialization (Es) Index?

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 167 - 184, 31.08.2024

Shatha Almasri , Halil Şimdi

https://doi.org/10.22139/jobs.1506088

Öz

The primary purpose of trade agreements can be expressed as providing various facilities in foreign trade for countries. As a result of these facilities, an increase in trade volume between countries is expected. Free trade agreements are also among the economic integration models that provide these facilities. Although the liberalization process implemented by countries has positive effects on trade volume, there are also parties who argue that these agreements are not beneficial in some cases. as matter of fact, the reason for the annulment of the free trade agreement signed between Jordan and Türkiye was based on this argument. The agreement, which came into effect in 2011, was unilaterally annulled in 2018 on the grounds that it harmed the Jordanian economy. In this context, the study addresses the impact of the free trade agreement signed between Jordan and Türkiye on the exports of both countries. To determine the impact of the free trade agreement in these countries, the export specialization indices for the periods from Q1 2002 to Q4 2023 were calculated quarterly and examined in three sections: the period before the free trade agreement, the period of the free trade agreement, and the period after the free trade agreement. The study found that the agreement signed between Türkiye and Jordan positively benefited Jordan by increasing its export specialization index, while it decreased the export specialization index for Türkiye. In conclusion, according to the export specialization index scores, it can be stated that the claim made by Jordan that the agreement harmed its economy is not accurate.

Anahtar Kelimeler

Jordan-Türkiye Foreign Trade, Free Trade Agreement, Jordan Export, Export Specialization Index

İhracatta Uzmanlaşma (ES) Endeksi Kapsamında Türkiye ile Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması Ülkelerin Karşılıklı Dış Ticaretini Nasıl Etkiledi?

Öz

Ticaret anlaşmalarının amacı temelde ülkeler için dış ticarette çeşitli kolaylıkların sağlanması olarak ifade edilebilir. İlgili kolaylıkların neticesinde ülkeler arasındaki ticaret hacminde artış olması beklenmektedir. Serbest ticaret anlaşmaları da bu kolaylıkları sağlayan ekonomik entegrasyon modelleri arasında sayılmaktadır. Her ne kadar ülkelerin uyguladığı serbestleşme süreci ülkelerin ticaret hacmi açısından pozitif etkilere sahip olsa da kimi durumlarda bu anlaşmaların faydalı olmadığını savunan taraflar da bulunmaktadır. Nitekim Ürdün ve Türkiye arasında imzalanmış olan serbest ticaret anlaşmasının yürürlükten kaldırılma sebebi de bu sav olmuştur. Taraflar arasında 2011 yılında yürürlüğe giren anlaşma, 2018 yılında Ürdün ekonomisine zarar verdiği ifade edilerek tek taraflı olarak iptal edildi. Bu kapsamda çalışma Ürdün ve Türkiye arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmasının ülke ihracatları üzerindeki etkisini ele almaktadır. Ülkelerdeki serbest ticaret anlaşmasının etkisini bulabilmek adına ülkelerin ihracatta uzmanlaşma endeksleri 2002:Ç1 – 2023:Ç4 dönemi kapsamında üçer aylık dönemler dâhilde hesaplanmış ve endeksler serbest ticaret anlaşması öncesi, serbest ticaret anlaşması dönemi ve serbest ticaret anlaşması sonrası olmak üzere üç dönemde karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda Türkiye ve Ürdün arasında imzalanan anlaşmanın Ürdün’e olumlu açıdan fayda sağlayarak ihracat uzmanlaşma endeksini yükselttiği diğer taraftan Türkiye için ihracatta uzmanlaşma endeksini düşürdüğü bulunmuştur. Sonuç olarak Ürdün’ün ileri sürdüğü anlaşmanın Ürdün ekonomisine zarar verdiği iddiası ihracatta uzmanlaşma endeksi skorlarına göre doğru olmadığı ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Ürdün-Türkiye Dış Ticareti, Serbest Ticaret Anlaşması, Ürdün İhracat, İhracat Uzmanlaşma Endeksi

Kaynakça

• Ababsa, M. (2013). Atlas of Jordan: History, Territories and Society. Beyrouth Publisher. doi: 10.4000/books.ifpo.4560
• Amman Sanayi Odası. (2017, Şubat). Değerlendirme Çalışması: Ürdün ve Türkiye Arasında Serbest Ticaret Anlaşması. Amman Sanayi Odası. https://www.aci.org.jo/page/research_aci.aspx
• Amman Ticaret Odası. (nisan - 2018). Ürdün-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması ve Ürdün İthalatı Üzerindeki Etkileri [Rapor]. https://www.ammanchamber.org.jo/en/studies/details/38/commercial-agreements.
• Antonucci, D., & Manzocchi, S. (2006). Does Türkiye have a special trade relation with the EU? A gravity model approach. Economic Systems, 30(2), 157-169. doi:10.1016/j.ecosys.2005.10.003
• Ateş, E. (2021). Türkiye’nin İnsansız Hava Aracı (İHA) ihracat rekabet gücünün analizi. Türkiye İnsansız Hava Araçları Dergisi, 3(1), 7-16. doi: 10.51534
• Avrupa Komisyonu (2024). AB'nin Ürdün ile Ticaret İlişkileri. Avrupa Komisyonu. https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/jordan_en
• Batbaylı, Ş. (2023). Sağlık turizmi ile tıp ve eczacılık ürünleri: Seçilmiş ülkeler üzerine uluslararası rekabet gücü analizi. MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 355-379.
• Bino, A., Ghunmi, D. A., & Qteishat, I. (2014). Trade, export capacity, and the WTO membership: Evidence from Jordan. Emerging Markets Finance and Trade, 50(1), 51-67. https://doi.org/10.2753/REE1540-496X5001S104
• Bolat, M., & Kaplan, F. (2021). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin sektörel ihracatına etkisi: Çekim modeli. Tarsus Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1).
• Busse, M., Gröning, S., & Groening, S. (2012). Assessing the impact of trade liberalization: The case of Jordan. Journal of Economic Integration, 466-486. URL: https://www.jstor.org/stable/23317243
• Cabuk, Y., & Yesilkaya, M. (2017). International competitiveness analysis of woodworking machinery industry in Turkey. Fresenius Environmental Bulletin, 26(8), 5395-5402.
• Cardozo, A., Martínez‐Zarzoso, I., & Vogler, P. L. (2022). The impact of free trade agreements on Middle East and North Africa exports of intermediate and final goods. The World Economy, 45(5), 1501-1527. DOI: 10.1111/twec.13214.
• Cihan, K. A., & Sandalcılar, A. R. (2022). Serbest Ticaret Anlaşmalarının Türkiye’nin Dış Ticaretine Etkileri: Çekim Modeli ile Bir İnceleme. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 8(2), 143-163.
• Dağdelen, İ. (2004). Liberalization. Journal of Human Sciences, 8(1).
• Demiroğlu, Ö. (2019). Serbest ticaret anlaşmalarının dış ticarete etkisi: Türkiye için karşılaştırmalı bir analiz. [Doktora Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Dinç, T., & Sunal, S. (2012). Euromed serbest ticaret antlaşmasının mena ülkelerinin ihracatı üzerindeki etkisi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 311-320.
• Dünya Bankası. (2024). World Bank Data. https://data.worldbank.org/
• Erdoğan, M., Örs, Ş., Demirbağ, O., & Ayaydın, H. (2024). International competitive advantage of the Turkish mining sector: A worldwide and brics countries comparison. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 520-539. DOI: https://doi.org/10.47525/ulasbid.1476213.
• Erkekoğlu, H., & Koçer, E. (2022). Türkiye ile Mısır serbest ticaret anlaşmasının Türkiye’nin dış ticaretine etkileri: İhracatta uzmanlaşma (ES) endeksi uygulaması. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 938-950. doi: 10.11616
• Gülen, A. (2014). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiyenin dış ticaretine etkisi: Panel veri analizi [Yüksek lisans tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hosoe, N. (2001). A general equilibrium analysis of Jordan's trade liberalization. Journal of Policy Modeling, 23(6), 595-600.
• Jaloudi, M., & Omar, H. (2019). Determinants of Jordan-Turkish bilateral trade balance. Journal of Economics Finance and Accounting, 6(1), 32-40. DOI: 10.17261
• Kara, O., Şahin, Ö., Bekar, İ., & Kayacan, B. (2019). Endüstriyel ağaç ve ahşap ürünleri sektörünün uluslararasi rekabet gücü analizi: Türkiye örneği. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(1), 15-32.
• Köse, H. (2022). Türkiye’nin AB’nin serbest ticaret anlaşmalarına uyumda yaşadığı sorunların ve serbest ticaret anlaşması politikası farklılıklarının üçüncü ülke pazarlarına erişimine etkisi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(43), 27-49. DOI No: 10.35343
• Kütük, M. M., & Akbostanci, E. (2016). Do regional trade agreements actually increase Türkiye's foreign trade?. METU Studies in Development, 43(1), 257
• Özkaya, H. (2011). İkili ve çok taraflı anlaşmaların Türkiye’nin ihracatı üzerindeki etkisi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(2), 279-288.
• Péridy, N. (2005). The trade effects of the Euro–Mediterranean partnership: what are the lessons for ASEAN countries?. Journal of Asian Economics, 16(1), 125-139. doi:10.1016
• Sobutay, T., & Engin, Ö. (1997). Ürdün Ülke Etüdü. İstanbul Ticaret Odası, Yayın No. 1997-5
• Şahin, I. (2022). Türkiye’nin 1980-2021 dönemi dış ticaret gelişiminin irdelenmesi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(27), 82-99.
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı. (2024). TR-ÜR Arasında Ticaretin Altyapısını Oluşturan Anlaşma ve Protokoller. https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/orta-dogu-ve-korfez/urdun/ikili-anlasmalar/iki-ulke-arasinda-ticaretin-altyapisini-olusturan-anlasma-ve-protokoller
• Trade Map. (2024). Türkiye’nin Ürdün’e İhraç ve Ürdün’den İthal Ettiği Ürünler (Milyon $). https://www.trademap.org/Bilateral_TS.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c400%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c6%7c1%7c1%7c2%7c2%7c1%7c1%7c1%7c1%7c1 -https://www.trademap.org/Bilateral_TS.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c400%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c4%7c1%7c1%7c1%7c2%7c1%7c1%7c1%7c1%7c1
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024). 2002-2023 Yılları Arasında Türkiye’nin Ürdün’e toplam ihracatı ve Ürdün’den ithalatı. https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2024). Relations between Türkiye and Jordan. https://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkiye-and-jordan.en.mfa
• Türkekul, B., & Kantur, Ç. (2021). Türkiye’nin pamuk ve pamuklu dokumada uluslararası rekabet gücü: Sabit pazar payı ve açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük analizi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 58(4), 613-626. https://doi.org/10.20289/zfdergi.871428.