Muhasebe Meslek Mensuplarının Muhasebe Etiğine İlişkin Algısına Yönelik Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 158 - 174, 27.03.2025

Zülküf Çevik

https://doi.org/10.22139/jobs.1625345

Öz

Muhasebe etiği, mesleğin güvenilirliğini ve kamu güvenini korumak için kritik öneme sahiptir. Bu çalışma, muhasebe meslek mensuplarının etik algılarını ve karşılaştıkları etik ikilemleri anlamayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış mülakat yöntemi kullanılmıştır. Mülakatlar 8 katılımcı (Serbest Muhasebeci Mali Müşavir) ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmada tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, müşteri talepleri, iş yükü, ücret tarifesi ve haksız rekabet gibi faktörlerin, meslek mensuplarını etik dışı davranışlara zorlayabildiği tespit edilmiştir. Özellikle ücret tarifesine uyulmaması ve haksız rekabetin, katılımcılar tarafından en önemli etik problem olarak dile getirildiği görülmüştür. Meslek mensupları, meslektaşlar arası uygulamalardaki etik dışı durumları vurgularken, kendi uygulamalarındaki etik sorunları tartışmaktan genellikle kaçınmışlardır. Araştırmada, müşteri taleplerinin etik ikilemlerle güçlü bir ilişki içinde olduğu belirlenmiştir. Müşterilerin özellikle daha düşük vergi çıkarma talepleri, muhasebecilerin karşılaştığı temel etik baskılar arasında yer almıştır. İş yükünün fazlalığı etik dışı davranışlara neden olmakta ve dolayısıyla meslek itibarını olumsuz yönde etkilemektedir. Katılımcılar, meslek itibarının; ücret tarifesine uyulmaması, vergi kaçırma algısı ve haksız rekabet gibi faktörlerle zedelendiğini ifade etmişlerdir. Genel olarak, meslek mensuplarının etik sorunlara yönelik özeleştiri yapmak yerine, dışsal faktörlere odaklandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Etiği, Etik İkilemler, Muhasebe Meslek İtibarı

A Qualitative Research on the Perception of Accounting Professionals Regarding Accounting Ethics

Öz

Ethics in accounting are essential for upholding the profession's credibility and maintaining public trust. This study investigates the ethical perceptions of professional accountants and the dilemmas they encounter in their work. For this purpose, a semi-structured interview method was used as a data collection tool in this study. Interviews were conducted with 8 participants (Certified Public Accountants). The study employed a thematic analysis method. According to the findings of the research, it has been found that factors such as client demands, heavy workloads, fee schedules, and unfair competition often pressure professionals to act unethically. Notably, non-compliance with fee schedules and unfair competition were identified by participants as the most significant ethical challenges. While participants highlighted unethical practices among colleagues, they were generally reluctant to discuss ethical issues in their own work. The findings revealed a strong connection between client demands and ethical dilemmas, with requests for reduced tax liabilities being a primary source of ethical pressure. The excessive workload leads to unethical behavior, thereby negatively impacting the professional reputation. Participants noted that the reputation of accounting is undermined by factors such as disregard for fee schedules, perceptions of tax evasion, and unethical competition. Overall, the findings suggest that accountants tend to attribute ethical challenges to external factors rather than engage in self-reflection on their own ethical practices.

Anahtar Kelimeler

Accounting Ethics, Ethical Dilemmas, Accounting Profession Reputation

Kaynakça

• Abad-Segura, E., Castillo-Díaz, F. J., Batlles-delaFuente, A., & Belmonte-Ureña, L. J. (2024). The relationship between accounting ethics, sustainable decision making, and new technologies. In Consumer and organizational behavior in the age of AI (pp. 325–372). IGI Global. https://doi.org/10.4018/979-8-3693-8850-1.ch012
• Adekoya, A. C., Oboh, C. S., & Oyewumi, O. R. (2020). Accountants’ perception of the factors influencing auditors’ ethical behaviour in Nigeria. Heliyon, 6(6), e04271. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e04271
• AICPA. (2023). Code of professional conduct (December). American Institute of Certified Public Accountants.
• Akbey, K. C., & Çil Koçyiğit, S. (2022). Bağımsız olarak faaliyet gösteren muhasebe meslek mensuplarının etik algılarına ilişkin bir araştırma: Ankara ili örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 20(46), 915–944. https://doi.org/10.35408/comuybd.1062960
• Baran, E., & Baskan, T. D. (2021). Muhasebe meslek mensuplarının etik dışı davranış sergilemelerinin nedenleri: Literatür incelemesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 470–506.
• Baud, C., Brivot, M., & Himick, D. (2021). Accounting ethics and the fragmentation of value. Journal of Business Ethics, 168(2), 373–387. https://doi.org/10.1007/s10551-019-04186-9
• Baudot, L., Hazgui, M., & Altiero, E. (2023). Ethics and public accounting firms: Something old, something new. In Research handbook on accounting and ethics (pp. 2–18). Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781800881020.00009
• Carr, K. M., Aier, J. K., & Cao, J. (2021). Did PCAOB rules on ethics, independence, and tax services influence financial reporting for income taxes? Journal of Accounting and Public Policy, 40(5), 106845. https://doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2021.106845
• Çarıkcı, K., Meral, H., Berkil, S., Çalışır, A., Önala, L., & Arslan, Ö. (2024). Nitel araştırmalarda tematik analiz. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 10(37), 127–140. https://doi.org/10.5281/zenodo.10509707
• Çetin, A. C., & Dağlı, S. Ş. (2014). Muhasebe meslek etiği ve meslek mensuplarının etik hakkındaki görüşleri üzerine Isparta ilinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(20), 55–84.
• Dadzie, B. (2024). Certified public accountants’ perceptions and experiences of accounting ethics: A qualitative inquiry [Doctoral dissertation, Capella University]. ProQuest Dissertations Publishing.
• Douglas, P. C., Davidson, R. A., & Schwartz, B. N. (2001). The effect of organizational culture and ethical orientation on accountants’ ethical judgments. Journal of Business Ethics, 34(2), 101–121. https://doi.org/10.1023/A:1012261900281
• Doyle, E. M., Hughes, J. F., & Glaister, K. W. (2009). Linking ethics and risk management in taxation: Evidence from an exploratory study in Ireland and the UK. Journal of Business Ethics, 86(2), 177–198. https://doi.org/10.1007/s10551-008-9842-9
• Eisenhardt, K. M. (1989). Building theories from case study research. Academy of Management Review, 14(4), 532–550.
• Elango, B., Paul, K., Kundu, S. K., & Paudel, S. K. (2010). Organizational ethics, individual ethics, and ethical intentions in international decision-making. Journal of Business Ethics, 97(4), 543–561. https://doi.org/10.1007/s10551-010-0524-z
• Fidan, M. E., & Subaşı, Ş. (2014). Muhasebe meslek mensubu adaylarının etik algıları: İstanbul ili örneği. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 64, 111–130. https://doi.org/10.25095/mufad.396493
• Finn, D. W., Chonko, L. B., & Hunt, S. D. (1988). Ethical problems in public accounting: The view from the top. Journal of Business Ethics, 7(8), 605–615. https://doi.org/10.1007/BF00382793
• Gaa, J. C., & Thorne, L. (2004). An introduction to the special issue on professionalism and ethics in accounting education. Issues in Accounting Education, 19(1), 1.
• Gersick, C. J. G. (1988). Time and transition in work teams: Toward a new model of group development. Academy of Management Journal, 31(1), 9–41.
• Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. Aldine. http://www.sxf.uevora.pt/wp-content/uploads/2013/03/Glaser_1967.pdf
• Güney, C., & Biçer, M. S. (2016). Muhasebe meslek etiği ve Erzincan ilinde bir araştırma. Journal of International Social Research, 9(45).
• Gunz, S., & Thorne, L. (2019). Thematic symposium: Accounting ethics and regulation: SOX 15 years later. Journal of Business Ethics, 158(2), 293–296. https://doi.org/10.1007/s10551-018-3845-y
• Harris, S. G., & Sutton, R. I. (1986). Functions of parting ceremonies in dying organizations. Academy of Management Journal, 29(1), 5–30. https://www.jstor.org/stable/255857
• Hossain, M. Z., Kibria, H., & Johora, F. T. (2024). Ethical challenges in forensic accounting: Balancing professional responsibility and legal obligations. Open Journal of Accounting, 13(3), 57–73. https://doi.org/10.4236/ojacct.2024.133005
• Kısakürek, M. M., & Akarsu, A. (2016). Muhasebecilik mesleğinde haksız rekabet olgusu: Sivas ilinde bir araştırma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 647–664.
• Mdhluli, S., Mkhize, M., & Phesa, M. (2023). Accounting and finance professionals’ perception on the current state of the accountancy profession in South Africa. International Journal of Environmental, Sustainability, and Social Science, 4(6), 1790–1821. https://doi.org/10.38142/ijesss.v4i6.857
• Mgbodille, C. C., & Onah, C. E. (2014). Ethical and cultural issues in accounting and finance. Research Journal of Finance and Accounting, 5(6), 90–95.
• Mintz, S. M. (1995). Virtue ethics and accounting education. Issues in Accounting Education, 10(2).
• Oboh, C. S., & Ajibolade, S. O. (2018). Personal characteristics and ethical decision-making process of accounting professionals in Nigeria. Crawford Journal of Business & Social Sciences, 8(1), 1–23.
• Özçelik, H., & Angı, G. G. (2017). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiği ve etik ikilem algıları: Antalya ili örneği. Muhasebe ve Denetime Bakış, 16(50), 141–158.
• Özçelik, H., & Keskin, S. (2017). Muhasebe meslek etiği ve uygulamaları: Batı Akdeniz bölgesinde bir araştırma. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 4(2), 138–150.
• Sapp, S. (2015). Financial reporting, ethics, the pressures accountants experience, and solutions. University of Phoenix.
• Septiari, D., Helmayunita, N., & Serly, V. (2023). Accounting ethics: From professionals’ views. Jati: Jurnal Akuntansi Terapan Indonesia, 6(2), 146–156. https://doi.org/10.18196/jati.v6i2.18084
• Spooney, Y. L. (2015). Accountant’s ethical dilemmas: Understanding underlying thought processes and contextual factors influencing accountants’ behavior [Doctoral dissertation, Capella University]. Capella University.
• Stonciuviene, N., & Naujokaitiene, J. (2013). Formation of the ethics of professional accountants from a moral standpoint: analysis of decisive factors and their ınflunce. European Scientific Journal.
• Taj, Y. (2023). Ethical dilemmas in leadership: navigating difficult situations with ıntegrity. International Journal For Multidisciplinary Research, 5(4), 4222.
• Tanç, A. (2023). Kurumsal etik değerlerin kişisel etik yargılara etkisi: muhasebe meslek mensupları üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 99, 19–42. https://doi.org/10.25095/mufad.1312518
• Uyar, A., & Güngörmüş, A. H. (2013). Accounting professionals’ perceptions of ethics education: Evidence from Turkey. Journal of Accounting and Management Information Systems, 12(1), 61–75. https://api.semanticscholar.org/CorpusID:54951181
• Weiss, J. W. (2021). Business ethics: A stakeholder and issues management approach. Berrett-Koehler Publishers.
• Yin, R. K. (2003). Case study research: design and methods. SAGE Publications. https://books.google.com.tr/books?id=BWea_9ZGQMwC
• Zhang, W. (2024). Ethical dilemmas in accounting: A comprehensive analysis of professional ethics. Academic Journal of Business & Management, 6(2), 137–145. https://doi.org/10.25236/AJBM.2024.060220