Ekonomik Entegrasyon Anlaşmalarından Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin Yüksek Teknolojili Ürünleri İhracatına Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 297 - 315, 30.06.2023

Bahadır Murat Çakmaklı

Öz

Ekonomik entegrasyon anlaşmaları ve yüksek teknolojili ürün ihracatı ülkelerin uluslararası rekabette elde etmek istedikleri önemli iki fenomen olarak geçerliliklerini korumaktadırlar. Türkiye’nin 1957 yılından itibaren ekonomik entegrasyon açısından dış ticareti ve yüksek teknolojili ürün ihracatı istenilen düzeyde değildir. Bu sebeple çalışmamızda Türkiye’nin birinci ticari partneri ve aynı zamanda en başarılı ekonomik entegrasyon olarak kabul edilen Avrupa Birliği (AB) ile imzaladığı entegrasyon anlaşmalarının Türkiye’nin yüksek teknolojili ürün ihracatına etkisi ve gerçekleştirilen yüksek teknolojili ürün ihracatının AB ülkelerinin teknolojik kapasitesi ile olan ilişkisi incelenmiştir. 2007-2020 yılları arasını kapsayan 24 AB ülkesinin dâhil olduğu analizde panel çekim (gravity) modeli kullanılmıştır. Analiz sonucunda Türkiye’nin yüksek teknolojili ürünlerinin AB’nin teknolojik yetenek ve kapasitesine denk olduğu ve AB ile imzalamış olduğu entegrasyon anlaşmasının (Gümrük Birliği) yüksek teknolojili ürün ihracatını anlamlı ve azaltıcı etkisi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik Entegrasyon Anlaşmaları, Yüksek Teknoloji İhracatı, Türkiye, Avrupa Birliği

The Effect of the Customs Union from Economic Integration Agreements on Turkey's High-Tech Products Export

Öz

Economic integration agreements and exports of high-tech products are two important phenomena that countries want to achieve in international competition. Turkey's foreign trade and high technology exports in terms of economic integration since 1957 are not at the desired level. For this reason, in this study, the impact of the integration agreements signed with the European Union (EU), which is considered to be Turkey's first trade partner and also the most successful economic integration, on Turkey's high technology exports and the relationship between high technology exports and the technological capacity of EU countries are analyzed. The panel gravity model was used in the analysis including 25 European Union countries covering the period between 2007-2020. As a result of the analysis, it is found that Turkey's high-tech products are equivalent to the technological capability and capacity of the EU and the integration agreements signed with the EU have a significant and decreasing effect on high-tech exports.

Anahtar Kelimeler

Economic Integration Agreements, High Technology Exports, Turkey, European Union

Kaynakça

• Acar, M., & Dikkaya, M. (2018) Ekonomik Entegrasyon Avrupa Birliği ve Türkiye, Savaş Yayınevi, Ankara
• Adaçay, R. F. (2007). Bilgi Ekonomisine İlişkin Temel Göstergeler Açısından Avrupa Birliği ve Türkiye’nin Karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Akcanbaş, S. M. (2004) ASEAN Örneğinde Kuzeydoğu Asya’da Bölgesel Bir Ekonomik Entegrasyonun Olası Etkileri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Doktora Tezi
• Anderson J., & Van Wincoop E. (2003). Gravity with Gravitas: A Solution to the Border Puzzle. American Economic Review, 93(1), 170-192.
• Ataseven, R. (2019). Avrupa Birliği’nin Üçüncü Ülkelerle Yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Türkiye’ye Etkileri (Doctoral dissertation, Sakarya Universitesi (Turkey)).
• Ateş, E., & Seymen, A. D. (2019). Türkiye’nin İmzaladığı Serbest Ticaret Anlaşmaları: İki Yanlı Sektörel Bir Analiz ve Dış Ticaret Politikası Açısından Bir Değerlendirme, Sosyoekonomi, 27 (42), 255-282. DOI: 10.17233/sosyoekonomi.2019.04.14
• Aygünoğlu E. (2019) Türkiye’nin Ekonomik Entegrasyon Hareketleri İçerisindeki Yeri ve Yeni Bir Vizyon: D-8, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi
• Aynacı, T. (2015). Gümrük Birliğinin Türkiye-Avrupa Birliği Dış Ticarete Etkisi (Yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Aysun, A., Öksüzler, O., & Yılgör, M. (2012). Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin dış ticareti üzerine etkisi: Panel çekim modeli uygulaması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 15-26.
• Bai, J., & Ng, S. (2004). A PANIC attack on unit roots and cointegration. Econometrica, 72(4), 1127-1177.
• Baier, S. L., & Bergstrand, J. H. (2007). Do free trade agreements actually increase members' international trade?. Journal of international Economics, 71(1), 72-95.
• Balassa, B. (1961). Patterns of industrial growth: comment. The American Economic Review, 51(3), 394-397.
• Baldwin R., & Taglioni D. (2007). Trade Effects of the Euro: A Comparison of Estimators. Journal of Economic Integration, 22, 780-818
• Baldwin, R. (1993). On the measurement of dynamic effects of integration. Empirica, 20, 129-145.
• Baltagi, B. H. (2005) Econometric Analysis of Panel Data (Third Edition), John Wiley & Sons Ltd, The Atrium, Southern Gate, Chichester, West Sussex PO19 8SQ, England
• Baltagi, B. H., Feng, Q., & Kao, C. (2012). A Lagrange Multiplier test for cross-sectional dependence in a fixed effects panel data model. Journal of Econometrics, 170(1), 164-177.
• Batmaz, T. (2021) Ekonomik Entegrasyon Teorisi Çerçevesinde Avrasya Ekonomik Birliği’ne Üye Ülkelerin Türkiye ile Olan Ticari-Ekonomik İlişkileri Üzerine Ampirik Bir İnceleme: Gravity (Çekim) Modeli, T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi
• Bayraç, H. N. (2021) Uluslararası Ekonomik Entegrasyon Teori, Politika ve Uygulamaları. Ankara: Ekin Yayınevi
• Bhagwati J. (1993) India in Transition: Foreign the Economy, Oxford University Press
• Bond, E. W., Syropoulos, C., & Winters, L. A. (2001). Deepening of regional integration and multilateral trade agreements. Journal of International Economics, 53(2), 335-361.
• Çakmaklı B.M. (2022) Avrupa Birliği ve ASEAN Çerçevesinde Ekonomik Entegrasyonların Türkiye’nin Teknoloji Transferine Etkisi, Özgür Yayınları, Gaziantep
• Çakmaklı, B. M., & Şarkgüneşi, A. (2022) Avrupa Birliği ve ASEAN Çerçevesinde Ekonomik Entegrasyonların Türkiye’nin Teknoloji Transferine Etkisi. Fiscaoeconomia, 7(1), 1-45.
• Çalışkan, Ö. (2010). Tercihli Ticaret Anlaşmalarının Yükselişi: Güney’in Perspektifinden Bir Bakış. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2010(2) , 25-37.
• Candaş U. (2010) Çok Taraflılık mı İki Taraflılık mı? Tercihli Ticaret Anlaşmalarının Uluslararası Ticaret Sistemiyle İlişkisine Dair Bir Değerlendirme, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 6, Sayı: 22 ss.55-76,
• Chandran, D. S. (2017). Why Do Countries Enter into Regional Trade Agreements–Insights from the Literature. SSRN. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3024684
• Chang, Y. (2004). Bootstrap unit root tests in panels with cross-sectional dependency. Journal of econometrics, 120(2), 263-293.
• Choi, I. (2001). Unit root tests for panel data. Journal of international money and Finance, 20(2), 249-272.
• Çiftçi, İ., Uzgören, E., & Özbek, R. İ. (2018). Gümrük Birliği Anlaşması Türkiye’nin Avrupa Birliğine Yakınsamasını Sağladı mı?. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(4), 106-128.
• Dedeoğlu B. (2015) Uluslararası İlişkilerde Özel Bir Alan Bölgesel Bütünleşme. İstanbul: Yeniyüzyıl Yayınları
• Demir, S. K. (2015). Küreselleşme Sürecinde Türkiye'nin Ekonomik Entegrasyonlara Katılımı. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, A., & Uzun A. (2014). Serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin dış ticaretine etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 325-344.
• Doğan, S., & Kaya, S. S. (2011). Gümrük Birliği Sonrasında (1996-2009) Türkiye’nin Avrupa Birliği İle Dış Ticaretinin Ülke ve Fasıl Bazlı Yoğunlaşma Analizi. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, (14), 1-18.
• DTÖ (2023). WTO Regional Trade Agreements Database. (Erişim Tarihi: 20.06.2023), http://rtais.wto.org/UI/charts.aspx#
• El-Agraa, A. M. (1998). The European Union: History, İnstitutions, Economics and Policies. Prentice Hall.
• Enrico Mattei
• Eren, T. M. (2013). Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşmalarının Dış Ticaretine Etkileri ve Sorunlar. Maliye ve Finans Yazıları, 1(98), 28-47.
• Erkekoğlu, H., & Yılmaz, B. (2021). Mercosur Ülkelerinin Ab İle Dış Ticaretinin Serbest Ticaret Anlaşması Kapsamında Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (45), 71-90.
• Erkekoğlu, L. C. (2015). Seküler iktisadi doktrinin eleştirisi çerçevesinde Ortadoğu-İslam toplumunda ekonomik entegrasyonun esasları.
• Ertürk, E. (1993) Ekonomik Entegrasyon Teorisi ve Türkiye’nin İçinde Bulunduğu Entegrasyonlar. Ezgi Kitabevi Yayınları
• Estevadeordal, A., & Suominen, K. (2008). Sequencing regional trade integration and cooperation agreements. World Economy, 31(1), 112-140. doi: 10.1111/j.1467-9701.2007.01084.x
• Estevadeordal, A., Robertson, R., Estevadeordal, A., Rodrik, D., Taylor, A. M., & Velasco, A. (2004). From Distant Neighbors to Close Partners: FTAA and the Pattern of Trade. Integrating the Americas: FTAA and Beyond. Cambridge: Harvard University Press
• Feenstra R. (2004). Advanced International Trade: Theory and Evidence. Princeton: Princeton University Press,
• Filiztekin, A. (2003). Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği’nin Türkiye İmalat Sanayi Üzerine Etkileri. İstanbul: Kalder 12. Ulusal Kalite Kongresi, 1-23.
• Frees, E. W. (1995). Assessing cross-sectional correlation in panel data. Journal of econometrics, 69(2), 393-414.
• Friedman M. (1937), The Use of Ranks to Avoid the Assumption of Normality Implicit in the Analysis of Variance. American Statistical Association,
• Habibulloev, U. (2020), Ekonomik Entegrasyon Teorisi Açısından Avrasya Ekonomik Birliği ve Tacikistan. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Hartog, F. (1953). European economic integration: A realistic conception. Weltwirtschaftliches Archiv,71, 165-181.
• Hix, S.J. (2001). Regional Integration. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2001, 12922-12925. https://doi.org/10.1016/B0-08-043076-7/01274-2
• Hoppe, M. (2005). Technology Transfer Through Trade. Nota di Lavoro No. 19.2005. Fundazione Eni
• Hufbauer, G. (1996). World economic integration and the revolution in information technology. Technology in Society, 18(2), 165-172.
• Im K.S, Pesaran H., & Shin Y. (2003), Testing for unit roots in heterogeneous panels. Journal of Econometrics, 115(1), 53-74
• Kahnert F. (1969) Economic İntegration Among Developing Countries, Development Centre, Organisation for Economic Co-operation and Developmen
• Kara, Ş. (1996). Ekonomik Entegrasyon Teorisi. Baskı. İstanbul.
• Karluk, R. (2012). Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisinin Gelişmekte Olan Ülkeler Yönünden Geçerliliği Üzerine Düşünceler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 33 (1-4).
• Karluk. R (1996) Uluslararası Ekonomi, Genişletilmiş Dördüncü Baskı, İstanbul: Beta Dağıtım ve Yayın.
• Kaya, A. A. (2006). İmalat Sanayi İhracatinda Uzmanlaşma: Türkiye-Avrupa Birliği Analizi (1991–2003). Ege Academic Review, 6(2), 73-82.
• Kaya, İ. T., & Abay, M. Ç. (2020). Türkiye ile Avrupa Birliği Üyesi 10 Ekonominin Arge-Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21 (2) , 81-95.
• Kaynak, S. (2011). Avrupa Birliği Yolunda Bilim ve Teknoloji Bağlamında Türkiye’nin Ab-27 Ülkeleri Karşısındaki Mevcut Durumu. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 6(2), 151-159.
• Keller, W. (2004). International technology diffusion. Journal of economic literature, 42(3), 752-782.
• Koçtürk, O. M., & Kocaefe, A. (2014). Serbest Ticaret Anlaşmalarının Türk Dış Ticareti Üzerine Etkileri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 20(1-2), 65-77.
• Küçükahmetoğlu, O. (2013). Ekonomik Entegrasyon,Küresel ve Bölgesel Yaklaşım, ED. Osman Küçükahmetoğlu, Hamza Çeştepe, Şevket Tüylüoğlu, Geliştirilmiş 3. Baskı. Ekin Basım Yayın
• Lawrence, R. Z. (1996). Preferential trading arrangements: The traditional and the new. Egyptian Center for Economic Studies.
• Levin, A., Lin, C. F., & Chu, C. S. J. (2002). Unit root tests in panel data: asymptotic and finite-sample properties. Journal of econometrics, 108(1), 1-24.
• Limão, N. (2006). Preferential trade agreements as stumbling blocks for multilateral trade liberalization: Evidence for the United States. American Economic Review, 96(3), 896-914.
• Machlup, F. (1979). Uses, Value, and Benefits of Knowledge. Knowledge, 1(1), 62–81. https://doi.org/10.1177/107554707900100104
• Maddala G.S. ve Wu S. (1999). A comparative study of unit root tests with panel data and a new simple test. Oxford Bulletin of Economics and Statistics,
• Mangır, F., & Acet, H. (2014). Serbest Ticaret ve Korumacılık, Avrupa Birliği’nde Malların Serbest Dolaşımı ve Türkiye’nin Uyumu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31.1), 93-108.
• Marinov, E. (2014) Economic Integration Theories and the Developing Countries, MPRA Paper No. 63310
• Martínez-Zarzoso, I., & Chelala, S. (2021). Trade agreements and international technology transfer. Review of World Economics, 157(3), 631-665.
• Medvedev, D. (2010) Preferential Trade Agreements and Their Role in World Trade, Rev World Econ, 146,199–222 DOI 10.1007/s10290-010-0054-x
• MESS (2019). Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası. (Erişim Tarihi: 20.06.2023), https://www.mess.org.tr/media/filer_public/3c/85/3c85c5df-3721-4a36-80f0-9c2ce44bb779/ilkadimlar.pdf
• Mıstaçoğlu T. (2010). Ekonomik Entegrasyonun Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerindeki Etkisi: Seçilmiş Bölgesel Ekonomik Entegrasyon Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Mohammed A.A. (2018). Regional Economic Integration in The Horn of Africa. Doktora Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Universitesi.
• Moon, H. R., & Perron, B. (2004). Testing for a unit root in panels with dynamic factors. Journal of econometrics, 122(1), 81-126.
• Myrdal, G. (1959). An International Economy. London: Routledge & Kegan Paul Ltd.
• Noyan, S. (2015). Ekonomik Entegrasyon ve Büyüme: Türkiye ve Seçilmiş Bazı Ülke Grupları Açısından Çekim Modeli Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Okabe, M. (2015). Impact of Free Trade Agreements on Trade in East Asia. Working Papers DP-2015-01, Economic Research Institute for ASEAN and East Asia (ERIA).
• Özay, S. (2009). Türkiye’nin Üyesi Olduğu Bölgesel Ekonomik Entegrasyonlarla Dış Ticaretinin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Özbek, H., & Atik, H. (2013). İnovasyon Göstergeleri Bakımından Türkiye’nin Avrupa Birliği Ülkeleri Arasındaki Yeri: İstatistiksel Bir Analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (42), 193-210.
• Özçelik O. (2021). Ekonomik Entegrasyonlar Teorisi Işığında Türkiye’nin Dış Ticareti ve Çin Etkisi, Doktora Tezi. İstanbul Ticaret Üniversitesi
• Özkan, G., & Yilmaz, H. (2017). Ar-Ge harcamalarinin yüksek teknoloji ürün ihracati ve kişi başi gelir üzerindeki etkileri: 12 AB ülkesi ve Türkiye için uygulama (1996-2015). Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 12(1), 1-12.
• Paksoy F. (2019). Ekonomik Entegrasyon, Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı ve Türkiye. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Pehlivan, G.G. (2013). Avrupa Birliği’nde Ekonomik Entegrasyonun Büyüme Etkisi: Türkiye Eksenli Bir Analiz. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Pehlivan, G.G., & Utkulu, U. (2015). Ekonomik Entegrasyon ve Büyüme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık,
• Peluffo A. (2015). The Journal of International Trade & Economic Development: An International and Comparative Review.
• Perrin, J. (1992). Teknoloji Transferi, (Çev. Turgut Arnas), İletişim Yayınları Cep Üniversitesi
• Pesaran H. (2004). General Diagnostic Tests for Cross Section Dependence in Panels, Cambridge Working Papers in Economics, Faculty of Economics, University of Cambridge.
• Phillips, P. C., & Sul, D. (2003). Dynamic panel estimation and homogeneity testing under cross section dependence. The econometrics journal, 6(1), 217-259.
• Pinder, J. (1968). Positive integration and negative integration: some problems of economic union in the EEC. The World Today, 24(3), 88-110.
• Sandalcılar, A.R., & Erdoğan, S. (2017). Ekonomik Entegrasyonlar Avrupa Birliği ve Türkiye. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Şanlı, F. B. (2004). Küreselleşme ve ekonomik entegrasyonlar. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 2(3), 160-166.
• Sarı, Y. (2005). Bölgelerarası Ekonomik Entegrasyonlar ve Türkiye'nin Ödemeler Bilançosuna Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (1), 117-130.
• Savov, S. (1995). World Economics. PH Luren, Veliko Tarnovo.
• Shikova, I. (2011). Policies of the European Union. PH “Sv. Kliment Ohridski”, Sofia
• Silva, J. S., & Tenreyro, S. (2006). The log of gravity. The Review of Economics and statistics, 88(4), 641-658.
• Şimdi, H. (2019). Ekonomik Entegrasyonların Üye Ülkelerin İhracatları Üzerindeki Etkisinin Yakınsama Modeli ile Ölçülmesi, Doktora Tezi. Yalova Üniversitesi
• Taşkın H., & Adalı, M.R (2003). Teknolojik Zeka ve Rekabet Stratejileri, Değişim İstanbul
• Telli, R. (2016). Transatlantik serbest ticaret anlaşması sürecinde AB–ABD ve Türkiye. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(3), 81-90.
• Tinbergen, J. (1954). International Economic Integration. Books Elsevier. Retrieved from http://hdl.handle.net/1765/15343
• Venables, A.J. (1987). Customs Union and Tariff Reform Under Imperfect Competition. European Economic Review , 31, 103-110 Nort-Holland
• Viner, J. (2019). Gümrük Birliği Meselesi. (Çev. Cüneyd Yasin Aydınbaş). Cinius Yayınları
• Yalın, M. (2018). Avrasya Ekonomik Birliği: Türkiye İçin Ekonomik Entegrasyon Alternatifi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi
• Yaşar, H. N. (2011). Avrupa Birliği ve Türkiye arasındaki Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye ihracatının çekim modeli uygulaması. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yerdelen Tatoğlu, F. (2012). Panel Veri Ekonometrisi. Beta Yayınevi.
• Yerdelen Tatoğlu, F. (2016). Panel Veri Ekonometrisi, Beta Basım Yayın, s.229-230
• Yiğit, M. (2003). Ekonomik Entegrasyon. Beta Basım A.Ş. Kırklareli
• Yourarticlelibrary (2023). Common Market: Benefits, List and Other Details. (Erişim Tarihi: 06.02.2023), https://www.yourarticlelibrary.com/economics/market/common-market-benefits-list-and-other-details/23543