Bilanço Dışı Kalemlerin Bankaların Firma Değerine Etkisi: Türk Mevduat Bankaları Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 202 - 214, 30.06.2025

Özge Özkan

Öz

Bilanço dışı işlemler, bankaların bilançolarında yer almayan ancak kâr/zarar hesaplarını etkileyen işlemlerdir. Bu çalışmada, 2010-2023 yılları arasında BIST Bankacılık Endeksi’nde işlem gören 10 mevduat bankasının bilanço dışı kalemlerinin firma değerleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bağımsız değişkenler olarak bankaların bilanço dışı kalemleri olan türev ürünler, taahhütler, garanti ve kefaletler ele alınırken, bağımlı değişken olarak PD/DD oranı kullanılmıştır. Çalışmada uzun dönem ilişkilerin varlığı Westerlund Eşbütünleşme Testi ile analiz edilmiş, katsayı tahminleri için AMG ve CCE yöntemleriyle kullanılmıştır. Analiz sonucunda bankaların türev ürünlerinin PD/DD üzerinde genel olarak ters yönlü bir etkiye sahip olduğunu, kefalet tutarlarının ise çoğunlukla PD/DD üzerinde pozitif bir etki yarattığı, taahhüt tutarlarının etkisinin ise bankadan bankaya farklılık gösterdiği ve genel anlamda PD/DD üzerinde belirgin bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilanço dışı kalemler , Piyasa değeri/Defter değeri , BIST bankacılık endeksi , Panel Veri Analizi

The Effect of Off-Balance Sheet Items on the Firm Value of Banks: An Application on Turkish Deposit Banks

Öz

Off-balance sheet transactions are transactions that are not included in the balance sheets of banks but affect their profit and loss accounts. In this study, the effects of off-balance sheet items on firm values of 10 deposit banks traded in the BIST Banking Index between 2010 and 2023 are analysed. Derivatives, commitments, guarantees and sureties, which are off-balance sheet items of banks, are considered as independent variables, while market to book value ratio is used as the dependent variable. In the study, the existence of long-run relationships is analysed by Westerlund Cointegration Test and AMG and CCE methods are used for coefficient estimations. As a result of the analyses, it is found that derivative products of banks generally have an inverse effect on market to book value ratio, surety amounts generally have a positive effect on market to book value ratio, while the effect of commitment amounts varies from bank to bank and generally has no significant effect on market to book value ratio.

Anahtar Kelimeler

Market-to-Book ratio , BIST banking index , Off-balance sheet , Panel data analysis

Kaynakça

• Ak, Ö. K., Babuşcu, Ş., & Hazar, A. (2021). BIST banka endeksinde yer alan mevduat bankalarının finansal performanslarının copras yöntemiyle değerlendirilmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 280-305.
• Akgüç, Ö. (2011). Ticaret Bankalarının Yönetimi. (1. Baskı). İstanbul: Arayış Basım Yayıncılık.
• Akkaynak, B., Yıldırım, S. (2019). Türev ürünlerin kullanım amaçları: BIST’de bir uygulama. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 23-33.
• Aktan, B., Gee, C. S., Žiković, S., and Evrim-Mandaci, P. (2013). Off-balance sheet activities impact on commercial banks performance: An emerging market perspective, Economicresearch-Ekonomskaistraživanja, 26(3), 117-132. Doi: 10.1080/1331677X.2013.11517625.
• Allaz, B. (1992), Oligopoly, uncertainty and strategic forward transactions. International Journal of Industrial Organization, 10(2), 297-308. https://doi.org/10.1016/0167-7187(92)90020-Y.
• Altan, M. (2004). Türkiye’de banka gruplarının bilanço dışı işlemleri ve bu işlemlerin bankaların karlılık, sermaye yeterliliği, aktif kalitesi ve likiditesi üzerinde yarattığı etki. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(7), 19-37.
• Angbazo, L. (1997). Commercial bank net interest margins, default risk, interest-rate risk, and off-balance sheet banking. Journal of Banking & Finance, 21(1), 55-87. https://doi.org/10.1016/S0378-4266(96)00025-8.
• Aydın, A. (2000). Bilanço dışı işlemler. Bankacılık Dergisi, 34(01), 1-5.
• BDDK (2024). Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri, Erişim Linki: https://www.bddk.org.tr/Veri/EkGetir/8?ekId=346 Erişim tarihi: 21.11.2024
• Buyuran, B., & Şit, A. (2021). Entelektüel sermayenin firma performansına etkileri: BIST’te faaliyet gösteren ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü firmaları üzerine etkisi. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(3), 296-308. https://doi.org/10.38009/ekimad.1021355.
• Büyükoğlu, B., Şit, A., & Başar, B. D. (2023). Effects of off-balance sheet items on the financial performance of Turkish deposit banks. Trends in Business and Economics, 37(3), 197-205. https://doi.org/10.5152/TBE.2023.22098
• Cao, Q., Zhu, T., Yu, W., & Tan, H. (2023). Off-balance sheet business development and bank efficiency: A financial innovation matching perspective. Heliyon, 9(6). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e16093.
• Chan, S. G., Karim, M. Z. A., Burton, B., & Aktan, B. (2014). Efficiency and risk in commercial banking: empirical evidence from East Asian countries. The European Journal of Finance, 20(12), 1114-1132. https://doi.org/10.1080/1351847X.2012.745008.
• Çelik, F. (2014). Kredi Talepleri. 1. Türkmen Kitapevi, İstanbul.
• Çetin, A., & Dinç, Y. (2013). Türkiye’de Teminat Mektupları: Uygulamalar ve hukuki sorunlar. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 5(9), 67-92.
• Çınar, G. (2020). Garanti ve kefalet sözleşmeleri arasındaki ayrım. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69, no. 2 : 419-42. https://doi.org/10.33629/auhfd.848637. https://doi.org/10.33629/auhfd.848637.
• Demir, Y., & Görür, Ç. (2020). OECD ülkelerine ait çeşitli enerji tüketimleri ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin panel eşbütünleşme analizi ile incelenmesi. Journal of Econometrics and Statistics, 32, 15-33. https://doi.org/10.26650/ekoist.2020.32.0005.
• Doruk, Ö. T. (2014). Gölge Bankacılık ve Türkiye. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği.
• Eken, M. H. & Selimler, H. (2008). Banka Muhasebesi, 2. Baskı. İstanbul, Der Yayınevi.
• Ekşi, H. İ. (2012). A’dan Z’ye Dış Ticaret Uygulamaları. 1.Baskı, Nobel Yayınları, Ankara.
• Erataş, F., Nur, H. B., & Özçalık, M. (2013). Feldstein-horioka bilmecesinin gelişmiş ülke ekonomileri açısından değerlendirilmesi: Panel veri analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 18-33.
• Jagtiani, J., Saunders, A., & Udell, G. (1995). The effect of bank capital requirements on bank off-balance sheet financial innovations. Journal of Banking& Finance, 19(3-4), 647-658. https://doi.org/10.1016/0378-4266(94)00145-S.
• Jorion, P. (2007). Financial Risk Manager Handbook. (Vol. 406). John Wiley&Sons.
• Kantar, L., & Düzer, M. (2022). Türev ürün kullanımının piyasa değerine etkisi: Bankacılık sektöründe bir uygulama. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 16(2), 189-215. https://doi.org/10.46520/bddkdergisi.1178339
• Karim, M.Z.A., Gee, C.S. (2007). Off-balance sheet activities and performance of commercial banks in Malaysia, The ICFAİ Journal of Financial Economics, 5 (4), (2007): 67-80.
• Khasawneh, A.Y. (2007). The Determinants of Off-Balance-Sheet Banking Risk: The U.S. and International Evidence. University of New Orleans Theses and Dissertations. Paper 1076.
• Liu, Z., Mehmood, U., & Nassani, A. A. (2024). How do energy efficiency, technology, natural resources and globalization impact environmental sustainability? Fresh evidence from load capacity curve theory. Frontiers in Environmental Science, 12, 1447808. https://doi.org/10.3389/fenvs.2024.1447808.
• Oktar, S. & Yüksel, S. (2016). Bankaların türev ürün kullanımını etkileyen faktörler: MARS yöntemi ile bir inceleme. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (620), 31-46.
• Özen, B. (2014). Kefalet Sözleşmesi, Vedat Kitapçılık, İstanbul
• Pavel, C. and Phillis D. (1987). Why commercial banks sell loans: an emprical analysis. Federal Reserve Bank of Chicago: Economic Perspectives (May/June) 3-14.
• Sayın, K. Ş. (2009). Türk bankacılık sisteminde bilanço dışı işlemler ve risk yönetimi açısından değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 15-41.
• Selimler, H., & Kale, S. (2012). Türk bankacılık sektöründe bilanço dışı işlemlerin risk ve karlılık açısından değerlendirilmesi (Evaluation of the off-balance sheet activities of the Turkish banking sectorwith risk and profitability approach). Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 33(2), 173-204.
• Sevil, G., Başar, M., & Coşkun, M. (2013). Finansal Yönetim-II. Ankara: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Stiroh, K. J., &Rumble, A. (2006). The dark side of diversification: The case of US financial holding companies. Journal of Banking & Finance, 30(8), 2131-2161. https://doi.org/10.1016/j.jbankfin.2005.04.030.
• Şahin, E. E., & Aktan, C. (2020). Bilanço dışı işlemler ile karlılık ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkinin mars metodu ile belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (1), 40-54. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.844814.
• Şişman, B., Doğan, M. (2016). Türk bankalarının finansal performanslarının bulanık AHP ve bulanık moora yöntemleri ile değerlendirilmesi (The evaluations of financial performance in Turkish banks by using fuzzy AHP and fuzzy moora). Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(2), 353-371. https://doi.org/10.18657/yecbu.99311.
• TCMB (2023). 2024 Para Politikası, Erişim Linki: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/2f2339a6-da56-4203-9b6d-2e54ec2e0f9d/2024Parapolitikasi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-2f2339a6-da56-4203-9b6d-2e54ec2e0f9d-pg45LZP, Erişim Tarihi: 11.11.2024
• Williams, J. (1987). Futuresmarkets: A consequence of risk a version or transactions costs?. The Journal of Political Economy, pp.1000-1023. https://doi.org/10.1086/261499.
• Zhang, Q., Chen, S., & Jin, Y. (2020). The impact of off-balance-sheet regulations on bank risk-taking: Evidence from China. Research in International Business and Finance, 54, 101297. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2020.101297