Makineleşen Bedenlerden Kayıp Kuşaklara V. F. Odoyevski’nin Endüstri Devrimi ve Çocuk İşçiliğine Yönelik Eleştirileri

Yıl 2021, , 153 - 170, 30.05.2021

Duygu Özakın

https://doi.org/10.53048/johass.861469

Öz

Bu çalışma, 19. yüzyıl Rus düşüncesinin ve Romantik edebiyatının önde gelen temsilcilerinden biri olan Vladimir Fyodoroviç Odoyevski’nin (1803-1869) endüstrileşmeye yönelik dikkat ve eleştirilerini sosyolojik bir perspektiften okumayı hedefler. İlk kez 1844 yılında okurla buluşan Rus Geceleri [Russkiye noçi] adlı başyapıtında Odoyevski, çok yönlü bir aydın olmasından ileri gelen eleştirel bilgi birikimini, çağın teknik yenilikleri ekseninde gelişen fikir teatisinin kısa öykülerle iç içe geçtiği karma bir kurguyla yansıtır. Dört entelektüel karakter arasında geçen, dokuz gece boyunca süren sohbet ve okumaların sonunda, devrin toplumsal ve ekonomik sorunlarının müzakere edildiği bir epilog yer alır. Epilogda en dikkat çekici bölümlerden birini başta İngiltere ve öteki sanayileşmiş ülkelerin çalışma politikaları ile çocuk emeğinin sömürülmesi üzerine yürütülen tartışma teşkil eder. Yazar, Britanya ve Kıta Avrupası’ndan düşünürlerin ve çeşitli disiplinlerden gelen bilim insanlarının kaleme aldığı pozitivist manifestolar üzerinden bir dizi eleştirel görüş ortaya koyar. Dönemin pek çok Rus aydını gibi söz konusu metinleri Fransızca çevirilerinden okuyan Odoyevski, bu eserlerde sunulan bilimsel yönetim teorilerine/iş modellerine karşı çıkar ve rasyonel düşüncenin amacından saparak sermayenin çıkarlarına hizmet eder hâle geldiğine; böylelikle çocuk emekçilerin sömürülmesine çeşitli gerekçeler türettiğine dikkat çeker. Bu çalışma, yazarın konuya ilişkin görüşlerini, çocuk işçiliğine ilişkin sosyolojik ve tarihsel veriler ışığında çözümlemeyi amaçlar. Çalışma, geç endüstrileşen Rusya’da, insan bedeninin ve toplumun makineleşmesi karşısında ortaya konulan karamsar öngörülerin ardında yatan haklı gerekçeleri tartışır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk işçiliği, bedenin makineleşmesi, endüstri devrimi, aydınlanma eleştirisi, Vladimir Odoyevski

V. F. Odoevsky’s Criticism of Industrial Revolution and Child Labour from Body-Machines to Lost Generations

Öz

The main objective of the present study is to analyse Russian polymath, the leading representative of the 19th century Russian thought and Romanticism Prince Vladimir Fyodorovich Odoevsky’s (1803-1869) criticism of industrialisation through a sociological perspective. In his masterpiece Russian Nights [Russkie nochi], which first appeared in 1844, Odoevsky reflects his critical knowledge arising from his intellectual versatility through a fiction in which the discussion about the technical innovations of the era is interwined with short stories. After nine nights of conversation and reading between four intellectual characters, an epilogue is offered to the reader in which the social and economic problems of their age are discussed. One of the most striking chapter of the epilogue is the debate on the labour policies of Britain and other industrialised countries and the exploitation of child labour. The author puts forward a series of critical views on positivist manifestos by thinkers from Britain and Continental Europe and scientists from various disciplines. Odoevsky, who have read the texts in question through French translations, like many Russian intellectuals of the era, strongly opposes to their scientific management theories and points out that rational thought deviates from the aim, serves the interests of capital and alleges an excuse for the exploitation of child labour. This study aims to analyse the author's views on the subject in the light of sociological and historical data on child labour. The study discusses the justification behind the pessimistic predictions of the mechanisation of the human body and society in late industrialised Russia.

Anahtar Kelimeler

Child labour, mechanisation of the body, industrial revolution, criticism of the enlightenment (counter-enlightenment), Vladimir Odoevsky

Kaynakça

• Adorno, T. W. ve Horkheimer, M. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği. (N. Ülner ve E. Öztarhan-Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Avşar, Z. ve Öğütoğulları, E. (2012). Çocuk işçiliği ve çocuk işçiliği mücadele stratejileri. Sosyal Güvenlik Dergisi, 2 (1), 9-40.
• Berdyayev, N. A. (1933). Çelovek i maşina (Problema sotsiologii i metafiziki tehniki). Put’, 38, 3-38.
• Berdyayev, N. A. (2008). Russkaya ideya. SPb: Azbuka.
• Bozkurt, V. (2018). Toplumsal dönüşümün evreleri: Pre-endüstriyel, endüstriyel ve post-endüstriyel toplumlar. V. Bozkurt ve N. Suğur (Ed.), Endüstri sosyolojisi içinde (s. 2-35). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Contrera, J. (2018, 3 Eylül). The searing photos that helped end child labor in America. The Washington Post. Erişim adresi (1 Kasım 2020): https://www.washingtonpost.com/
• Dmitrenko, Ye. (2012). Prosvetitel'skiye idei v tvorçestve V. F. Odoyevskogo. Fílologíçní nauki, 11, 30-34.
• Emirova, L. A. (2017). Krizis industrializatsii, ili “jeleznıy vek” v predstavlenii “zolotogo veka” russkoy poezii. Mir nauki, kul'turı, obrazovaniya, 1 (62), 331-333.
• Gönç-Şavran, T. (2018). Bilim olarak sosyolojinin doğuşu. S. Suğur (Ed.), Klasik sosyoloji Tarihi içinde (s. 2-31). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Günal, Z. (1995). V. F. Odoyevski ve öyküleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hine, L. (1908). Sweeper and doffer boys in Lancaster Cotton Mills [Fotoğraf]. Lancaster, South Carolina. Erişim adresi (1 Kasım 2020): https://static.boredpanda.com/blog/wp-content/uuuploads/child-labor-united-states-lewis-hines/child-labor-united-states-lewis-hines-18.jpg
• Hine, L. (1909). Children working in a mill [Fotoğraf]. Macon, Georgia. Erişim adresi (1 Kasım 2020): https://static.boredpanda.com/blog/wp-content/uuuploads/child-labor-united-states-lewis-hines/child-labor-united-states-lewis-hines-8.jpg
• Hine, L. (1911). The “breaker boys” at a Pennsylvania coal mine [Fotoğraf]. Pittston, Pennsylvania. Erişim adresi (1 Kasım 2020): https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2018.09.02/the-incredible-photos-that-inspired-the-end-of-child-labor-in-america/
• Hobsbawm, E. (2003). Devrim çağı (1789-1848). (B. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost.
• Humphries, J. (2010). Childhood and child labour in the British industrial revolution. New York: Cambridge University Press.
• İnanır, E. (2017). Rus edebiyatında aydınlanma çağı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Küçük, A. (2009). Prens V. F. Odoyevski’nin fantastik öykü sanatı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Marx, K. (2015). Kapital: Ekonomi politiğin eleştirisi. 1. Cilt: Sermayenin üretim süreci. (M. Selik ve N. Satlıgan, Çev.). İstanbul: Yordam.
• Mehdiyev, N. (2015). Petersburg ve Moskova karşıtlığı: Rus düşüncesinin tarihsel ikircikliği. International Journal of Russian Studies, 4 (2), 231-238.
• Odoyevski, V. F. (1975). Russkiye noçi. Leningrad: Nauka.
• Odoyevski, V. F. (2020). Rus Geceleri. (N. Mehdiyev, Çev.). Ankara: Hayat.
• Orlova, N. Ye. (2009). Promışlennaya revolyutsiya v Anglii: proyektsiya na problemu narodnogo obrazovaniya. Pratsı gístarıçnaga fakul'teta BDU, 4, 119-128.
• Özakın, D. (2021a). Beden politikaları: Rus ve Türk edebiyatlarında makbul yurttaşın inşası (1900-1940). Ankara: Nobel.
• Özakın, D. (2021b). Karanlığın estetiği: Rus edebiyatında gotik. Ankara: Nobel.
• Polat, A. ve Tuncel, C. O. (2015). Geç endüstrileşme sürecinde devletin rolü: Rusya örneği. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34 (1), 175-198.
• Pustarnakov, V. F. (1999), Yeşço raz o suşçnosti filosofii russkogo Prosveşçeniya 1860-h gg. i vpervıye o yego krizise. İstoriya filosofii, 4, 57-88.
• Pustarnakov, V. F. (2002). Filosofiya Prosveşçeniya v Rossii i vo Frantsii: opıt sravnitel'nogo analiza. Moskva: Institut filosofii RAN.
• Sungur, O. ve Kurumaral, E. (2017). Geçmişten günümüze dünyada ve Türkiye’de çocuk işçiliği. Ayrıntı, 49, 53-58.
• Şirinyants, A. A. ve Kononenko, O. S. (2018). Rossiya i Zapad v sotsial'no-politiçeskoy mısli V. F. Odoyevskogo. Russkaya politologiya, 1 (6), 14-21.
• Tunçcan, N. (2000). Çocuk işçiliği: nedenleri, boyutları ve küreselleşen dünyadaki konumu. Journal of Social Policy Conferences, 43/44, 243-259.
• Walicki, A. (2009). Rus düşünce tarihi: Aydınlanma’dan Marksizme. (A. Şenel, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Yerofeyeva, M. A. (2005). Detskiy trud kak forma nasiliya. Sovremennıye naukoyemkiye tehnologii, 1, 80-82.