Analysis of the Sensory and Perceptual Aspects of Space in José Saramago’s Novel Blindness

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 144 - 171, 27.05.2023

Emine Köseoğlu , Gizem Nur Öncü

https://doi.org/10.53048/johass.1286073

Öz

The concept of space is not only related to the discipline of architecture but also to other disciplines because it involves human relationships. Literary works analyze space through the discipline of architecture. In novels, perceptual space is created through the character's multi-sensory perception, where senses become perceptions and perceptions become behaviors. The sense of sight dominates the perception of space, but other senses such as smell, hearing, touch, and taste also play a significant role in how space is perceived and given meaning. José Saramago's dystopian novel Blindness, which deals with the experiences of a group of individuals who lose their sight due to an epidemic, provides a unique opportunity to explore the production of perceptual space through the changing dynamics of space. As such, the novel is an ideal case study within the scope of this qualitative research project, which aims to examine the reflections of visually impaired individuals on space and analyze the perceptual and sensory aspects of space in the novel. Data were collected through purposive sampling and analyzed thematically, resulting in the formation of 10 themes expressed through 49 codes. The themes were transformed into visual expressions with form language. While Blindness has been the subject of numerous studies, this research project explores the novel from an architectural perspective, an angle that has not been previously explored.

Anahtar Kelimeler

Perceptual space, senses, josé saramago, blindness, novel

José Saramago’nun Körlük Romanında Mekanın Duyusal ve Algısal Yönlerinin Analizi

Öz

Mekan kavramı yalnızca mimarlık disiplini ile değil, insan ilişkilerini barındırması sebebiyle diğer disiplinlerle de ilişkilidir. Edebi yapıtlarda mekânsal analizler mimarlık disiplininden yararlanılarak gerçekleştirilir. Romanlarda algısal mekan karakterin çok-duyusal algı edinimi üzerinden gerçekleşir. Duyular algıya, algılar davranışlara dönüşür. Görme duyusu mekân algılamada en baskın duyudur. Oysa mekân koklama, duyma, dokunma ve tatma gibi diğer duyular ile de algılanır, anlamlandırılır. José Saramago’nun Körlük romanı bilinmeyen bir ülkede aniden başlayan salgının dünyaya yayılması sonucunda bir grup görme duyusunu yitirmiş kahramanın yaşadıklarını ele alan distopik bir eserdir. Körlük romanında değişen mekân dinamikleri ile birlikte görme duyusunu yitiren karakterler üzerinden algısal mekân üretimi gerçekleşir. Roman bu özelliği ile mimarlık disiplini ile ilişkilendirilerek incelemeye değer bir örnektir, bu nedenle nitel araştırma desenine göre hazırlanmış bu çalışma kapsamında durum olarak seçilmiştir. Çalışmanın amacı, görme duyusunu yitirmiş bireylerin çok-duyusal mekan deneyimlerinin mekana yansımalarını incelemek ve romandaki mekanın algısal ve duyusal yönlerinin analizini yapmaktır. Doküman incelemesi yoluyla romandan amaçlı örnekleme tekniği ile veriler toplanmış ve veriler tematik analiz yöntemi ile sunulmuştur. Çalışmada göremeyen bireylerin mekan algısı ve mekânsal eylemleri analiz edilmiştir. Sonuç olarak, 49 kod gruplanarak mekanın duyusal ve algısal yönlerinin ifade edildiği 10 temayı oluşturmuştur. Sözel ifadeler imgeleştirilerek biçim dili oluşturulmuş ve biçim dili ile temalar görsel ifadelere dönüştürülmüştür. Körlük romanı, üzerine çok sayıda çalışma bulunan önemli bir eserdir, ancak bu çalışmada ele alındığı şekliyle mimarlık ile ilişkilendirilerek yapılan bir çalışma bulunmamaktadır

Anahtar Kelimeler

Algısal mekan, duyular, José Saramago, körlük, roman

Kaynakça

• Akpınar, B., Şen, S., & Beşgen, A. (2021). Mekânın duyusal paradoksları: Blindness (Körlük) filmi üzerinden bir pandemi okuması. YDÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 3(2), 92-114.
• Aksan, Y., & Demirhan, U. Ü. (2014). Türkçe ulusal derlemi (TUD) özellikleri: Tanıtım ve uygulama. In S.N. Büyükkantarcıoğlu, I. Özyıldırım, E. Yarar, & E. Yağlı (Eds.), Proceedings of XXIInd national conference on signal processing and communications applications (SIU), pp.280-290. doi:10.1109/SIU.2014.6830363
• Alhojailan, M. I. (2012). Thematic analysis: A critical review of its process and evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1(1), 39-47.
• Anderton, F. (1991). Architecture for all senses. Architectural Review, 189(1136), 27-28. Atkinson, R. L. (1996). Hilgard's introduction to psychology. Harcourt Brace College Publishers.
• Atkinson, R., Atkinson, R.C., & Hilgard, E.R. (1995). Psikolojiye giriş. (K. Atakay, Trans.). Sosyal Yayınlar.
• Bachelard, G. (1971). The poetics of reverie: Childhood, language and the cosmos (D. Russell, Trans.). Beacon Press.
• Bachelard, G. (2017). Mekânın poetikası. İthaki Yayınları.
• Blesser, B., & Salter, L.R. (2007). Spaces speak, are you listening? experiencing aural architecture. MIT Press.
• Boyatzis, R.E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. Sage Publications, Ltd.
• Bretschneider, P., Cirilli, S., Jones, T., Lynch, S., & Wilson, N. (2017). Document review as a qualitative research data collection method for teacher research. SAGE Research Methods Cases. Sage Publications Ltd.
• Breuer, M. (1986). XX. yüzyıl mimarlığına estetik açıdan bakış. Yaprak Kitabevi.
• Çelik, E. (2015). Distopik romanlarda toplumsal kurgu. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 57-79.
• Creswell, J. W. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4th ed.). Sage Publications.
• Gibson, J.J. (1966). The senses considered as perceptual systems. Houghton Mifflin.
• Gür, Ş. Ö. (1996). Mekan örgütlenmesi. Gür Yayıncılık.
• Hadjiphipppou, P. (2013). The contribution of the five human senses towards the perception of space [Unpublished master's thesis]. University of Nicosia.
• Hamada, J. (2021). Unsettling epiphanies: Rereading José Saramago’s Blindness in the time of Covid-19. Cairo Studies in English, 2021(2), 101-123. https://doi.org/10.21608/cse.2022.46070.1068
• Hançerlioğlu, O. (2002). Felsefe terimleri sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Hasol, D. (2022). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. (20th ed.). Yem Yayın.
• Hatwell, Y. (2003). Introduction: Touch and cognition. Y. Hatwell, A. Streri, & E. Gentaz (Eds.), Touching for knowing: Cognition psychology of haptic manual perception (pp. 1-16). John Benjamins Publishing Company.
• Heidegger, M. (1977). Gesamtausgabe 5: Holzwege; Der ursprung des kunstwerkes [Complete works 5: Off the beaten track; The origin of the work of art] (F.W. von Hermann, Ed.). Vittorio Klostermann.
• Hoogstad, J. (1990). Space-time-motion. Nitgevenj’s.
• Kahvecioğlu, H. (1998). Mimarlıkta imaj: Mekansal imajın oluşumu ve yapısı üzerine bir model [Doctoral dissertation]. Istanbul Technical University.
• Korkmaz, R., & Şahin, V. (Eds.). (2017). Romanda mekân: Romanda mekân poetiği ve çözümlemeler. Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, R., & Şahin, V. (Eds.). (2022). Romanda mekân: Romanda mekân poetiği ve çözümlemeler. Akçağ Yayınları.
• Koşmak, F. (n.d.). Kurgudan sinemaya José Saramago’nun Körlük adlı eserinin incelenmesi. Kare, 133-149.
• MacLeod, R.B. (1938). Review of die formenwelt des tastsinnes [The world of tactile Forms], by Heinrich Klüver. Psychological Bulletin, 35(8), 556-558.
• Maran, S. (2019). Phenomenology of perception in Saramago’s Blindness. Think India Quarterly Journal, 22(4), 4111-4123.
• Merleau-Ponty, M. (2012). Göz ve tin. (A. Soysal, Trans.). Metis Yayınları.
• Merleau-Ponty, M., & Smith, C. (1962). Phenomenology of perception. Routledge.
• Moneim, D.W.A. (2005). Architecture and human behavior: Does design affect our senses? Journal of the Egyptian Society of Engineers.
• Morgan, C.T. (1994). Psikolojiye giriş. (H. Arıcı et al., Trans.). Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları.
• Norberg-Schulz, C. (1971). Existence, space and architecture. Studio Vista. O'Neill, M.J. (1991). Evaluation of a conceptual model of architectural legibility. Environment and Behavior, 23(3), 259-284.
• Özlem, Ö., & Ötenkuş, D. (2021). Lacan’ın gerçek (reel) kavramı bağlamında Saramago’nun Körlük romanına bir bakış. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(2), 391-402.
• Palinkas, L. A., Horwitz, S.M., Green, C.A., Wisdom, J.P., Duan, N., & Hoagwood, K. (2015). Purposeful sampling for qualitative data collection and analysis in mixed method implementation research. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 42(5), 533-544.
• Pallasmaa, J. (2011). Tenin gözleri (A.U. Kılıç, Trans.). YEM Yayınları.
• Pallasmaa, J. (2014). Tenin gözleri (A.U. Kılıç, Trans.). YEM Yayınları.
• Passini, R. (1984). Wayfinding in architecture. Van Nostrand Reinhold.
• Rajan, S. V. (2020). Blindness: Becoming an animal in the midst of a pandemic. International Journal of Creative Research Thoughts, 8(10), 3295-3298.
• Rasmussen, S. E. (1994). Yaşanan mimari (Ö. Erduran, Trans.). Remzi Kitabevi.
• Roth, L. (2000). Mimarlığın öyküsü (1st ed.). Kabalcı Yayınevi.
• Saramago, J. (1998). Blindness. Houghton Mifflin Harcourt.
• Şchiopu, M.T. (2021). Pandemic, space and environment in Blindness by José Saramago. An International Journal of Interdisciplinary Studies in Humanities, 2(2), 01-07. https://doi.org/10.48189/nl.2021.v02i2.001
• Seamon, D. (1979). Phenomenology, geography and geographical education. Journal of Geography in Higher Education, 3(2), 40-50.
• Tavşancıl Tarkun, E. (2000). Nitel araştırmalar. Öneri Dergisi, 3(14), 29-34. https://doi.org/10.14783/maruoneri.734111
• Ulutaş, N. (2020). Bir distopya örneği olarak Körlük romanına sosyo-psikolojik bir yaklaşım. Journal of International Social Research, 13(71), 114-134.
• Vaismoradi, M., Turunen, H., & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing & Health Sciences, 15(3), 398-405.
• Yin, R.K. (2014). Case study research: Design and methods (5th ed.). Sage.