1916 Yılı Kırgızistan İsyanı (Rus İmparatorluğu’nun Sömürge Politikasına Karşı Kırgız Halkının Millî Kurtuluş Mücadelesi)

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 162 - 176, 31.03.2021

Vedat Tüfekçi

Öz

1916 Türkistan veya Ürkün İsyanı, Temmuz 1916’da Kırgızların yaşadığı topraklarda başladı ve 1917’de Rusya’da gerçekleşen Şubat Devrimi ile son buldu. Çarlık yönetimine karşı Kırgızistan merkezli başlayan isyan kısa süre içerisinde Özbek ve Kazakistan topraklarına yayıldı. İsyan, Birinci Dünya Savaşı’nda zorunlu askerlik hizmetinden muaf tutulan 19-43 yaş arası Müslümanların zorla askere alınmak istenmesi üzerine ortaya çıktı ve Rus ordusu tarafından şiddetli bir şekilde bastırıldı. Binlerce Kazak ve Kırgız öldürüldü veya Çin’e göç etmek zorunda bırakıldı. Çarlık yönetiminin Kırgızlar üzerindeki baskısı Şubat Devrimi ile son bulsa da Rusya, Ekim Devrimi gerçekleşene kadar bölgede tam hâkimiyet kuramadı. Sovyet rejimi ile Kırgızlar için rahat bir dönem başladı ve Kırgız liderler yeni rejim tarafından Çarlık rejimine karşı kahraman ilan edildiler.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Rusya, Ürkün, İsyan, Çarlık, 1916.

Kaynakça

• Kırgızkoy Respubliki Sentralniy Gosudarstvenniy Arhiv SGA, (Kırgız Cumhuriyeti Devlet Merkez Arşivi)
• Nasionalnaya Akademiya Nauk Kırgızkoy Respubliki НАН KP, Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Bilimler Akademisi
• 1916 Cılkı Kırgızistan’dakı Kötörülüş, Der. P. Kazıbayev, Bişkek, 1996.
• 1916 Cıldagı Kötörülüştün 90. Cıldıgı: İlimnıy Konferensiyalardın Materialdagı, Kırgızistan Tarihinin Meseleleri, No. 3.
• BROİDO, G. İ., Vosstaniye Kırgız vı 1916, Moskova, 1925.
• BUDYANSKİY, David, İstoriya Bejensev-Kırgızkov (1916-1927 Godı), Bişkek, 2007
• İLYASOV, S.İ., Zemelnıye otnoşeniya vı Kırgızii v Kontse 19. Naçale 20. Veka, Frunze, Kırgızstan Bilim Akademisi Yayınları, 1963,
• KRONGART G. К., Naseleniye Yujnova Kazakstana i Severnoy Kirgizii vı Poslednıy Treti 19. Naçale 20. Veka (1867-1914), Doktora Tezi, 1985.