“ÇÃR-TÃK”TAN (طاق چار ) “ÇARDAK”A (چاردق ) Sözcüğün Tarihsel Semantiği Üzerine bir Monografi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 195 - 225, 31.03.2021

İbrahim Canbulat

Öz

Bu çalışmanın ortaya çıkması, Anadolu-Bizans-Osmanlı evinin evriminde önemli bir evre olan Bizans-Osmanlı geçişinin incelenmesi ile başlamış olup, çalışmada “Osmanlı evi” olarak tanımlanan yapıların (ahşap) çatkı olmasına karşın, Orta Asya geleneğinden gelip Anadolu’ya yerleşen Selçukluların ve yerleşik Bizans’ın kagir evlerinin neden değişime uğradığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu değişimin Küçük Suğra olarak isimlendirilen 1509 Büyük Konstantiniyye Depremi tarafından tetiklenmiş olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu değişim çok kısa bir zaman aralığında gerçekleşmiştir. Bu ise ancak Bizans’ın böyle bir teknolojiye zaten sahip olmasıyla mümkün olabilir. Çalışmada bu yönde bir hipotez ileri sürülmüş ve bu hipotez sorgulanmıştır. Çalışmada; Fetihten hemen sonra, 1455 yılında Tursun Bey tarafından yapılmış bir Tahrire ulaşılmıştır. Halil İnalcık, bu tahrir üzerinde çalışmış tahriri ve çalışmalarının bulgularını 2012 yılında yayınlamıştı. Tahrirde bahsi geçen çok sayıda “çardak ev” bulunmaktaydı. Bu “çardak evler”, evrimin bir aşamasında devreye girmiş ahşap evler olabilirdi. Bu konuyu daha ayrıntılı bir şekilde ele almak ve hipotezi kanıtlamak amacıyla 15-17. yüzyılın tüm vakfiyeleri, yazılı kaynakları ve İstanbul Kadı Sicilleri taranmıştır. Çalışma sonuçları, 15. yüzyılda Bursa üzerinden gelen çatkıyı kullanarak inşa edilen ve dört direk üzerine kurulan bir oturtma çatının oluşturduğu mimari yapının tamamının ve sonrasında türevlerinin yaygın olarak “çardak” şeklinde isimlendirildiğini göstermektedir. 17. yüzyılda “çardak” bir galat olarak görülmekte buna karşın çatkılı yapılar “Osmanlı evi” tipolojisine hızla girmekteydi. Diğer önemli bir bulgu ise bugün akademik literatüre çok güçlü bir şekilde yerleşmiş olan “hayat evi”nin bir geçmişinin olmadığıdır.

Anahtar Kelimeler

Çardak, Çatkı, Çatma, Hayat Evi, Osmanlı Evi

Kaynakça

• Acar, D. (2017a). Surface Coating of Exposed Timber Elements in the Second Half of the Nineteenth Century in Ottoman Istanbul. E. G. Arun (Dü.), SHATIS'17 / 4th International Conference on Structural Health Assesment of Timber Structures / September 20-22, 2017, Istanbul içinde (s. 10 -117). Gaziantep: Hasan Kalyoncu University.
• Acar, D. (2017b). Evolution and Rationalization of Timber Frame Design in Istanbul in the Second Half of the Nineteenth Century. Journal of Architectural Conservation, 42(3), 190-210.
• Açık, T., & Düzenli, H. İ. (201 ). XVI-XVII. Yüzyıl İstanbul Evlerine Dair. M. A. Aydın, C. (. Yılmaz, & H. İ. Düzenli (Dü.) içinde, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Cilt VIII, s. 244-2 ). İstanbul İBB Kültür A.Ş.
• Akca, H. (201 ). Eski Anadolu Türkçesinde Kelime Başı T-/D- Meselesi. Türkbilig(34), 7-24.
• Arel, A. (1982). Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. İzmir E. Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi.