Uşak ve Banaz Zaviye Vakıfları Muhasebe ve Müzayede İşlemleri (1831-1863)

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 4, 669 - 689, 31.12.2021

Lokman Aydın Meltem Aydın

Öz

İslâm kültür ve medeniyetinin önemli kurumlarından olan tekke ve zaviyeler, Türklerin İslamiyet’i benimsemeleri ile birlikte Türk-İslâm Devletleri’nin önemli kurumlarından birisi olmuştur. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde önemli hizmetleri olan bu kurumlar Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar döneminde vakıf sistemi ile birlikte Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar yayılmışlardır. Kuruluşu Anadolu Selçuklu Dönemi’ne kadar uzanan Uşak ve Banaz zaviye vakıflarına ait 1831-1863 yılları arasındaki muhasebe ve müzayede işlemleri hakkındaki evkaf defterleri bu zaviyelerin mali durumları ve işleyişleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Gelirlerin tamamı tarımsal üretime dayalı aşar vergisinden oluşan vakıf ve zaviyelerin gider kalemleri maaş ve muhasebe harcamaları ile yiyecek masraflarından oluşmuştur. Bu durum Uşak ve Banaz’da bulunan zaviye vakıflarının incelenen dönemde ekonomik olarak çok güçlü olmadıklarını göstermektedir. 1826 yılında Evkâf-ı Hümayun Nezareti’nin kurulması ile birlikte daha merkeziyetçi bir yapıya kavuşan zaviye vakıfları, 1925 yılında kanunla kapatılıp gelir kaynakları Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredilinceye kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. Bu çalışmada 1831-1863 Kütahya Sancağına tabi Uşak ve Banaz kazaları ile bunlara bağlı köylerde bulunan zaviye-vakıf gelirlerinin muhasebe ve müzayede işlemleri arşiv belgelerine dayalı olarak incelenip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Banaz, Vakıf, Tekke-Zaviye, Müzayede

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: Osmanlı Arşivi (BOA: EV.d.): 10553; 15098; 15498; 16669; 17119; 18215.
• Araştırma Eserler: Ağar, S. (2007). Geçmişten Bugüne Mali İdare. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (73): 372-432.
• Akyıldız, A. (2018). Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836-1856). İstanbul: Timaş Yayınları. Aydın, B. (2003). Meclis-i Meşâyih. İslâm Ansiklopedisi. (28): 247-248. Ankara: TDV Yayınları.
• Ballar, S. (2018). Vakıflar Sözlüğü, İstanbul: Der Yayınları.
• Barkan Ö. L. (1971). Süleymaniye Camii ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık bir Muhasebe Bilançosu 993-994 (1585-1586), Vakıflar Dergisi, (9): 109-161.
• Ceyhan, S. (2018). Tarikat ve Tekke Kavramına Dair, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, (Ed. Semih Ceyhan), 27-53, İstanbul: İSAM Yayınları.
• Ceyhan, S. (2018). Halvetiyye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, (Ed. Semih Ceyhan), 695-778, İstanbul: İSAM Yayınları.